|
|
29 Haziran 2020, 09:28
|
#1 |
 |
Stres ve Kortizol Duzeylerini Artirabilecek Faktorler
Stres duzeyleri gunluk yasam icinde pek cok faktor tarafindan artirilmaktadir ve cogu kisi denge kurmakta zorlanmaktadir. Bunun yaninda bilim, bariz stres faktorlerinin yani sira, stres duzeylerine farkinda olmadan beslenme ve yasam tarzi faktorleri yoluyla artirildigini gostermektedir. Bu yazida ozellikle kortizol ile iliskili olarak stres duzeylerini artiran faktorler hakkinda bilgiler bulunmaktadir.
Stres Nedir? Her seyden once, stres yolunu aktive edebilecek her sey icin endiselenmemek gerekir. Bu yolun orta derecede etkinlestirilmesi dogal ve sagliklidir. Genelde stres olarak dusunulen sey hem psIkolojik hem de sosyal stresi icermektedir. PsIkolojik ve sosyal stres genis bir terimdir ornegin, gelir konusun da, is ya da iliski ile ilgili veya cok daha fazla faktorler olabilmektedir. Stres sayisiz bicimde dahili, harici, pozitif, negatif, fiziksel veya duygusal stres olabilmektedir. Bu, kendi kararlarimizdan veya tamamen kontrolumuzden kaynaklaniyor olabilmektedir. Nasil olursa olsun, stresin bir kisinin bedeni, zihni ve ruhu uzerinde buyuk bir etkisi olmaktadir. Bir hipoteze gore, sorun stres yaniti cok az, cok fazla aktive edildiginde veya iyi bir ritmi olmadiginda ortaya cikmaktadir. Baska bir deyisle, HPA duzensizligi kotu olarak gorulmektedir. Calismalar, kronik stresle sIki bir sekilde baglantili olan anksiyete kendi kendine devam edebilecegini dusundurmektedir. Bilim adamlari, kronik stresin beyindeki CRH reseptorlerini (paraventrikuler cekirdek) arttirdigini, bu da insanlari stresin zararli etkilerine daha duyarli hale getirdigini one surmektedir. Sinirlamalar Stres yanitina katilan tek sistem HPA ekseninin (ve CRH) olmadigi unutulmamalidir. Sempatik sinir sistemini (SNS) stres yanitinin farkli bir koludur. Ornek olarak, propranolol gibi beta 2-adrenoreseptor blokerleri kalpteki SNS’ye ait beta reseptorlerini bloke etmektedir. Sempatik, savas veya kac faaliyeti de parasempatik, dinlenme ve sindirim aktivitesi ile karsilanabilmektedir ve bu, vucuttaki kolinerjik yolun bir parcasidir. Son olarak, stres tepkisi, bir kisiden digerine degisebilen beyin kimyasi, cevre, saglik durumu ve genetik gibi bircok olasi faktoru icermektedir. Bireysel Varyasyonlar Herkes stresten farkli sekilde etkilenmektedir. Arastirmalar bazi kosullarin veya sendromlarin strese tepki verme seklini de etkileyebilecegini dusundurmektedir. Ornegin, otistik cocuklar psIkolojik strese yanit olarak daha fazla miktarda kortizol salgilamaktadirlar ve kucuk bir calismaya gore kortizollerinin normale donmesi daha uzun surmektedir. Baska bir calismada, IBS’li kisiler, CRH’ye yanit olarak IBS’si olmayanlara gore daha fazla ACTH salmislardir. Stres Tepkisini Artirabilecek Faktorler Hakkinda Stres tepkisinin orta ve kisa bir sure icin aktif hale getirilmesinin dogal ve saglikli oldugu unutmamalidir ve sorunlar genellikle aktivasyon kroniklestiginde ortaya cikmaktadir. Amac, panik bozukluklari veya anksiyete dahil olmak uzere asiri stresle ilgili sorunlari iyilestirmekse, ozellikle stres gunluk yasami onemli olcude etkiliyorsa uzman bir doktorla konusmak onemlidir. Asiri uzuntu, panik, surekli dusuk ruh hali, ofori veya kaygi gibi buyuk zihinsel degisIkliklerin hepsi bir doktora gorunme nedenleridir. Ayrica, beyin ve vucut kimyasindaki degisIklikler, insanlarin bu makalede listelenen yaklasimlarla kendi baslarina degistirebilecekleri bir sey degildir. Bunun yerine, burada listelenmekten kacinacak faktorler, gunluk stresi azaltmak, genel zihinsel sagligi ve refahi desteklemek icindir. Son olarak, stres azaltma araci olarak asagida listelenen faktorlerin cogundan kacinmayi destekleyecek klinik kanitlar bulunmamaktadir. Stres Tepkisini Arttirabilecek Yasam Tarzi Secenekleri Yorgunluk ve vucut durusu 1. Yogun uzun sureli egzersiz saglikli erkeklerde kortizolu artirmaktadir 2. Guclu solunum saglikli gonullulerde IL-6 ve IL-1’i artirmaktadir 3. Uzun yolculuklar artan kortizol neden olmaktadir 4. Dusuk guc duruslari, kucuk capli insan calismalarina gore, daha az kendinden emin ve baskin gorunmeyi saglayan vucut pozisyonlari (ornegin, yigilmis omuzlar) kortizolu arttirmistir Bagimlilik yapan ilaclar 1. Asiri alkol tuketimi, surekli alkol tuketimi vucutta kortizol duzeylerini yukseltmektedir 2. Sigara, sadece 2 sigara bile etkilemektedir 3. Esrar/Pot /THC, doz, insan calismalarinda kortizolu bagimli olarak arttirmistir 4. Opioid yoksunlugu, sican calismalarinda kronik morfinin neden oldugu HPA ekseninden cekilmeye neden olmustur Uyku bozuklugu 1. Azaltilmis uyku, sadece bir gece uyku kaybi, ertesi aksam daha yuksek kortizol seviyelerine yol acmaktadir 2. Dusuk kaliteli uyku, HPA eksenini etkinlestirmektedir (stres yaniti) 3. Gec kalmak, normal uyku saatlerinde uyanik olundugunda kortizolu yukseltmektedir 4. Sirkadiyen ritim bozukluklari, kronik sirkadiyen bozukluklari olan bir havayolu kabin ekibinde tukuruk kortizolu daha yuksektir. Uyaricilar 1. Kafein, kortizolu arttirmaktadir 2. Nikotin, ADH, ACTH, Kortizol’u arttiran Asetilkolini artirmaktadir 3. Yohimbine, kortizolu arttirmaktadir Toksinler 1. Agir metaller, kadmiyum ve muhtemelen digerleri 2. Baliklarda civa 3. PAH (PolisIklik Aromatik Hidrokarbonlar) Diger cevresel etkiler Bilim adamlari, bazi cevresel faktorlerin stres tepkisini de artirabilirligini arastirmaktadirlar. Bu cevresel faktorler asagidaki gibidir: 1. Gurultu, HPA ekseni yaniti olusturmaktadir 2. Asiri gunes/UVB maruziyeti (lokal olarak, cilt uzerinde), PKA yolundan CRH uretmek ve serbest birakmak icin cilt hucrelerini induklemektedir 3. Soguk veya sicak, kronik soguk alginligi, dopaminin neden oldugu CRH reseptorlerini arttirmaktadir 4. EMF’ler 5. Yuksek rakimlar, stres tepkisini artirarak dusuk oksijen hipoksiye neden olmaktadir. Stres Tepkisini Arttirabilecek Diyet Faktorleri Besin dengesi 1. Protein kisitlamasi ve Losin yoksunluk arttirmaktadir, CRH ve farelerde stres cevabi uyarmaktadir 2. Asiri sodyum, kortizolu artirmaktadir 3. Asiri omega-6, stres tepkisini ortadan kaldirarak iltihabi artirabilmektedir 4. Siddetli kalori kisitlamasi, kortizolu artirmaktadir 5. Oruc, Ramazan uygulamalari asiri aksam kortizolu ve artan insulin direnci ile iliskilidir. Diger aclik turleri CRH ve kortizolu azaltabilmektedir 6. Vucut yagi veya obezite, yag dokusu kortizondan kortizol uretmektedir 7. Cinko yetersizligi, sican calismalarinda strese karsi artan duyarliliga neden olmustur 8. Magnezyum yetersizligi, insan ve hayvan calismalarinda kortizol ve HPA yanitini artirmistir 9. A Vitamini yetersizligi, sican calismalarinda kortizolu arttirmis ve HPA eksenini induklemistir 10. Potasyum yuklemesi, ACTH ve kortizolu artirmaktadir. Stres Tepkisini Arttirabilecek Diger Deneysel Faktorler Enflamasyon ve saglik sorunlari 1. Enflamasyon, Prostaglandinler, Eikosanoidler, IL-1b, TNF, IL-6 ve Histamin 2. Arakidonik Asit asiri omega-6’dan kaynaklanmaktadir 3. Agri, insan calismalarinda kortizolu artirmistir 4. Muhtemelen inflamasyonu ve kortizolu artirarak bagirsak gecirgenligini arttirmaktadir 5. Hipoglisemi, dusuk kan sekeri, insulin direnci ve hipotalamik sorunlar 6. Bakteriyel, Viral veya diger enfeksiyonlar 7. Fiziksel travma, yaralanmalar ve cerrahi operasyonlar 8. ROS ve Oksidatif Stres, hucresel calismalarda kortizolu artirmistir Hormonal faktorler ve yollar Bilim adamlari, bazi hormonlarin, peptidin ve norotransmiterlerin stres yaniti yolunu aktive edip edemeyecegini arastirmaktadirlar ve bunlar asagidaki gibidir: 1. Pregnenolon, kortizole donusmektedir ve HPA eksenini (sicanlari) uyarmaktadir 2. DHEA, CRH ve Vazopressin sentezini ve salinmasini induklemektedir, ACTH’yi arttirmaktadir ve HPA eksenini aktive etmektedir 3. Leptin, stres tepkisini aktive etmektedir 4. Ghrelin, HPA eksenini etkinlestirmektedir 5. Yuksek tiroid hormonlari, HPA eksenini aktive etmektedir 6. Vazopressin, CRH ve ACTH serbest birakmaktadir 7. CCK, CRH, ACTH ve kortizolu artirmaktadir 8. VIP, CRH yukseltmektedir 9. Anjiyotensin II/ACE, HPA eksenini uyarmaktadir 10. Trombosit Aktive Edici Faktor, HPA eksen artirarak CRH etkinlestirmektedir 11. Orexins, CRH ve ACTH’yi artirmaktadir 12. Sinir Buyume Faktoru (NGF), HPA eksenini uyarmaktadir 13. BDNF, HPA eksenini uyarmaktadir 14. Dopamin (D1/D2), hucrelerde CRH’yi artirmaktadir 15. Serotonin ozellikle 5-HT2CR’ler, serotonin CRH’yi, noronal aktivitesini ve kortikosteron salinimi sicanlarda arttirmistir 16. Noradrenalin, CRH’yi artirmaktadir 17. Glutamat, HPA eksenini etkinlestirmektedir. PsIkolojik Yaklasimlar PsIkologlar bazi tutum faktorlerinin stres tepkisini artirabilecegini, ancak bilimsel referanslari olmadigini one surmektedirler. Kesin yaklasim psIkologun egitimine gore degisecektir. Ornegin, bir CBT terapisti, bir Gestalt psIkologu, bir Freudcu psIkanalist ve bir Jung psIkoterapisti muhtemelen asagida listelenen tum fikirler uzerinde hem fikir olmayacaktir. Asagida sinir sisteminin asiri aktif olup olmadigini izlemek icin farkli psIkologlarin soyleyebilecekleri cesitli fikirler bulunmaktadir. Kisi tutumunu ve davranisini degistirmek istiyorsa, hedeflerine ve kisiligine uygun bir psIkoterapiste gorunmesi tavsiye edilmektedir. Kontrol sorunlari • Bir sonucu kontrol etmek icin cok cabalamak Zorla kendini gelistirme • Kisinin kendisini zorla degistirmeye calismasi • Irade gucunu asiri zorlamaya calismasi • Cok yorgunken motivasyonunu artirmaya calismasi • Kisi kendisinin istemedigi bir seyi yapmasi • Kisinin ulasilamadigi cok fazla hedef koymasi Hayata bakis acisi • Guclu baglara sahip olmak ornegin, bir fikre, nesneye, kisiye vb • Gecmis veya gelecek hakkinda cok fazla sey dusunulmesi • Hayatin cok fazla ciddiye alinmasi Duygular • Korku • Kaygi • Ofke • Husran • Suc • Kiskanclik • Nefret • Asagilama veya utanc • Reddedilme Yine, bu duygular kosullara bagli olarak zaman zaman tamamen normaldir. Ancak genellikle hayata hukmetmeye baslayip kontrol duygusunu yitirmeye baslarlarsa sorun olmaktadir. |
|
|
| Konuyu Toplam 1 Üye okuyor. (0 Kayıtlı üye ve 1 Misafir) | |
|
|
Normal
