Biyolojik Virusler Yayilma Sekilleri Korunma Ve Tedavi Yollari - IRCRehberi.Net- Türkiyenin En iyi IRC ve Genel Forum Sitesi

CeReN · 05 Aralık 2020, 10:37

Tum organizmalarin esas amaci cogalmak ve hayatta kalmaktir, bu virusler icin de gecerlidir. Virus, toplum bireylerinin belli bir suredir cokca duydugu bir kelimedir ama virus tam olarak nedir? Viruslerin evrimsel tarihi, virologlar ve hucre biyologlari icin belirsiz de olsa buyuleyici bir konudur. Biyolojik olarak bakildiginda virusler, bakterilerden bile daha kucuk, DNA veya RNA’dan olusan kucuk mikroorganizmalardir. Bunun anlami, virusun tasidigi genetik materyalin, soguk alginligindan HIV ve AIDS gibi daha ciddi ve daha uzun sureli hastaliklara kadar cok cesitli hastaliklara neden olabilecegidir. Insan gibi bir organizmanin icine girdiginde virusun genetik materyali, hucreleri ele gecirir, zarar vermesine veya hizla cogalmasi icin onlari degistirmesine izin verir. Eger bagisIklik sistemi bununla savasamazsa, viral hastalik olumcul olabilir. Bu yazida viruslerin nasil yayilabildigi ve kisilerin kendini enfeksiyonlardan nasil koruyabilecegine yer verilecektir.

Viruslerin Siniflandirilmasi
Virusler yalnizca hayvanlarin, bitkilerin veya bakterilerin canli hucrelerinde cogalabilen, kucuk boyutlu ve basit bir bilesime sahip bulasici bir ajanlardir. Viruslerin gercek bulasici kismi nukleik asididir. Virusler ya DNA veya RNA tasirlar, ikisini birden bulunduramazlar. Virusler arasindaki buyuk cesitlilik nedeniyle, biyologlar bu varliklari nasil siniflandiracaklari ve bunlari geleneksel hayat agaci ile nasil iliskilendirecekleri konusunda mucadele etmislerdir. Virusler ozel bir taksonomik pozisyona sahiptir. Virusler, en kesin anlamiyla organizma olarak kabul edilmemelidir cunku serbest yasamazlar yani bir konakci hucre olmadan cogalamaz ve metabolik surecleri surduremezler. Virusler, nukleik asit iceriklerine, boyutlarina, kapsidin sekline ve bir lipoprotein zarfinin varligina gore siniflandirilir. Bu nedenle ilk olarak iki sinifa ayrilir: RNA virusleri ve DNA virusleri. Virusleri ayrica uc kategoriye ayirmak hala gelenekseldir: hayvanlari, bitkileri veya bakterileri enfekte edenler.
Neredeyse tum bitki virusleri, bitkilerle beslenen bocekler veya diger organizmalar (vektorler) tarafindan bulasir. Hayvan viruslerinin konakcilari, protozoalardan (tek hucreli hayvansal organizmalar) insanlara kadar degisir. Bircok virus ya omurgasiz hayvanlari ya da omurgalilari enfekte eder ve bazilari her ikisini de enfekte eder. Hayvanlarda ve insanlarda ciddi hastaliklara neden olan bazi virusler eklembacaklilar tarafindan tasinir. Bu vektor kaynakli virusler hem omurgasiz vektorde hem de omurgali konakta cogalir. Bazi virusler sadece ektotermik omurgalilarda (baliklar ve surungenler gibi genellikle sogukkanli olarak adlandirilan hayvanlarda) buyumeye adapte olmus gibi gorunmektedir cunku muhtemelen sadece dusuk sicakliklarda cogalabilirler. Diger bazi viruslerin konukculari endotermik omurgalilarla (memeliler gibi, genellikle sicakkanli hayvanlarda) sinirlidir.Biyolojik Virusler, Yayilma Sekilleri, Korunma ve Tedavi Yollari
Bircok bitki ve hayvan turlerinin kendine has virusleri bulunmaktadir. Ornegin kedilerde, insanlarda AIDS hastaligina sebep olan HIV virusunun bir versiyonu olan kedi immun yetmezlik virusu veya FIV vardir. Yarasalar ise Covid-19’a sebep olan koronavirusun farkli bir turu nu barindirmaktadir. Ayrica bakterilerde bakteriofaj denilen bir cesit virus turu bulunmaktadir. Virusler birbirleriyle birlesip mutasyona ugrayabilir. Bu bazen, son aylarda mucadele edilen COVID-19’daki gibi turlerde degisim gorulebilecegi anlamina gelmektedir.

Viruslerin Temel Yapilari
Virusler mikroskobik yapidadir, caplari yaklasIk 20 ila 400 nanometre arasinda degisir. Buna karsilik, en kucuk bakteriler yaklasIk 400 nanometre boyutundadir. Bir virus, tek veya cift sarmalli bir nukleik asitten ve kapsid adi verilen bir protein katman ile cevrili en az bir proteinden olusur. Protein kapsid, nukleik asit icin koruma saglar ve virusun uygun konakci hucreye girmesini saglayan enzimler icerebilir. Bazi virusler ayrica daha dista lipitten olusan bir zarfa sahiptir. Covid-19 bu tur bir virustur. Sabun kullanimi lipit (yag) yapidaki dis zarfi cozecegi icin virusun yok edilmesini saglayabilir. Elleri sabunla yikamak bu sebeple bu kadar etkilidir. Nukleik asit her virus icin benzersiz olan genetik bilgiyi kodlar ve deoksiribonukleik asit (DNA) veya ribonukleik asitten (RNA) olusabilir. Poliovirus gibi bazi viruslerin RNA genomlari vardir ve herpesvirus gibi bazilarinin DNA genomlari vardir. Virusler yalnizca bir konakci hucre icinde cogalabilirler.

Virusler Canli midir?
1898’de Friedrich Loeffler ve Paul Frosch, ciftlik hayvanlarinda sap hastaliginin nedeninin herhangi bir bakteriden daha kucuk bulasici bir parcacik olduguna dair kanit bulmuslardir. Bu, canli ve cansiz arasindaki gri alanda bir yerde duran viruslerin, genetik varliklarin dogasina dair ilk ipucu olmustur. Viruslerin canli olup olmadigi sorusunu yanitlayabilmek icin, “yasam” ile ne anlatilmak istendiginin iyi anlasilmasi gerekir. Spesifik tanimlar degisebilse de biyologlar genel olarak tum canli organizmalarin birkac anahtar ozellik ( buyuyebilme, cogalabilme, bir ic homeostazi surdurebilme, uyaranlara yanit verebilme ve cesitli metabolik surecler gerceklestirebilme) sergiledigi konusunda hemfikirdir. Ek olarak, canli organizmalarin populasyonlari zamanla gelisir. Virusler bu kriterlere hem uymakta hem de uymamaktadir. Bir anlamda virusler hem canli hem de cansiz ozelliklere sahiptir. Viruslerin bir sekilde cogaldigi bilinmektedir. Az sayida virus partikulu ile enfekte olunabilir, ornegin bir kisi oksurdugunde disari atilan partikuller solunur ve daha sonra virusler vucutta cogalirken birkac gun sonra kisi hastalanir. Ayni sekilde virusler zamanla gelisir. Ornegin grip virusu bir yildan digerine degistigi veya gelistigi icin her yil grip asisi yaptirilmalidir.
Virusler bir metabolizmaya sahip degildir. Cogalabilmek icin baska organizmalarin hucrelerine gerek duyarlar cunku enerjiyi kendileri Biyolojik Virusler, Yayilma Sekilleri, Korunma ve Tedavi Yollariuretemezler veya depolayamazlar. Bu, canli hucrelerin disinda iken hicbir islevi yerine getiremedikleri anlamina gelmektedir, iste bu yuzden virusler genellikle “cansiz” olarak kabul edilmektedir. Ayrica hicbir virus normal hucrelerde bulunan ve protein sentezinin gerceklestigi ribozom adli organele sahip degildir. Virusler, viral mRNA’yi viral proteinlere cevirmek icin konakci hucrelerinin ribozomlarini kullanmalidir. Bu sinirlamalar nedeniyle virusler yalnizca yasayan bir konakci hucre icinde cogalabilirler yani zorunlu hucre ici parazittirler, neredeyse tum yasam surdurme islevlerinde konakci hucreye bagimlidirlar. Yine de bilimle ugrasan herkes bu sonuca mutlaka katilmamaktadir. Belki de virusler, hayat agacinda farkli turde bir organizmayi temsil etmektedir.

Viruslerin Cogalmasi
Virusler kucuk mikroorganizmalardir. Boyutlari ve basitlikleri nedeniyle bagimsiz olarak cogalamazlar. Virusler, cogalmak icin enfekte ettikleri konakci hucrelere baglidir. Konakci hucrelerin disinda bulunduklarinda, virusler hareketsiz parcaciklar (virion) olarak bulunur. Bu formdaki virus hucre disinda iken, metabolik olarak aktif degildir. Virusun gelisim dongusu, virion denilen parcacigin nukleik asidinin ve bazi durumlarda proteinlerinin duyarli bir konakci hucreye girmesiyle baslar. Ornegin, bakteriyel virusler bakterinin yuzeyine sIkica baglanir ve ardindan sert hucre duvarina nufuz ederek viral nukleik asidi konakciya iletir. Hayvan virusleri, endositoz adi verilen bir islemle konakci hucrelere girer. Bitki virusleri, bunun aksine, hucrenin dis tabakalarindaki yaralardan ornegin, ruzgarla olusan siyriklar veya bocekler tarafindan yapilan delikler yoluyla girer. Viral genom, konakci hucrenin icine girdikten sonra genellikle yeni viral bilesenlerin uretimini yonetir, yeni viral protein ve yeni viral nukleik asit uretilir. Bir baska deyisle enfekte bir hucre, normal urunlerinden daha fazla viral protein ve genetik materyal uretir.
Bu bilesenler daha sonra konakci hucreden bosaltilan tam virionlar (bir protein kapsulu icinde yer alan nukleik asit iceren tum virus partikulleri) halinde birlestirilir. Virion (viryon) bir virusun aktif olmayan hucre disi formudur. Virionlar hucrelerin disinda, cansiz cevrelerde uzun sure canli kalamaz. Bir hucreyle temas etmeleri halinde kendi genetik materyallerini iceri aktarip cogalabilir ve organizmalari enfekte edebilirler. Bir virion, uygun bir konakci hucreye baglandiginda hucreye nufuz edebilir. Virus, iceri girdiginde, daha fazla virion uretmek icin hucreyi ele gecirir. Virionlar genellikle bu surecte hucreyi yok ederek ve sayilari cogalmis olarak hucreden disari cikarlar, daha sonra girdikleri ya da ele gecirdikleri diger hucreleri enfekte etmeye baslarlar.

Virusler Nasil Yayilir?Biyolojik Virusler, Yayilma Sekilleri, Korunma ve Tedavi Yollari
Son zamanlarda, COVID-19 solunum hastaligi (koronavirus) salgininin bir pandemi olarak kategorize edilmesi toplumda korku uyandirmis ve viruslere karsi ilgiyi artirmistir. Her kisi, temas ettigi diger kisilere bir mikrop veya virus bulastirabilir fakat alicinin hastaliga direnci varsa, asi yaptirmissa veya zaten onceden enfekte olmussa hastalik bulasmayacaktir. Viruslerin bir organizmadan digerine bulasmasinin bircok yolu vardir. Virusler asagidaki sekillerde yayilabilir:
Havadaki damlaciklarla: Bazi virusler konakcilarina acik havadan bulasir.
Viruslerin bazi turleri hapsirma, oksurme,cinsel temas, paylasilan igneler veya fekal ( diski) – oral (agiz) yollarla bulasabilir. Coronavirus 19 icin, ozellikle hapsirma veya oksurmeyle yaklasIk 91 cm ile 182 cm uzakliga kadar yayilabilen solunum damlaciklari ve insanlarin ellerinde, kapi kollarinda veya diger cihazlarda bulunabilecek kontamine sekresyonlar (salgilar) soz konusudur. Grip (influenza) gibi diger viruslerin bulasmasi da cogunlukla solunum damlaciklari yoluyla gerceklesir. Grip, ilk bulastiktan sonraki dort gun icinde en bulasici durumdadir. Ote yandan, kizamik daha bulasicidir cunku birincil bulasma sekli havadaki damlaciklardir yani virus parcaciklari enfekte bir kisinin oksurdugu veya hapsirdigi durumlarda iki saate kadar havada asili kalabilir.
Kan yoluyla: Enfekte kan bir organizmanin dolasim sistemine girdiginde virusler organizmalar arasinda bulasir. Hepatit B veya HIV gibi virusler dogrudan cinsel temas veya paylasilan vucut sivilari veya kan gerektirir.
Kontaminasyon (kirlenme) ile: Icinde virus bulunan su ve yiyecek gibi maddelerin organizmalar tarafindan tuketimiyle bulasir.
Cansiz nesneler yoluyla: Bir kisiye virus bulastiginda vucudu virus parcaciklari deposu haline gelir. Vucut sivilari, mukus veya solunum damlaciklari icindeki virusler cansiz nesneler (masa ortusu, kapi tokmaklari, havlular, mobilyalar, mutfakta kullanilan esyalar, igneleri kateterler, siringalar, cerrahi ekipmanlar) tarafindan da bulastirilabilir. Bu kirlenen veya kontamine olan cansiz nesnelere fomit denir ve hastaliklarin yayilmasinda cok onemli rolleri vardir. Uzmanlar viruslerin bir yuzeyde var olabilecegini ve potansiyel olarak birkac saate kadar enfeksiyona neden olabilecegini soylemektedir. Mayo Clinic’e gore virusler plastik veya paslanmaz celik gibi daha sert yuzeylerde, giysi veya yastik gibi yumusak kumas yuzeylerden daha uzun sure kalmaktadir.
Temas yoluyla: Viruslerin bulasmasinin bir baska yolu, ornegin insan papilloma virusu (HPV) veya herpes simpleks virusu (HSV) durumunda opusme gibi ciltten cilde temastir. HSV, dogum yapilirken anneden bebegine de bulasabilir.
Hayvanlar insanlara virus bulastirabilir, bu nedenle herhangi bir hayvanin eti pisirilirken dikkatli olmak son derece onemlidir, egzotik veya vahsi hayvanlar ozellikle risklidir. Ister biftek ister balik veya tavuk olsun, hayvanlar pisirildiginde bu virusler ve bakteriler oldurulmektedir. Ayrica yiyecekler hazirlanirken, viruslerin ve bakterilerin diskidan agiz yoluna bulasabilecegini de unutmamak onemlidir. Bu nedenle el yikama son derece onemlidir.
Ellere bir hayvanin kaninin veya enfekte dokusunun bulasmasi virusu bulastirabilir ve virus daha sonra baskalarina aktarilabilir. Cig, pisirilmeden yenen etler (susi gibi) bazi riskleri beraberinde getirir fakat restoranlardaki profesyonel sefler bu etlerin olasi virusleri ve bakterileri oldurecek sekilde nasil hazirlanacagini bilirler.
Bir virusun yayilmasi asagida belirtilen faktorlerden etkilenir:
– Populasyonunun buyuklugu
-Bulasici gun sayisi
-Enfekte bir kisinin temasa gectigi kisi sayisi
-Virusun enfekte bir kisiyle temas kaynakli bulasma olasiligi
Biyolojik Virusler, Yayilma Sekilleri, Korunma ve Tedavi YollariBir virusun daha yuksek bulasma oranlarina sahip oldugu bazi yerler vardir. Bakim evleri, hapishaneler, kurumsallasmis ortamlar, kolejler ve yatili okullar da dahil olmak uzere insanlarin yakin temas halinde oldugu her yer yuksek risk altindadir. Trenler, ucaklar ve otobusler gibi toplu tasima araclarinda da risk yuksektir.

Pandemik Tehdit Nasil En Aza Indirilir?
Ornegin bir grip salgini basladiginda, genellikle durdurulamaz cunku virus oksurme ve hapsirma yoluyla hizla yayilir. Aslinda, enfekte kisiler virusu semptomlar ortaya cikmadan bile baskalarina gecirebilirler. Insanlarin baska kisilerle temas etmesini onlemek, gribin yayilmasini engellemenin bir yoludur. Genel anlamda viral bir enfeksiyondan kacinmanin en iyi yolu, hasta insanlardan uzak durmak (bu, okuldan veya isten uzaklasip evde kalmak ve aile uyelerinden veya oda arkadaslarindan uzak durmak anlamina gelebilir), elleri duzenli olarak yikamak (dogru sekilde), buruna, agza ve yuze dokunmaktan kacinmaktir. Bunlarin disinda, virusun bulasmasini onlemek icin diger yapilabilecekler sunlardir:
-Ellerin dezenfeksiyonu icin sabun ve su bulunmadiginda alkol bazli bir el dezenfektani kullanilmalidir.
-Hastayken disari cikilmasi gerekiyorsa maske takilmalidir.
-Evin yuzeyleri ve sIk dokunulan esyalar (cep telefonlari dahil) dezenfektanlarla, dogru sekilde temizlenmelidir.
-Oksurmek veya hapsirmak gerekiyorsa dirsege dogru yapilmalidir.
-Kagit mendiller ya da peceteler etrafta birakilmamali, hemen agzi kapali bir cop kutusuna atilmalidir.
-Burun silindikten sonra eller yikanmalidir.
– Kanla bulasan bir virus soz konusuysa igneler paylasilmamalidir.
-Virus cinsel yolla bulasiyorsa seks sirasinda kondom gibi bir koruyucu kullanilmalidir.
-Virusun varligi, onlem alabilmeleri icin baskalarina da aciklanmalidir.
Hastaliga yakalanma olasiligini azaltmak icin asilar saglamak veya semptomlar ortaya ciktiktan sonra tedavi etmek icin bir panzehir kullanmak diger kontrol araclaridir. Vucudun daha guclu ve viruslerle savasmak icin daha donanimli hale getirilmesi icin genel saglik da korunmaya calisilmalidir. Dengeli beslenilerek, dogru vitaminler alinarak ve yeterince uyunarak saglikli kalinmalidir. Viruslerden korunmak icin gerekli tum onleyici tedbirler alindigi surece panige kapilmaya gerek yoktur.

Neden Bazi Virusler Daha Olumculdur?Biyolojik Virusler, Yayilma Sekilleri, Korunma ve Tedavi Yollari
Hayvanlardaki viral enfeksiyonlar ya lokalize olabilir ya da vucuttaki bircok uzak yere yayilabilir. Insanlar icin en onemlileri enfekte eden viruslerdir. Herpes virusleri gibi bazi virus cesitleri olumsuz etkilere neden olmadan vucutta uzun sure uykuda kalabilir ve konakci hucrelerinde belirgin bir degisIklige neden olmaz (lizojenik faz olarak bilinen bir asama) ancak hareketsiz bir virus uyarildiginda litik faza girer. Bu fazda yeni virusler olusur, kendi kendine birlesirler ve konakci hucreyi patlatarak oldururler ve diger hucrelere bulasmaya devam ederler. Viruslerin ya da baska patojenlerin zarar verebilme miktarina genellikle virulans denir. Virulans, enfekte olan kisiye zarar verme gucunden baska savunma sistemini onleme, kendini kopyalayabilme ve baska tasiyicilara yayilma gucune de baglidir. Cok hizli cogalan, ev sahibi (konakci) canliyi) buyuk bir hizla oldurebilen virusler baska bir konakciya gecip yayilmaya firsat bulamayabilirler. Diger taraftan cogalmasi yavas olan ve fazla zarar vermeyen bir virus cesidinin yayilmak icin bolca zamani olabilir.

Viruslere Karsi Verilen Tepkiler
Virusler okaryotlarda bir dizi hastaliga neden olur. Insanlarda cicek hastaligi, soguk alginligi, sucicegi, grip, zona, herpes, cocuk felci, kuduz, ebola, hanta atesi ve AIDS gibi hastaliklar viral hastaliklara ornektir. Bazi kanser turleri bile viruslerle iliskilendirilmistir. Bir hayvanin ya da insanin viral bir enfeksiyona tepki vermesinin birkac farkli yolu vardir.
-Ates genel bir tepkidir; bircok virus, konagin normal vucut sicakliginin biraz uzerindeki sicakliklarda inaktive edilir.
-Enfekte hayvan hucreleri tarafindan interferonun salgilanmasi baska bir genel tepkidir. Interferon, enfekte olmus hucreleri ve yakindakileri, virus replikasyonuna mudahale eden proteinler uretmek icin uyarir.
-Insanlar ve diger omurgalilar da belirli bir viruse karsi immunolojik bir saldiri duzenleyebilir. BagisIklik sistemi, enfekte eden virusu etkisizlestirmek icin ozel olarak uretilmis antikorlar ve hassaslastirilmis hucreler uretir. Bu bagisIklik savunuculari, virus etkisiz hale getirildikten cok sonra vucutta dolasirlar, boylece bu virusun yeniden bulasmasina karsi uzun vadeli koruma saglarlar. Bu uzun sureli bagisIklik, viral hastaliklara karsi aktif asilamanin temelini olusturur. Aktif bagisIklamada, vucuda bulasici bir virusun zayiflatilmis veya inaktive edilmis bir turu verilir. Bu virus, aktif bir hastalik durumunu tetiklemez ancak bagisIklik hucrelerinin ve antikorlarin uretimini uyarir, bu da daha sonra virusun virulan formu tarafindan enfeksiyona karsi koruma saglar. Aktif asilar artik kizamik, kabakulak, cocuk felci ve kizamikcik gibi viral hastaliklar icin rutin olarak uygulanmaktadir.
Aksine, pasif bagisIklama, viruse zaten maruz kalmis bir bireyin serumundan alinan antikorlarin enjekte edilmesidir. Pasif asilama, kizamik ve hepatit gibi viral hastaliklara maruz kalmis kisilere kisa sureli koruma saglamak icin kullanilir. Virus vucutta genis olcude yayilmadan once, maruziyetten hemen sonra saglanirsa faydalidir.

Viral Enfeksiyonlarin Tedavisi
Viral hastaliklarin tarihsel tanimlari MO 10. yuzyila kadar uzanir. Bununla birlikte, virus kavrami, bircok arastirmacinin bakterilerden cok daha kucuk ajanlarin bulasici hastaliklara neden olabilecegine dair kanit elde ettigi 19. yuzyilin son on yilina kadar olusturulmamistir. Viruslerin varligi, bakteriyofajlar 1915 ve 1917’de arastirmacilar tarafindan bagimsiz olarak kesfedildiginde kanitlanmistir. Genomlari kucuk oldugundan ve laboratuvarda buyuk miktarlarda hazirlanabildiginden, bakteriyofajlar molekuler biyologlarin favori arastirma aracidir. Bakteriyofaj calismalari, genetik rekombinasyon, nukleik asit replikasyonu ve protein sentezi gibi bu tur temel biyolojik sureclerin aydinlatilmasina yardimci olmustur.
YerlesIk bir viral enfeksiyonun tedavisi genellikle spesifik semptomlarin hafifletilmesiyle sinirlidir; ornegin, sivi tedavisi dehidratasyonu kontrol etmek icin kullanilabilir veya agrilari gidermek ve atesi dusurmek icin aspirin verilebilir. Enfekte bir virusle dogrudan savasmak icin kullanilabilecek birkac ilac vardir. Bunun nedeni, viruslerin replikasyon Biyolojik Virusler, Yayilma Sekilleri, Korunma ve Tedavi Yollariicin canli hucrelerin mekanizmasini kullanmasidir; viral gelisimi engelleyen ilaclar ayni zamanda konakci hucrenin fonksiyonlarini da inhibe eder. Yine de belirli enfeksiyonlar icin az sayida antiviral ilac mevcuttur.
Viral hastaliklar uzerindeki en basarili kontroller epidemiyolojiktir. Ornegin buyuk olcekli aktif asilama programlari bir viral hastaligin bulasma zincirini kirabilir. Dunya capinda asilama, bir zamanlar en cok korkulan viral hastaliklardan biri olan cicek hastaliginin ortadan kaldirilmasiyla taninir. Bircok virus, bocekler veya kontamine yiyecekler tarafindan konaktan konaga tasindigindan, bocek kontrolu ve hijyenik gida isleme, belirli populasyonlardan virusun ortadan kaldirilmasina yardimci olabilir.

05 Aralık 2020, 10:37	#1
CeReN Guest	Biyolojik Virusler Yayilma Sekilleri Korunma Ve Tedavi Yollari Tum organizmalarin esas amaci cogalmak ve hayatta kalmaktir, bu virusler icin de gecerlidir. Virus, toplum bireylerinin belli bir suredir cokca duydugu bir kelimedir ama virus tam olarak nedir? Viruslerin evrimsel tarihi, virologlar ve hucre biyologlari icin belirsiz de olsa buyuleyici bir konudur. Biyolojik olarak bakildiginda virusler, bakterilerden bile daha kucuk, DNA veya RNA’dan olusan kucuk mikroorganizmalardir. Bunun anlami, virusun tasidigi genetik materyalin, soguk alginligindan HIV ve AIDS gibi daha ciddi ve daha uzun sureli hastaliklara kadar cok cesitli hastaliklara neden olabilecegidir. Insan gibi bir organizmanin icine girdiginde virusun genetik materyali, hucreleri ele gecirir, zarar vermesine veya hizla cogalmasi icin onlari degistirmesine izin verir. Eger bagisIklik sistemi bununla savasamazsa, viral hastalik olumcul olabilir. Bu yazida viruslerin nasil yayilabildigi ve kisilerin kendini enfeksiyonlardan nasil koruyabilecegine yer verilecektir. Viruslerin Siniflandirilmasi Virusler yalnizca hayvanlarin, bitkilerin veya bakterilerin canli hucrelerinde cogalabilen, kucuk boyutlu ve basit bir bilesime sahip bulasici bir ajanlardir. Viruslerin gercek bulasici kismi nukleik asididir. Virusler ya DNA veya RNA tasirlar, ikisini birden bulunduramazlar. Virusler arasindaki buyuk cesitlilik nedeniyle, biyologlar bu varliklari nasil siniflandiracaklari ve bunlari geleneksel hayat agaci ile nasil iliskilendirecekleri konusunda mucadele etmislerdir. Virusler ozel bir taksonomik pozisyona sahiptir. Virusler, en kesin anlamiyla organizma olarak kabul edilmemelidir cunku serbest yasamazlar yani bir konakci hucre olmadan cogalamaz ve metabolik surecleri surduremezler. Virusler, nukleik asit iceriklerine, boyutlarina, kapsidin sekline ve bir lipoprotein zarfinin varligina gore siniflandirilir. Bu nedenle ilk olarak iki sinifa ayrilir: RNA virusleri ve DNA virusleri. Virusleri ayrica uc kategoriye ayirmak hala gelenekseldir: hayvanlari, bitkileri veya bakterileri enfekte edenler. Neredeyse tum bitki virusleri, bitkilerle beslenen bocekler veya diger organizmalar (vektorler) tarafindan bulasir. Hayvan viruslerinin konakcilari, protozoalardan (tek hucreli hayvansal organizmalar) insanlara kadar degisir. Bircok virus ya omurgasiz hayvanlari ya da omurgalilari enfekte eder ve bazilari her ikisini de enfekte eder. Hayvanlarda ve insanlarda ciddi hastaliklara neden olan bazi virusler eklembacaklilar tarafindan tasinir. Bu vektor kaynakli virusler hem omurgasiz vektorde hem de omurgali konakta cogalir. Bazi virusler sadece ektotermik omurgalilarda (baliklar ve surungenler gibi genellikle sogukkanli olarak adlandirilan hayvanlarda) buyumeye adapte olmus gibi gorunmektedir cunku muhtemelen sadece dusuk sicakliklarda cogalabilirler. Diger bazi viruslerin konukculari endotermik omurgalilarla (memeliler gibi, genellikle sicakkanli hayvanlarda) sinirlidir.Biyolojik Virusler, Yayilma Sekilleri, Korunma ve Tedavi Yollari Bircok bitki ve hayvan turlerinin kendine has virusleri bulunmaktadir. Ornegin kedilerde, insanlarda AIDS hastaligina sebep olan HIV virusunun bir versiyonu olan kedi immun yetmezlik virusu veya FIV vardir. Yarasalar ise Covid-19’a sebep olan koronavirusun farkli bir turu nu barindirmaktadir. Ayrica bakterilerde bakteriofaj denilen bir cesit virus turu bulunmaktadir. Virusler birbirleriyle birlesip mutasyona ugrayabilir. Bu bazen, son aylarda mucadele edilen COVID-19’daki gibi turlerde degisim gorulebilecegi anlamina gelmektedir. Viruslerin Temel Yapilari Virusler mikroskobik yapidadir, caplari yaklasIk 20 ila 400 nanometre arasinda degisir. Buna karsilik, en kucuk bakteriler yaklasIk 400 nanometre boyutundadir. Bir virus, tek veya cift sarmalli bir nukleik asitten ve kapsid adi verilen bir protein katman ile cevrili en az bir proteinden olusur. Protein kapsid, nukleik asit icin koruma saglar ve virusun uygun konakci hucreye girmesini saglayan enzimler icerebilir. Bazi virusler ayrica daha dista lipitten olusan bir zarfa sahiptir. Covid-19 bu tur bir virustur. Sabun kullanimi lipit (yag) yapidaki dis zarfi cozecegi icin virusun yok edilmesini saglayabilir. Elleri sabunla yikamak bu sebeple bu kadar etkilidir. Nukleik asit her virus icin benzersiz olan genetik bilgiyi kodlar ve deoksiribonukleik asit (DNA) veya ribonukleik asitten (RNA) olusabilir. Poliovirus gibi bazi viruslerin RNA genomlari vardir ve herpesvirus gibi bazilarinin DNA genomlari vardir. Virusler yalnizca bir konakci hucre icinde cogalabilirler. Virusler Canli midir? 1898’de Friedrich Loeffler ve Paul Frosch, ciftlik hayvanlarinda sap hastaliginin nedeninin herhangi bir bakteriden daha kucuk bulasici bir parcacik olduguna dair kanit bulmuslardir. Bu, canli ve cansiz arasindaki gri alanda bir yerde duran viruslerin, genetik varliklarin dogasina dair ilk ipucu olmustur. Viruslerin canli olup olmadigi sorusunu yanitlayabilmek icin, “yasam” ile ne anlatilmak istendiginin iyi anlasilmasi gerekir. Spesifik tanimlar degisebilse de biyologlar genel olarak tum canli organizmalarin birkac anahtar ozellik ( buyuyebilme, cogalabilme, bir ic homeostazi surdurebilme, uyaranlara yanit verebilme ve cesitli metabolik surecler gerceklestirebilme) sergiledigi konusunda hemfikirdir. Ek olarak, canli organizmalarin populasyonlari zamanla gelisir. Virusler bu kriterlere hem uymakta hem de uymamaktadir. Bir anlamda virusler hem canli hem de cansiz ozelliklere sahiptir. Viruslerin bir sekilde cogaldigi bilinmektedir. Az sayida virus partikulu ile enfekte olunabilir, ornegin bir kisi oksurdugunde disari atilan partikuller solunur ve daha sonra virusler vucutta cogalirken birkac gun sonra kisi hastalanir. Ayni sekilde virusler zamanla gelisir. Ornegin grip virusu bir yildan digerine degistigi veya gelistigi icin her yil grip asisi yaptirilmalidir. Virusler bir metabolizmaya sahip degildir. Cogalabilmek icin baska organizmalarin hucrelerine gerek duyarlar cunku enerjiyi kendileri Biyolojik Virusler, Yayilma Sekilleri, Korunma ve Tedavi Yollariuretemezler veya depolayamazlar. Bu, canli hucrelerin disinda iken hicbir islevi yerine getiremedikleri anlamina gelmektedir, iste bu yuzden virusler genellikle “cansiz” olarak kabul edilmektedir. Ayrica hicbir virus normal hucrelerde bulunan ve protein sentezinin gerceklestigi ribozom adli organele sahip degildir. Virusler, viral mRNA’yi viral proteinlere cevirmek icin konakci hucrelerinin ribozomlarini kullanmalidir. Bu sinirlamalar nedeniyle virusler yalnizca yasayan bir konakci hucre icinde cogalabilirler yani zorunlu hucre ici parazittirler, neredeyse tum yasam surdurme islevlerinde konakci hucreye bagimlidirlar. Yine de bilimle ugrasan herkes bu sonuca mutlaka katilmamaktadir. Belki de virusler, hayat agacinda farkli turde bir organizmayi temsil etmektedir. Viruslerin Cogalmasi Virusler kucuk mikroorganizmalardir. Boyutlari ve basitlikleri nedeniyle bagimsiz olarak cogalamazlar. Virusler, cogalmak icin enfekte ettikleri konakci hucrelere baglidir. Konakci hucrelerin disinda bulunduklarinda, virusler hareketsiz parcaciklar (virion) olarak bulunur. Bu formdaki virus hucre disinda iken, metabolik olarak aktif degildir. Virusun gelisim dongusu, virion denilen parcacigin nukleik asidinin ve bazi durumlarda proteinlerinin duyarli bir konakci hucreye girmesiyle baslar. Ornegin, bakteriyel virusler bakterinin yuzeyine sIkica baglanir ve ardindan sert hucre duvarina nufuz ederek viral nukleik asidi konakciya iletir. Hayvan virusleri, endositoz adi verilen bir islemle konakci hucrelere girer. Bitki virusleri, bunun aksine, hucrenin dis tabakalarindaki yaralardan ornegin, ruzgarla olusan siyriklar veya bocekler tarafindan yapilan delikler yoluyla girer. Viral genom, konakci hucrenin icine girdikten sonra genellikle yeni viral bilesenlerin uretimini yonetir, yeni viral protein ve yeni viral nukleik asit uretilir. Bir baska deyisle enfekte bir hucre, normal urunlerinden daha fazla viral protein ve genetik materyal uretir. Bu bilesenler daha sonra konakci hucreden bosaltilan tam virionlar (bir protein kapsulu icinde yer alan nukleik asit iceren tum virus partikulleri) halinde birlestirilir. Virion (viryon) bir virusun aktif olmayan hucre disi formudur. Virionlar hucrelerin disinda, cansiz cevrelerde uzun sure canli kalamaz. Bir hucreyle temas etmeleri halinde kendi genetik materyallerini iceri aktarip cogalabilir ve organizmalari enfekte edebilirler. Bir virion, uygun bir konakci hucreye baglandiginda hucreye nufuz edebilir. Virus, iceri girdiginde, daha fazla virion uretmek icin hucreyi ele gecirir. Virionlar genellikle bu surecte hucreyi yok ederek ve sayilari cogalmis olarak hucreden disari cikarlar, daha sonra girdikleri ya da ele gecirdikleri diger hucreleri enfekte etmeye baslarlar. Virusler Nasil Yayilir?Biyolojik Virusler, Yayilma Sekilleri, Korunma ve Tedavi Yollari Son zamanlarda, COVID-19 solunum hastaligi (koronavirus) salgininin bir pandemi olarak kategorize edilmesi toplumda korku uyandirmis ve viruslere karsi ilgiyi artirmistir. Her kisi, temas ettigi diger kisilere bir mikrop veya virus bulastirabilir fakat alicinin hastaliga direnci varsa, asi yaptirmissa veya zaten onceden enfekte olmussa hastalik bulasmayacaktir. Viruslerin bir organizmadan digerine bulasmasinin bircok yolu vardir. Virusler asagidaki sekillerde yayilabilir: Havadaki damlaciklarla: Bazi virusler konakcilarina acik havadan bulasir. Viruslerin bazi turleri hapsirma, oksurme,cinsel temas, paylasilan igneler veya fekal ( diski) – oral (agiz) yollarla bulasabilir. Coronavirus 19 icin, ozellikle hapsirma veya oksurmeyle yaklasIk 91 cm ile 182 cm uzakliga kadar yayilabilen solunum damlaciklari ve insanlarin ellerinde, kapi kollarinda veya diger cihazlarda bulunabilecek kontamine sekresyonlar (salgilar) soz konusudur. Grip (influenza) gibi diger viruslerin bulasmasi da cogunlukla solunum damlaciklari yoluyla gerceklesir. Grip, ilk bulastiktan sonraki dort gun icinde en bulasici durumdadir. Ote yandan, kizamik daha bulasicidir cunku birincil bulasma sekli havadaki damlaciklardir yani virus parcaciklari enfekte bir kisinin oksurdugu veya hapsirdigi durumlarda iki saate kadar havada asili kalabilir. Kan yoluyla: Enfekte kan bir organizmanin dolasim sistemine girdiginde virusler organizmalar arasinda bulasir. Hepatit B veya HIV gibi virusler dogrudan cinsel temas veya paylasilan vucut sivilari veya kan gerektirir. Kontaminasyon (kirlenme) ile: Icinde virus bulunan su ve yiyecek gibi maddelerin organizmalar tarafindan tuketimiyle bulasir. Cansiz nesneler yoluyla: Bir kisiye virus bulastiginda vucudu virus parcaciklari deposu haline gelir. Vucut sivilari, mukus veya solunum damlaciklari icindeki virusler cansiz nesneler (masa ortusu, kapi tokmaklari, havlular, mobilyalar, mutfakta kullanilan esyalar, igneleri kateterler, siringalar, cerrahi ekipmanlar) tarafindan da bulastirilabilir. Bu kirlenen veya kontamine olan cansiz nesnelere fomit denir ve hastaliklarin yayilmasinda cok onemli rolleri vardir. Uzmanlar viruslerin bir yuzeyde var olabilecegini ve potansiyel olarak birkac saate kadar enfeksiyona neden olabilecegini soylemektedir. Mayo Clinic’e gore virusler plastik veya paslanmaz celik gibi daha sert yuzeylerde, giysi veya yastik gibi yumusak kumas yuzeylerden daha uzun sure kalmaktadir. Temas yoluyla: Viruslerin bulasmasinin bir baska yolu, ornegin insan papilloma virusu (HPV) veya herpes simpleks virusu (HSV) durumunda opusme gibi ciltten cilde temastir. HSV, dogum yapilirken anneden bebegine de bulasabilir. Hayvanlar insanlara virus bulastirabilir, bu nedenle herhangi bir hayvanin eti pisirilirken dikkatli olmak son derece onemlidir, egzotik veya vahsi hayvanlar ozellikle risklidir. Ister biftek ister balik veya tavuk olsun, hayvanlar pisirildiginde bu virusler ve bakteriler oldurulmektedir. Ayrica yiyecekler hazirlanirken, viruslerin ve bakterilerin diskidan agiz yoluna bulasabilecegini de unutmamak onemlidir. Bu nedenle el yikama son derece onemlidir. Ellere bir hayvanin kaninin veya enfekte dokusunun bulasmasi virusu bulastirabilir ve virus daha sonra baskalarina aktarilabilir. Cig, pisirilmeden yenen etler (susi gibi) bazi riskleri beraberinde getirir fakat restoranlardaki profesyonel sefler bu etlerin olasi virusleri ve bakterileri oldurecek sekilde nasil hazirlanacagini bilirler. Bir virusun yayilmasi asagida belirtilen faktorlerden etkilenir: – Populasyonunun buyuklugu -Bulasici gun sayisi -Enfekte bir kisinin temasa gectigi kisi sayisi -Virusun enfekte bir kisiyle temas kaynakli bulasma olasiligi Biyolojik Virusler, Yayilma Sekilleri, Korunma ve Tedavi YollariBir virusun daha yuksek bulasma oranlarina sahip oldugu bazi yerler vardir. Bakim evleri, hapishaneler, kurumsallasmis ortamlar, kolejler ve yatili okullar da dahil olmak uzere insanlarin yakin temas halinde oldugu her yer yuksek risk altindadir. Trenler, ucaklar ve otobusler gibi toplu tasima araclarinda da risk yuksektir. Pandemik Tehdit Nasil En Aza Indirilir? Ornegin bir grip salgini basladiginda, genellikle durdurulamaz cunku virus oksurme ve hapsirma yoluyla hizla yayilir. Aslinda, enfekte kisiler virusu semptomlar ortaya cikmadan bile baskalarina gecirebilirler. Insanlarin baska kisilerle temas etmesini onlemek, gribin yayilmasini engellemenin bir yoludur. Genel anlamda viral bir enfeksiyondan kacinmanin en iyi yolu, hasta insanlardan uzak durmak (bu, okuldan veya isten uzaklasip evde kalmak ve aile uyelerinden veya oda arkadaslarindan uzak durmak anlamina gelebilir), elleri duzenli olarak yikamak (dogru sekilde), buruna, agza ve yuze dokunmaktan kacinmaktir. Bunlarin disinda, virusun bulasmasini onlemek icin diger yapilabilecekler sunlardir: -Ellerin dezenfeksiyonu icin sabun ve su bulunmadiginda alkol bazli bir el dezenfektani kullanilmalidir. -Hastayken disari cikilmasi gerekiyorsa maske takilmalidir. -Evin yuzeyleri ve sIk dokunulan esyalar (cep telefonlari dahil) dezenfektanlarla, dogru sekilde temizlenmelidir. -Oksurmek veya hapsirmak gerekiyorsa dirsege dogru yapilmalidir. -Kagit mendiller ya da peceteler etrafta birakilmamali, hemen agzi kapali bir cop kutusuna atilmalidir. -Burun silindikten sonra eller yikanmalidir. – Kanla bulasan bir virus soz konusuysa igneler paylasilmamalidir. -Virus cinsel yolla bulasiyorsa seks sirasinda kondom gibi bir koruyucu kullanilmalidir. -Virusun varligi, onlem alabilmeleri icin baskalarina da aciklanmalidir. Hastaliga yakalanma olasiligini azaltmak icin asilar saglamak veya semptomlar ortaya ciktiktan sonra tedavi etmek icin bir panzehir kullanmak diger kontrol araclaridir. Vucudun daha guclu ve viruslerle savasmak icin daha donanimli hale getirilmesi icin genel saglik da korunmaya calisilmalidir. Dengeli beslenilerek, dogru vitaminler alinarak ve yeterince uyunarak saglikli kalinmalidir. Viruslerden korunmak icin gerekli tum onleyici tedbirler alindigi surece panige kapilmaya gerek yoktur. Neden Bazi Virusler Daha Olumculdur?Biyolojik Virusler, Yayilma Sekilleri, Korunma ve Tedavi Yollari Hayvanlardaki viral enfeksiyonlar ya lokalize olabilir ya da vucuttaki bircok uzak yere yayilabilir. Insanlar icin en onemlileri enfekte eden viruslerdir. Herpes virusleri gibi bazi virus cesitleri olumsuz etkilere neden olmadan vucutta uzun sure uykuda kalabilir ve konakci hucrelerinde belirgin bir degisIklige neden olmaz (lizojenik faz olarak bilinen bir asama) ancak hareketsiz bir virus uyarildiginda litik faza girer. Bu fazda yeni virusler olusur, kendi kendine birlesirler ve konakci hucreyi patlatarak oldururler ve diger hucrelere bulasmaya devam ederler. Viruslerin ya da baska patojenlerin zarar verebilme miktarina genellikle virulans denir. Virulans, enfekte olan kisiye zarar verme gucunden baska savunma sistemini onleme, kendini kopyalayabilme ve baska tasiyicilara yayilma gucune de baglidir. Cok hizli cogalan, ev sahibi (konakci) canliyi) buyuk bir hizla oldurebilen virusler baska bir konakciya gecip yayilmaya firsat bulamayabilirler. Diger taraftan cogalmasi yavas olan ve fazla zarar vermeyen bir virus cesidinin yayilmak icin bolca zamani olabilir. Viruslere Karsi Verilen Tepkiler Virusler okaryotlarda bir dizi hastaliga neden olur. Insanlarda cicek hastaligi, soguk alginligi, sucicegi, grip, zona, herpes, cocuk felci, kuduz, ebola, hanta atesi ve AIDS gibi hastaliklar viral hastaliklara ornektir. Bazi kanser turleri bile viruslerle iliskilendirilmistir. Bir hayvanin ya da insanin viral bir enfeksiyona tepki vermesinin birkac farkli yolu vardir. -Ates genel bir tepkidir; bircok virus, konagin normal vucut sicakliginin biraz uzerindeki sicakliklarda inaktive edilir. -Enfekte hayvan hucreleri tarafindan interferonun salgilanmasi baska bir genel tepkidir. Interferon, enfekte olmus hucreleri ve yakindakileri, virus replikasyonuna mudahale eden proteinler uretmek icin uyarir. -Insanlar ve diger omurgalilar da belirli bir viruse karsi immunolojik bir saldiri duzenleyebilir. BagisIklik sistemi, enfekte eden virusu etkisizlestirmek icin ozel olarak uretilmis antikorlar ve hassaslastirilmis hucreler uretir. Bu bagisIklik savunuculari, virus etkisiz hale getirildikten cok sonra vucutta dolasirlar, boylece bu virusun yeniden bulasmasina karsi uzun vadeli koruma saglarlar. Bu uzun sureli bagisIklik, viral hastaliklara karsi aktif asilamanin temelini olusturur. Aktif bagisIklamada, vucuda bulasici bir virusun zayiflatilmis veya inaktive edilmis bir turu verilir. Bu virus, aktif bir hastalik durumunu tetiklemez ancak bagisIklik hucrelerinin ve antikorlarin uretimini uyarir, bu da daha sonra virusun virulan formu tarafindan enfeksiyona karsi koruma saglar. Aktif asilar artik kizamik, kabakulak, cocuk felci ve kizamikcik gibi viral hastaliklar icin rutin olarak uygulanmaktadir. Aksine, pasif bagisIklama, viruse zaten maruz kalmis bir bireyin serumundan alinan antikorlarin enjekte edilmesidir. Pasif asilama, kizamik ve hepatit gibi viral hastaliklara maruz kalmis kisilere kisa sureli koruma saglamak icin kullanilir. Virus vucutta genis olcude yayilmadan once, maruziyetten hemen sonra saglanirsa faydalidir. Viral Enfeksiyonlarin Tedavisi Viral hastaliklarin tarihsel tanimlari MO 10. yuzyila kadar uzanir. Bununla birlikte, virus kavrami, bircok arastirmacinin bakterilerden cok daha kucuk ajanlarin bulasici hastaliklara neden olabilecegine dair kanit elde ettigi 19. yuzyilin son on yilina kadar olusturulmamistir. Viruslerin varligi, bakteriyofajlar 1915 ve 1917’de arastirmacilar tarafindan bagimsiz olarak kesfedildiginde kanitlanmistir. Genomlari kucuk oldugundan ve laboratuvarda buyuk miktarlarda hazirlanabildiginden, bakteriyofajlar molekuler biyologlarin favori arastirma aracidir. Bakteriyofaj calismalari, genetik rekombinasyon, nukleik asit replikasyonu ve protein sentezi gibi bu tur temel biyolojik sureclerin aydinlatilmasina yardimci olmustur. YerlesIk bir viral enfeksiyonun tedavisi genellikle spesifik semptomlarin hafifletilmesiyle sinirlidir; ornegin, sivi tedavisi dehidratasyonu kontrol etmek icin kullanilabilir veya agrilari gidermek ve atesi dusurmek icin aspirin verilebilir. Enfekte bir virusle dogrudan savasmak icin kullanilabilecek birkac ilac vardir. Bunun nedeni, viruslerin replikasyon Biyolojik Virusler, Yayilma Sekilleri, Korunma ve Tedavi Yollariicin canli hucrelerin mekanizmasini kullanmasidir; viral gelisimi engelleyen ilaclar ayni zamanda konakci hucrenin fonksiyonlarini da inhibe eder. Yine de belirli enfeksiyonlar icin az sayida antiviral ilac mevcuttur. Viral hastaliklar uzerindeki en basarili kontroller epidemiyolojiktir. Ornegin buyuk olcekli aktif asilama programlari bir viral hastaligin bulasma zincirini kirabilir. Dunya capinda asilama, bir zamanlar en cok korkulan viral hastaliklardan biri olan cicek hastaliginin ortadan kaldirilmasiyla taninir. Bircok virus, bocekler veya kontamine yiyecekler tarafindan konaktan konaga tasindigindan, bocek kontrolu ve hijyenik gida isleme, belirli populasyonlardan virusun ortadan kaldirilmasina yardimci olabilir.
	Alıntı Yap

Konuyu Toplam 1 Üye okuyor. (0 Kayıtlı üye ve 1 Misafir)