|
|
15 Mart 2021, 11:43
|
#1 |
 |
Bilissel Yaslanma Ve Hafiza
Genel fiziksel ve zihinsel saglik, optimal bir yasam kalitesi icin bir on kosulu temsil eder. Hafiza, islem hizi, dikkat, yonlendirme dili, akil yurutme ve problem cozme gibi son derece karmasIk zihinsel yetenekler, gunluk yasamin gunluk isleyisi ve aktiviteleri icin hayati oneme sahiptir. Bununla birlikte, bu yetenekler normal yaslanmanin bir parcasi olarak azalma egilimindedir. Bilissel gerileme orani, genetik etkiye, erken cevreye, egitime ve yetiskinlikte sosyal sinifa bagli olarak onemli olcude degisir. Bilissel islevsellikte onemli bir dusus, alkol tuketimi gibi yasam tarzi davranislarina da atfedilmistir, meyve ve sebze alimi, sigara icme ve dusuk egzersiz (hem fiziksel hem de zihinsel egitim) iliskilidir.
Ciddi derecede bilissel gerileme kacinilmaz degildir, ancak bilissel bozulma ve ciddi duzeyde bilissel gerileme demans gelisimi icin onemli ongoruculer oldugu dusunuldugunde, dunyadaki yaslanan nufusumuzun mevcut iklimindeki en buyuk endiselerden biri olmaya devam etmektedir. Bilissel gerilemeyi azaltmak ve bunamayi onlemek icin gercekci stratejiler ve mudahaleler gelistirmek, dunya capinda hukumetler tarafindan yuksek bir oncelik olarak gorulmelidir. Bilissel YaslanmaBilissel Yaslanma ve Hafiza Ideal bir bilissel islev bagimsizlik, uretkenlik ve yasam kalitesi icin temeldir; bilissel bozukluk ve bunama ile iliskili bilissel yeteneklerdeki ilerleyen zayiflama, bu kosullari ileri yaslara yaklasirken en cok korkulan senaryolar haline getirir. Insan beyni, yasam boyunca kardiyovaskuler saglik, yasam tarzi veya yaralanmalara bagli olarak surekli modifikasyonlar altinda gorunmektedir. Bazi degisIklikler normal yaslanma surecinin bir parcasidir, digerleri ise daha siddetli ve altta yatan bir noropatoloji sureci ile zayiflaticidir. Saglikli veya basarili bilissel yaslanmanin tanimlanmasinda net bir fikir birligi yoktur, ancak cogu bilissel becerinin ileri yasa kadar surdurulmesi ve yaslanmayla birlikte normal bilissel gerileme spektrumunda minimum degisIklik olarak tanimlanabilir. Tum spektrumda bilissel yaslanmanin biyolojik temellerini veya yavaslatilmis bir bilgi islemeyi ve coklu gorevi neyin belirledigini anlamada cok buyuk bir aciklayici bosluk vardir. Dahasi, farkli noropatolojik degisIkliklerin altinda yatan mekanizmalar ve yasam tarzi davranislarinin bireysel secimlerinin bu zihinsel yetenekleri gelistirip gelistiremeyecegi veya bilissel yaslanma surecini yavaslatip yavaslatmayacagi hakkinda yeterli bilgi yoktur. Bilissel olarak tekrarlanan bir soru, bilissel performanstaki azalmanin saglikli veya patolojik yaslanma surecleriyle iliskili olup olmadigidir. Yaslanma, bilissel islevleri, ozellikle yurutucu islemeyle ve frontal lobun diger islevleriyle iliskili olanlari etkiler. Hafizada ve diger bilissel becerilerde yasa bagli degisIklikler farkli oranlarda meydana gelir (ornegin, muhakeme becerileri, gorsel-uzamsal kolaylik ve sozel hafiza yasam boyunca daha hizli azalirken, kelime bilgisi, dikkat ve hesaplama yaslanmaya karsi daha direnclidir). Gorsel-motor koordinasyon gibi ogrenme, zihinsel islem ve gorsel-motor islevler yasla birlikte giderek azalmaktadir, belirli becerilerdeki degisIkliklerin, cesitli bilissel islevlere gore degisen daha kuresel bir dusus egilimiyle ic ice gectigini one surmektedir. Bununla birlikte, yetiskin beyninin noroplastisite ve norojenez gosterdigine dair kanitlar da vardir.Bilissel Yaslanma ve Hafiza Raymond Cattell tarafindan iki bilissel yetenek kategorisi arasinda bir ayrim onerilmis ve John Horn tarafindan daha da gelistirilmistir. Akici ve kristallesmis zekadaki tum bilissel yetenekler arasinda net bir ayrim onerdiler. Akici bilissel yetenek, yeni bilgilerin (ornegin, calisma bellegi ve problem cozme) verimli bir sekilde ve artan esneklikle islenmesinde yer alan bilissel yetenegin bir olcusu olarak kabul edilir. Bilis bu yonleri yaslanma ozellikle duyarlidir. Daha sonraki yasamin herhangi bir noktasinda olculen mutlak akiskan zeka duzeyi, hem genetik kalitima, egitime, yasam boyunca ulasilan en yuksek bilis duzeyine hem de o yasta yasanan dusus oranina baglidir. Ote yandan, asiri ogrenilmis bilissel becerilere ve yeteneklere veya birikmis bilgiye dayanan kristalize bilissel islevler, bilissel bozukluk veya demansin ileri asamalari disinda yaslanma surecinde korunur veya hatta gelisir. Akici bilissel yeteneklerdeki ince dususun 50 yas gibi erken bir tarihte basladigi dusunulmektedir ve hafiza, sozel akicilik, gorsel-uzamsal ve yapisal gibi akici bilissel yeteneklerde ince bir bozulmayi icerir. (yetenek, dikkat, hiz ve konsantrasyon) Onceki kanitlar, bilissel hizin 40 yasinda yaklasIk % 20 ve 80 yasinda % 40-60 azaldigini vurgulamistir. Onemli bir metodolojik zorluk, bilissel gerilemenin cesitliligini ve tipolojisini, dususun baslangic zamanini ve bu degisIkligin nedenlerini anlamaktir. Hafiza Bellek terimi genis anlamda bilginin kodlanmasi, saklanmasi ve geri alinmasini iceren zihinsel islemlere atifta bulunmak icin kullanilmistir. Bellek islevleri, zamansal olcegine (kisa vadeye karsi uzun vadeli) ve bellek islevinin turune (ornegin bildirimlere karsi bildirimsel olmayan, epizodik ve semantik) gore siniflandirilabilir. Bu yonlerden bazilari yaslanmanin etkilerine karsi digerlerinden daha savunmasizdir.Bilissel Yaslanma ve Hafiza Ornegin, Nilsson, buyuk bir boylamsal calismada, yasam boyu boyunca epizodik, anlamsal ve kisa sureli bellegi, hazirlamayi ve prosedurel bellegi arastirmis ve epizodik bellekte, tanima ve ileriye donuk bellek gorevleri gibi serbest hatirlama, ipuclu hatirlama, kaynak hatirlama ile olculen yasla ilgili sabit bir dusus bulmustur. 55-60 yaslara kadar anlamsal bellek kapasitesinde artis olmus ve bundan sonra onemli bir azalma olmustur. Diger bellek turleri degismeden kaldi. Epizodik bellek gecmis deneyimleri, yerleri veya zamanlari hatirlamayi ifade eder ve bilissel yaslanmada arastirmanin merkezi bir odagi olmustur. Isleme Hizi Daha yavas zihinsel isleme, sIklikla dikkat bozukluklari gibi diger bilissel eksIkliklerin altinda yatan bir faktor olarak tanimlanmistir. Zihinsel islem hizini degerlendirme yontemleri tipik olarak ya bilgisayar destekli tepki zamani gorevleri ya da bir dereceye kadar psIkomotor islev gerektirebilecek kagit ve kalem testleridir. Stroop testi gibi gorevler (kelime okuma ve renk adlandirma) [ve Trail Making, okuma, adlandirma, algisal ve gorsel-motor fonksiyonlarin oranlarini da iceren genel (cok boyutlu) hiz testleri olarak kabul edilir. Stroop gorevi, bilissel kontrolu olcmek ve daha az tanidik olanin lehine alisilmis bir tepkiyi bastirirken bir kisinin bir hedefi akilda tutmasinin kolayligini degerlendirmek icin tasarlanmistir. Iz surmek dikkat, hiz ve zihinsel esnekligi olcer. Zihinsel hiz, yaslanma surecinin etkilerine karsi oldukca savunmasiz kabul edilir. Merkezi bir hipotez, artan yasin bircok bilissel islemde kullanilan psIkomotor hizin bozulmasiyla iliskili oldugudur. ALİNTİ ~ |
|
|
| Konuyu Toplam 1 Üye okuyor. (0 Kayıtlı üye ve 1 Misafir) | |
|
|
Normal
