|
|
24 Haziran 2020, 09:07
| #1 |
 |  Insanlarin % 65’i Neden Sut Icemez, Bunun Genlerle Alakasi Var midir? Bugun insan nufusunun toplam % 65’inde laktoz intoleransi (LI) vardir ve hayvan sutu ictikleri zaman kramp ve siskinlik gibi semptomlar yasamaktadirlar. Cogu memeli tipik olarak kati gidalara gectikten sonra hayvan sutunu sindirmeyi birakirlar. Insan nufusunun diger % 35’i sutten kesildikten sonra guvenli bir sekilde hayvan sutu tuketebilir, yani laktaz kaliciligi (LP) vardir. Arkeologlar bu durumun 7.000-9.000 yil once Kuzey Avrupa, Dogu Afrika ve Kuzey Hindistan gibi yerlerdeki cesitli sut urunleri topluluklari arasinda gelisen genetik bir ozellik olduguna inanmaktadirlar. Laktoz Intoleransi Tersi veya Laktaz Kaliciligi Kanitlari Yetiskinlerde sut icme yetenegi olan laktaz kaliciligi veya laktoz intoleransinin tersi, baska memelilerin evcillestirilmesiyle beraber insanlarda ortaya cikan bir ozelliktir. Laktoz, insanlar, inekler, koyunlar, develer, atlar ve kopekler dahil olmak uzere hayvansal sutteki ana karbonhidrattir (disakkarit sekeri). Gercekte memeli olan bir yavruya, annesi sut verir ve anne sutu, insan dahil olmak uzere tum bebekler ve tum cocuklar icin ana enerji kaynagidir. Normalde memeliler laktozu isleyemezler ve bundan dolayi dogustan tum memelilerde laktaz (veya laktaz-phlorizin-hidrolaz, LPH) adi verilen dogal bir enzim bulunmaktadir. Laktaz, laktoz karbonhidrati kullanilabilir parcalara (glikoz ve galaktoz) ayirir. Memeli olgunlastikca ve anne sutunun otesine gecerek (sutten kesildiginde), laktaz uretimi azalir: sonunda, yetiskin memelilerin cogu laktoza toleranssiz hale gelir. Bununla beraber genelin yaklasIk % 35’inde, bu enzim sutten kesildikten sonra islevine devam eder ve o enzimi calismaya devam eden yetiskinler hayvan sutunu guvenle tuketebilirler ve buna laktaz kaliciligi (LP) ozelligi denmektedir. Insan populasyonunun diger % 65’i laktoza tahammulsuzdur ve bazi sIkayetler olmadan sut icemezler. Sindirilmemis laktoz ince bagirsakta bekler ve farkli duzeylerde ishal, kramplar, siskinlik ve kronik siskinlik sIkayetlerine neden olmaktadir. Insan Populasyonlarinda LP Ozelliginin Sikligi Dunya nufusunun % 35’inin laktaz kalicilik ozelligine sahip oldugu dogru olsa da, sahip olma olasiligi buyuk olcude cografyaya, kisinin ve atalarinin nerede yasadigina baglidir. Bunlar, oldukca kucuk numune boyutlarina dayali tahminlerdir. • Dogu ve Guney Avrupa: % 15-54’u LP enzimine sahiptir • Orta ve Bati Avrupa: % 62-86 • Britanya Adalari ve Iskandinavya:% 89-96 • Kuzey Hindistan: % 63 • Guney Hindistan: % 23 • Dogu Asya, Yerli Amerikalilar: Nadir • Afrika: Sigir pastoralistleriyle iliskili en yuksek yuzdelere sahip duzensiz • Orta Dogu: Duzensiz, deve pastoralistleriyle iliskili en yuksek yuzdelere sahip Laktaz kaliciligindaki cografi degisimin nedeni, kokenleri ile ilgilidir. LP’nin memelilerin evcillestirilmesi ve daha sonra sutculugun getirilmesi nedeniyle ortaya ciktigi dusunulmektedir. Sutculuk ve Laktaz Kaliciligi Sut ve sut urunleri icin sigir, koyun, keci ve deve yetistiriciligi, yaklasIk 10.000 yil once Turkiye’de kecilerle baslamistir. Azaltilmis laktoz sut urunu olan peynir ilk olarak yaklasIk 8.000 yil once, Bati Asya’daki icat edilmistir. Peynir yapildiginda laktoz bakimindan zengin peynir alti suyunu uzaklastirir. Bu da sutu guvenle tuketebilen kisilerin en yuksek yuzdesinin, sutculugun icat edildigi bati Asya’da degil, Britanya Adalari ve Iskandinavya’dan geldigini gostermektedir. Arastirmacilar, sutun guvenli bir sekilde tuketilebilmesinin, 2.000-3.000 yildan fazla gelistirilen sut tuketimine yanit olarak genetik olarak secilmis bir avantaj olduguna inanmaktadirlar. Yuval Itan’in yuruttugu genetik calismalar, Avrupa laktaz kaliciligi geninin (Avrupalilarda laktaz geni -13,910 * T), Avrupa’da sutculugun artmasiyla birlikte 9.000 yil oncesinde ortaya ciktigi tespit edilmistir. -13.910: T geni, tum Avrupa ve Asya’daki populasyonlarda bulunur, ancak her laktaz kalici kiside -13,910 * T geni yoktur. Afrika pastoralistlerinde laktaz kalicilik genine -14,010 * C denir. Yakin zamanda tanimlanmis diger LP genleri arasinda Finlandiya’da -22.018: G> A; ve -13.907: Dogu Afrika’da G ve -14.009 vb.dir. Suphesiz henuz tanimlanmamis baska gen varyantlari vardir. Bununla birlikte, hepsi muhtemelen yetiskinlerin sut tuketimine olan guvenin bir sonucu olarak ortaya cikmistir. Kalsiyum Asimilasyon Hipotezi Laktaz kaliciliginin Iskandinavya’da bir artis kazanmis olabilecegini dusunduren bir nokta da kalsiyum asimilasyon hipotezidir. Cunku yuksek enlem bolgelerinde olan gunes isigi cilt tarafinda D vitamininin yeterli derecede sentezlenmesi icin yeterli degildir. Ve hayvan sutunden elde etmek son zamanlarda faydali bir alternatif olacaktir. Diger taraftan Afrika sigir pastoralistlerinin DNA dizileri uzerine yapilan calismalar, -14.010 * C mutasyonunun yaklasIk 7.000 yil once, D vitamini eksIkliginin kesinlikle sorun olmadigi bir yerde meydana geldigini gostermektedir. TRB ve PWC Laktaz/laktoz teorileri, Iskandinavya’da tarimin gelisiyle ilgili olan ciddi tartismalari, seramik tarzlarini, Huni Beher kulturu (Almanca Tricherrandbecher kisaltilmisi olan TRB) ve Pitted Ware tarafindan isimlendirilen iki grup kulturu (PWC) tartismasini incelemektedir. Akademisyenler, PWC’nin yaklasIk 5.500 yil once Akdeniz bolgesinden gelen TRB tarimcilarinin kuzeye goc ettigi Iskandinavya’da yasayan avci-toplayicilar olduguna inanmaktadirlar. Tartisma, iki kulturun birlesip birlesmedigi veya TRB’nin PWC’nin yerini aldigini gostermektedir. Isvec’te bulunan PWC mezarlarinda yapilan DNA calismalar (LP geninin varligi dahil), PWC grubunun modern Iskandinav populasyonlarindan farkli genetik yapida oldugunu tespit etmistir. Modern Iskandinavlar T allelinin yuzdelerine (yuzde 74) PWC’ye kiyasla cok daha yuksek (Yuzde 5), TRB replasman hipotezini desteklemektedir. Khoisan Cobanlari ve Avci-Toplayicilar 2014 tarihinde yapilan iki calismada (Breton ve ark. Ve Macholdt ve ark.), Guney Afrikali Khoisan avci-toplayici ve pastoralist gruplar arasindaki laktaz kalicilik alellerini arastirilmistir. LP. “Khoisan”, tiklama unsuzleriyle Bantu dillerini konusan insanlar icin kullanilan kolektif bir terimdir ve yaklasIk 2.000 yil once sigir cobanlari oldugu bilinen Khoe avci-toplayicilar olarak tanimlanmaktadir. Her iki grubun da prehistorya boyunca buyuk olcude izole kaldigi varsayilmaktadir. Son arkeolojik kesiflerde; LP alellerinin varligi, Khoisan halki arasinda Bantu dillerinin ortak unsurlari ve Namibya’daki Leopard Magarasi’nda koyun pastoralizminin gibi kanitlanmistir. Akademisyenlere Afrika Hoisan’in izole olmadigi, bunun yerine Afrika’nin diger bolgelerinden gelen bircok gocten kaynaklandigi tespit edilmistir. Calisma, modern Guney Afrika nufusu, avci-toplayicilarin torunlari, sigir ve koyunlarin LP alellerinin kapsamli bir calismasini icermektedir. Pastoralistler ve agropastoralistler; Khoe (hayvan surusu gruplari) LP alelinin Dogu Afrika versiyonunu (-14010 * C) orta frekanslarda tasidiklarini ve muhtemelen Kenya ve Tanzanya’dan pastoralistlerden geldigini belirtmislerdir. LP aleli, Angola ve Guney Afrika’daki Bantu ve San avci-toplayicilari arasinda yoktur veya cok dusuk frekanslardadir. Arastirmalar, en az 2000 yil once, otlaticiligin kucuk bir grup olan Dogu Afrikali gocmen tarafindan Guney Afrika’ya getirildigi, asimile edildigi ve uygulamalarinin yerel Khoe gruplari tarafindan kabul edildigi sonucuna varmislardir. Neden Laktaz Kaliciligi? (Bazi) insanlarin memeli sutunun guvenli bir sekilde tuketilmesine izin veren genetik varyantlar, evsel islem yapilirken yaklasIk 10.000 yil once ortaya cikmistir. Bu varyasyonlar, geni olan populasyonlarin diyet repertuarini genisletmesine ve diyetlerine daha fazla sut eklemesine izin vermektedir. Bu secim, insan uremesi ve hayatta kalmasi uzerinde guclu bir etkiye sahip olan insan genomundaki en guclu secimdir. Bununla birlikte, bu hipotez altinda, daha yuksek sut bagimliligi olan (gocebe cobanlar gibi) populasyonlarin daha yuksek LP frekanslarina sahip olmasi mantikli gorunmektedir: ancak bu her zaman dogru degildir. Asya’da uzun vadeli cobanlar oldukca dusuk frekanslara sahiptir (Mogollar yuzde 12; Kazaklar yuzde 14-30). Sami ren geyigi avcilarinin LP sIkligi Isvec nufusunun geri kalanindan daha dusuktur (yuzde 91’e karsi yuzde 40-75). Bunun nedeni, farkli memelilerin farkli laktoz konsantrasyonlarina sahip olmasi veya henuz sutun henuz tespit edilmemis saglik adaptasyonu olabilmesidir. Bazi arastirmacilar buna ilave olarak, kisinin diyetinde daha fazla yer aldigi zaman, ekolojik stresli donemlerde genin ortaya ciktigini ve sutun olumsuz etkilerinin daha az hissedildigini ileri surmuslerdir. 👍 1 |
| |
| Konuyu Toplam 1 Üye okuyor. (0 Kayıtlı üye ve 1 Misafir) | |
| Seçenekler | |
| Stil | |
| |
Normal
