“FTP” terimi tıpkı tüm web teknolojisine dair terimler gibi İngilizce kökenlidir. Açılımı “File Transfer Protocol” şeklindedir.

Dilimizde ise “Dosya Transfer Protokolü” anlamına gelir. FTP; internetin bulunması ile birlikte geliştirilmeye başlayan ilk internet protokollerinden biridir.


Dosya alışverişi sağlayan bu protokol ile iki bilgisayar arasındaki dosya transferleri sağlanır. Web teknolojileri ile ilgilenen biri iseniz, hele webmaster ya da yazılımcı olmak gibi bir iddianız var ise; FTP konusunu çok iyi anlamanız gerekmektedir.

FTP, tüm internet protokolleri arasında en çok sorun çıkartan protokollerin başında gelir. Diğer web protokollerinin neredeyse tamamı, çalışırken TCP/UDP portunu kullanırken; FTP çalışırken birden fazla port kullanır ve dinamik portlarla işlemini sürdürür.

FTP üzerinde iki temel port bulunur. Bu portların adı “Command Portu” ve “Data Portu” şeklindedir. Command portu kullanılarak aktarılan bilgiler; bağlanılmak istenilen sunucunun adresi, kullanıcı adı ve şifre gibi sabit bilgilerdir. Data portu üzerinden ise (adından da anlaşılacağı gibi) dosya transferi gerçekleşir.

FTP Ne Amaçla Kullanılır?

FTP’nin temel amacının iki bilgisayar arasındaki dosya transferini gerçekleştirmek olduğunu daha evvel açıklamıştık. Somutlaştırmak gerekirse; hosting hesabınıza, sitenize ait dosyaları atmak için FTP hesabı kullanabilirsiniz.

Bunun dışında, aynı network üzerinde bulunan kişisel bilgisayarlar arasında da dosya aktarımı yapmak için FTP’den faydalanabilirsiniz.

FTP Türleri Nelerdir?

FTP temel olarak “Aktif FTP” ve “Pasif FTP” olarak ikiye ayrılır. Bir dosya aktarımı işleminde kullanılacak FTP türünün hangisi olacağına ftp istemcisi karar vermektedir. Şimdi başlıklar halinde bu iki FTP çeşidini açıklayalım.

Aktif FTP Nedir?

İlk yayınlanan FTP çeşididir ve istemci aktif rolde olduğu için aktif ftp denir. Dosya aktarımı esnasında aktif ftp kullanılıyor ise sırasıyla aşağıdaki adımlar gerçekleşir:

• İstemci rolündeki aktif FTP, karşıdaki sunucuya 21 numaralı porttan yani command portundan bağlanır.
• Bağlanılmak istenilen sunucu karşılama mesajını gönderir ve istemcinin kullanıcı adı, şifre gibi bilgileri girmesini ister.
• Doğru erişim bilgilerinin girilmesi halinde sunucu istemciye FTP komut satırı açarak yanıt verir.
• İstemci dosya aktarımını başlatmak istiyor ise kendi tarafında 1024’den büyük olacak bir port açar. Açtığı portu da sunucu tarafına bildirir.
• Sunucu, istemci tarafından bildirilen port ile bağlantı kurar, dosya aktarımına start verilir.
• Dosya aktarım işlemi tamamlandığında istemci tarafından onay mesajı yollanır.

Pasif FTP Nedir?

Aktif FTP’nin günümüz internet teknolojilerinde sağlıklı çalışmaması, yazılımcıları “Pasif FTP” isimli teknolojiyi üretmeye itmiştir. Zira sunucu rolünde bulunan bilgisayarda kurulu güvenlik duvarı yazılımları, firewall cihazları, hatta antivirüs programları bile; aktif FTP teknolojisinin kararlı çalışmasını engellemektedir. Bu nedenle sunucunun aktif olduğu ve izin verdiği aktarım işlemini kabul ettiği, istemcinin pasif olduğu ve sunucunun talimatlarına göre veri aktarımı yaptığı Pasif FTP teknolojisi günümüzde daha yaygındır.

Dosya aktarımı esnasında pasif ftp kullanılıyor ise sırasıyla aşağıdaki adımlar gerçekleşir:

• İstemci rolündeki aktif FTP, karşıdaki sunucuya 21 numaralı porttan yani command portundan bağlanır.
• FTP sunucusu rolündeki bilgisayar; karşılama mesajının ardından, kullanıcı adı ve şifre sorgulamasını istemciye gönderir. İstemci bu bilgileri girer.
• İstemci tarafından verilen bilgilerin doğru olması halinde; sunucu tarafından istemciye aktarımın yapılacağı port bilgisi iletilir.
• İstemci ise sunucunun açtığı porta bağlanarak dosya aktarımını başlatır.

FTP Komutları

FTP programları aralarında haberleşirken bazı komutlar kullanır. Sizin bir FTP programı üzerinden verdiğiniz her talimat, bir komuta dönüştürülerek sunucu bilgisayara iletilir. Sunucu bilgisayar da (özellikle pasif FTP işlemlerinde) bazı talimatları komutlar yardımı ile istemciye gönderir. Bu komutları aşağıda alt başlıklar halinde sıralıyoruz:

ftp.siteadi.tld veya ftp.IPAdres.tld: Sunucu bilgisayara bağlanmak için gönderilen komut.

cd: Dizin değiştirme komutudur. “cd <dizin adı>” şeklinde girilir. “dizin adı” kısmına gidilmek istenen dizin yazılır.

cd .. : Bir üst dizine gitmek için kullanılan komuttur.

pwd: O an hangi dizinde bulunuluyor ise o dizinin adını veren komuttur.

dir: Dizinde bulunan tüm dosya ve klasörleri listelemeye yarayan komut.

ls: Eğer üzerinde bulunulan dizinde fazla sayıda dosya varsa bu komuttan faydalanılır. Bulunulan dizindeki dosyaları mümkün olan en kısa şekilde listeler. (Mesela; “ls –lr” komutu kullanılarak dizindeki dosyalar; ayrıntılı bir biçimde, tersten ve alfabetik listelenir. Veya “ls -lr |more” komutu kullanılarak sayfalar halinde listeleme yapılır.

get: Dosya alma komutudur. “get <dosya_adı> <alındıktan_sonraki_adı>” şeklinde kullanılabilir. “<alındıktan_sonraki_adı>” komutunu kullanmak opsiyoneldir. Kullanılmaz ise dosya adı değişmez.

put: Dosya göndermek için kullanılan komuttur. “put <dosya_adı> <göndereceğimiz_yerdeki_adı>” şeklinde kullanılır.

mget: Eğer sunucu birden fazla dosya almak istiyorsa bu komutu kullanır. “mget *.zip” ya da “mget a*.*” şeklinde kullanılabilir.

mput: İstemcinin sunucuya birden fazla dosya göndermesi durumunda kullanılır.

ascii: Dosya aktarımı esnasında, aktarım modu için “ASCII” kullanılacağı zaman bu kod kullanılır.

binary: Dosya aktarımı esnasında, aktarım modu için “BINARY” kullanılacağı zaman bu kod kullanılır. zip, arj, z, zoo, hqx uzantılı arşiv dosyaları,.exe ve .com uzantılı sunucu tarafında çalıştırılacak programlar, gif, jpeg, .png uzantılı resim formatındaki dosyalar; FTP aracılığı ile transfer edilmeden evvel mutlaka bu kodlar çalıştırılmalıdır.

delete: Sunucudaki herhangi bir dosyayı silmek için “delete <dosya adı>” şeklinde kullanılır. Eğer sunucu tarafından dosyaları silme yetkisi verilmedi ise bu komut istemci tarafından kullanılamaz.

mkdir: Sunucudaki herhangi bir dizin oluşturmak için “mkdir <dizin adı>” şeklinde kullanılır. Eğer sunucu tarafından dizin oluşturma yetkisi verilmedi ise bu komut istemci tarafından kullanılamaz.

rmdir: Sunucudaki herhangi bir boş dizini silmek için “rmdir <dizin adı>” şeklinde kullanılır. Eğer sunucu tarafından dizin silme yetkisi verilmedi ise bu komut istemci tarafından kullanılamaz.

help: Bu komut kullanıldığı zaman, FTP üzerinde kullanılabilecek tüm konutlara ait bilgi penceresi açılır.

lcd: FTP bağlantınızı sonlandırmadan, kendi bilgisayarınızda dizin değiştirmenize imkan tanır.

close: FTP bağlantınızı tamamen sonlandırmadan, seçili olan bağlantıyı sonlandırmanıza imkan tanır.

quit: FTP bağlantılarının tamamını sona erdirmek için kullanılır. Bu komut yerine “bye” komutu da kullanılabilir.

FTP merkezlerinden bazıları, komple bir dizini .zip olarak sıkıştırarak gönderebilir. Bu özelliğe sahip olan FTP merkezinden, “public_html” dizinini sıkıştırılmış olarak almak için “GET public_htm public_html.zip” komutu kullanılabilir.

Web Üzerinden FTP Bağlantısı Nasıl Yapılır?

Herhangi bir FTP programı kullanmadan, sadece tarayıcı kullanarak FTP ortamına bağlanmak mümkündür. Tarayıcı penceresine aşağıdaki iki adresten birini yazmanız FTP sunucusuna istemci olarak bağlanmanız için yeterlidir.

ftp://siteadiniz.com (Açılan ekranda kullanıcı adı ve şifre girmelisiniz.)
ftp://kullanıcıadı:şifre@siteadiniz.com (Kullanıcı adı ve şifre girmeden direk bağlanırsınız.

Dikkat Edilmesi Gerekenler

FTP de dikkat edilmesi gerekenler ile alakalı püf noktaları aşağıda maddeler halinde sıralayalım.

• Sunucuya; .zip, .arj, .z, .zoo, .hgx, .exe, .com, .gif, .jpg, .png formatlı dosyalar gönderirken mutlaka “binary” modunda aktardığınızdan emin olmalısınız. Zira FTP’de varsayılan aktarım modu genelde “ascii” modudur.
• Anonymous FTP’de bazı ascii “info dosyaları” bulunmaktadır. Bu ascii bilgi dosyalarında; FTP’de bulunan diğer dosyalara ait tarih, byte cinsinden büyüklük ve kısa içerik bilgileri vardır. Bu bilgi dosyalarını kontrol etmek şart olmasa da, yapabileceğiniz olası bir hatanın önüne geçmenizi sağlayabilir.
• Anonymous FTP’lerde yapılan bir başka şey ise e-posta adresi kısmına öylesine bir adres yazmaktır. Yanlış girilen e-posta adresleri FTP yapmanıza engel olabilir.
• Unix’te küçük harf ve büyük harf ayrımı vardır. Web’de olduğu gibi tüm harfleri küçük girmeniz sorun yaratacaktır. Özellikle bir sunucudaki dosyayı yenileme işlemlerinde mutlaka dosya adını büyük ve küçük harf uyumuna uygun olarak yazın.
• İstemci ve sunucu tarafındaki makinelerin kullanmış olduğu işletim sistemleri için herhangi bir kısıtlama olup olmadığına dikkat edin. Özellikle DOS işletim sistemi kullananlar belli dosya uzantılarında FTP yapamazlar ve belli isimlerdeki dosyalara erişemezler. Vakit kaybetmemek için bir kısıtlama olup olmadığını araştırın.

FTP Bağlantısı Nasıl Sağlanır?

FTP bağlantısı yapmak için iki yöntem vardır. Bunlardan en çok kullanılanı FTP programı ile FTP bağlantısı yapmaktır. Diğeri ise web tarayıcısı kullanarak FTP yapmaktır.

FTP’ye Bağlanmak İçin Gerekenler

İster web tarayıcısı ile FTP bağlantısı yapmak isteyin, isterseniz bir FTP programı kullanın; FTP bağlantısı için gereken dört unsur vardır.

FTP yapılacak sunucu adresi. (Genelde ftp.siteadi.tld yada direk siteadi.tld şeklindedir.)

FTP kullanıcı adı.

FTP şifresi.

Bağlantı yapılacak port. (Genelde ilk bağlantı command üzerinden ve 21 numaralı porttan yapılır.)

Aynı network üzerindeki bilgisayara bağlanılmayacaksa, sunucu ve istemci taraflarında internet bağlantısı olması.

FTP Güvenliğimi Nasıl Sağlayacağım?

FTP ile dosya aktarımı çok kullanılmasına rağmen, sitenizin saldırıya en açık yeri yine FTP bağlantısıdır. Fakat alacağınız basit birkaç önlem saldırı riskini minimize edecektir. Bu önlemler aşağıdaki gibidir:

FTP ile işlem yapacağınız sırada hosting hesabınız üzerinden kullanıcı adı ve şifre oluşturun.

İşiniz bitince FTP kullanıcısını silin.

Aktif FTP yerine Pasif FTP kullanın.

FTP bağlantısını makul aralıklarda kopmaya ayarlayın.