|
|
|
|
13 Nisan 2020, 13:25
|
#1 |
 |
Beyni Kuculten ve Buyuten Faktorler
Bilim adamlari uzun suredir insan beyninin hicbir kisminin yenilenemeyecegine inaniyorlardi, ancak son donem calismalari ile bunun bu sekilde olmadigi belirlenmistir. Bu makalede, yeni arastirmalarla beyin hasari icin umut veren beyni kuculten veya buyuten cesitli faktorler hakkinda bilgiler yer almaktadir.
Beyni Kuculten Faktorler Vucudu ve zihni dengesiz hale getirebilecek sigara icmek, hizli yemek, asiri yemek, cok fazla stres altinda olmak ve cok fazla yemek icmek gibi sagliksiz aliskanliklardan kacinmak her zaman iyi bir tercih olacaktir. Duzenli egzersiz, yeterli besin, uyku ve saglikli bir sirkadiyen ritim elde etmek icin gereklidir. Beyni kuculten faktorler bulunmaktadir ve bunlar asagidaki gibidir: 1.Alkol: Alkol tuketiminden kacinmak en iyisidir. Bir kisi uzerinde yapilan bir calismada gunde 3-4 alkol tuketmesi (bunun yerine, yuzde alkol % 0,08 olmasi), hipokampusta uretilen hucre sayisini % 40 azaltmistir. 2.Stres: Bilim adamlari kisa stresin hucre proliferasyonunu artirarak hipokampal norogenezi destekleyebilecegini dusunmektedirler, ancak modern toplumda kronik stres daha yaygin olanidir. Yapilan calismalar, kronik stresin hipokampusun atrofisine ve noron kaybina yol actigini gostermektedir. 3.Norotoksinler: Kuf, biyotoksinler, bazi kimyasal maddeler ve bazi enfeksiyonlar seklinde norotoksinlere maruz kalmanin, NeuroQuant’ta (bir MRI yazilim programi) goruldugu gibi kaudat cekirdeginde atrofiye neden oldugu varsayilmaktadir. Fareler uzerinde yapilan bir calismada, kontrol farelerine kiyasla hipokampusteki yeni beyin hucrelerinin azalmasi ile iliskili olan kuf sporlari soluduktan sonra endiseli ve unutkan hale gelmislerdir. Ayrica bazi norotoksinlerin norodejeneratif hastaligi destekledigi ve uzun vadede norogenezi durdurabildigi dusunulmektedir, ancak daha fazla arastirma gerekmektedir. Beyni Buyuten Faktorler Norogenezi tesvik etmek icin arastirilan en guncel yontemler, buyuk olcude BDNF, NGF ve GDNF’nin ekspresyonunu module etmeye odaklanmaktadir. Ana yasam tarzi, diyet ve beynin buyumesine yardimci olabilecek diger faktorler bulunmaktadir ve bunlar asagidaki gibidir: Norogenezi Destekleyen Yasam Tarzlari 1. Egzersiz ve zenginlestirilmis cevre: Zenginlestirilmis bir ortam, genisletilmis ogrenme firsatlari, artan sosyal etkilesim, daha fazla fiziksel aktivite ve daha fazla konut dahil olmak uzere bircok bilesenden olusmaktadir. Bunlarin hepsi, norogenezi arttirmak icin varsayilmaktadir, ancak genel saglik icin de iyidirler. Yapilan bir calismada, duzenli calisan neredeyse sag kalan yeni dogan noron hucrelerinin diger zenginlestirilmis kosullara benzer miktarlarda sayisini iki katina cikarmistir. Bilim adamlari surekli egzersizin norogenezi arttirmanin en etkili yollarindan biri olabilecegini ve BDNF’yi, GDNF’yi uyardigi ve bellegi gelistirdigi dusunmektedirler. Aralikli egzersizin etkileri kucuk olarak gorulmekle birlikte daha fazla arastirmaya ihtiyac duyulmaktadir. Bazi kanitlar, bu yaklasimlarin arkasinda farkli mekanizmalar ortaya koymaktadir. Zenginlestirilmis bir ortam yeni hucrelerin sag kalim oranini arttiriyor gibi gozukse de en azindan hayvanlar uzerinde yapilan arastirmada gonullu egzersiz progenitor hucrelerin proliferasyon seviyesini artirmaktadir. Ornegin, daha fazla arkadas edinirken (sosyal zenginlesme) disarida kosmak (zenginlestirilmis bir ortamda surekli egzersiz yapmak) ve kisinin kendini fazla ciddiye almamasi (kronik stresin azalmasi), genel refahi destekleyen yasam tarzi degisIklikleridir. Bu norogenezi de tesvik edebilmektedir, ancak bu hala arastirilmaktadir. 2. Gunes isigi: Orta dereceli gunes isigina maruz kalma genel saglik icin iyidir, bu arastirma onerileridir. Bazi bilim adamlari gunes isiginin BDNF’yi artirabilecegini varsaymaktadir. Parlak isIk ayni zamanda yetiskin sican beynindeki norojenezi desteklemektedir, anksiyete ve depresyonun hayvan modellerinde arastirilmaktadir. 3. Uyku: Uyku bozuklugunun norogenezi inhibe etme yollari tam olarak anlasilmamistir, ancak cok onemli gorunmektedir. 24 saat boyunca uykuda bozulmalarin hucre cogalmasini ve bazi durumlarda norojenezini inhibe ettigi gorulmektedir. Kisa sureli uyku yoksunlugu (bir gunden az) norojenez uzerinde cok az etkiye sahiptir. Bununla birlikte, kronik uyku yoksunlugu, stres hormonu seviyelerini artirarak norojenezi azalttigi gorulmektedir. Arastirmacilar, yeterli uykunun TNF ve stres hormonlarini azaltarak norojenezi arttirdigini dusunmektedir. 4. Cinsel etkinlik: Cinsel aktivite stresi hafifletmeye yardimci olmaktadir, ancak hayvan calismalari norojenezi de artirabilecegini gostermektedir. Akut cinsel deneyim, glukokortikoid duzeylerinde, stres hormonlarindaki yukselmelere ragmen yetiskin erkek sicanlarin dentat girusundaki hucre proliferasyonunu arttirmistir. Ancak kronik cinsel deneyim bu stres hormonlarini artirirken, yetiskin erkek sicanlarin dentat girusundaki norojenezi, gelismis hucre cogalmasini ve dendritik dikenlerin sayisini arttirmaya devam etmektedir. Ayni zamanda hayvanlarda kaygiyi da azaltmistir. Norogenezi Tesvik Eden Diyet ve Gidalar 1. DHA (Docosaxaenoic asit): DHA vucutta bulunan bir omega 3 yag asididir. Beyindeki omega-3 yaglarin % 97’sini ve retinadaki Omega-3 yaglarin % 93’unu olusturmaktadir. Arastirmalar beyin, goz sagligi ve bilis icin onemli oldugunu gostermektedir. Omega balik yagi, somon ve diger deniz urunlerinde bulunmaktadir. DHA, gerbillerde hipokampuste yeni baglanti olusumunu arttirmistir. Omega-3 yag asitleri ile hipokampal noron artisi onlemek icin bir yol olarak onerilmistir ancak PTSD, bu insanlarda kanitlanmamistir. Daha fazla arastirmaya ihtiyac duyulmaktadir. 2. Ketojenik diyet: Arastirmalar, ketonlarin hem normal hem de yarali beyin icin alternatif bir yakit olabilecegini gostermektedir. Bazi tahminlere gore, ketonlar belirli durumlarda beynin enerji ihtiyacinin % 70’ini saglamaktadir. Bir grup arastirmaci, ketojenik bir diyetin, epilepsili farelerde norojenezini arttirdigini bulmustur. Bununla birlikte baska bir calisma, ketojenik bir diyetin yetiskin sicanlarda norogenez uzerinde bir etkisi olmadigini bildirmistir. Ketojenik diyetler asagidaki gibidir: • BHB ketonlar: Ketonlar (BHB), egzersizin BDNF’yi (BHB ile) arttirabilecegi bir yol oldugu dusunulen BDNF’yi arttirmak icin hipotezlenir. Hucre calismalari, ketonlarin (BHB) glukozdan daha fazla enerji verimli olup olmadigini ve yeni mitokondriyi tesvik edip edemediklerini tespit etmeye calismaktadir. • MCT yagi: MCT’ler, hindistancevizi yagi ve diger kaynaklardan elde edilen yaglardir, kucuk capli bir calismada kisilerin keton seviyelerinin artmasina neden olmustur. Bu, tum denekler arasinda plaseboya gore paragraf hatirlamasinda daha fazla gelisme ile iliskilendirilmistir. Alzheimer hastaligi olan 152 kisiden olusan bir calismada, 90 gun boyunca MCT takviyesi alanlarin kontrol grubu ile karsilastirildiginda daha yuksek keton seviyeleri ve gelismis beyin fonksiyonlari olmustur. Bu bulgularin daha buyuk denemelerde tekrarlanmasi gerekmektedir. Ilginc bir sekilde, bilissel testlerde, MCT APOE negatif konularda degil, APOE pozitif konularda performansi arttiriyor gibi gozukmektedir. Daha buyuk, daha iyi tasarlanmis calismalara ihtiyac duyulmaktadir. • Ek arastirmalar: Bir ketojenik diyet Alzheimer hayvanlarda arastirilmaktadir. Ayrica, reaktif oksijen turlerini azaltarak beyin hucrelerini korumak icin ketonlar arastirilmaktadir. Ketojenik bir diyetle beslenen yasli ve obez sicanlari, hayvanlarda beyin hipoksisinin yani sira beyin fonksiyonlarini da iyilestirdigi bulunmustur. Bu bulgular insanlara cevrilememektedir. Ayrica bilim adamlari ayrica ketonlarin hayvanlar veya hucrelerde bazi yollari etkileyip etkilemeyecegini arastirmaktadirlar. Bu yollar asagidaki gibidir: • Koenzim Q’yu oksitleyerek ve glutatyon azalmasini artirarak reaktif oksidan turlerinin olusumunu azaltarak glutamat kaynakli hasara karsi koruma • Glutamatin GABA’ya donusumunu ve beyne kan akisini arttirma Bununla birlikte ozellikle insanlarda, ketojenik diyetlerin norogenezi etkileyip etkilemedigini belirlemek icin ek arastirmalara ihtiyac duyulmaktadir. 3. Seker azaltilmasi ve daha fazla meyve ve sebze tuketimi: Seker, glukoz metabolizmasi uzerindeki zararli etkisi nedeniyle norojenezi azaltilmalidir. Bazi arastirmacilar, cig meyve ve sebzelerin bu etkiyi duzenleme kabiliyetine sahip olabilecegini dusunmektedirler, ancak uygun klinik denemeler henuz yapilmamistir. Yine de, sadece meyveler ve sebzeler gibi flavonoid ve polifenol bakimindan zengin gidalar sirketlerinde seker yemek akillica olacaktir. Ayrica, yaban mersini ve flavonoid bakimindan zengin gidalar, norogenezi destekledigi dusunulen bir norotrofin olan BDNF’yi tesvik etmek icin varsayilmaktadir. 4. Aralikli oruc ve kalori kisitlamasi: Kanitlanmasi gereken bir hipoteze gore, oruc tutmak beyni oksidatif stres ve yaralanmaya karsi korumaktadir. Bilim adamlari, SIRT1 ile BDNF, antioksidanlar ve DNA tamir enzimlerinin artmasina neden olabilecegini dusunmektedirler. Kalori kisitlamasinin, hipokampusta ve bazal ganglionlarda BDNF ve GDNF de dahil olmak uzere cesitli sinir buyume faktorlerinin ekspresyonunu arttirdigi gorulmektedir. Ayrica sicanlarda hafiza fonksiyonunu gelistirmistir. Yine de, aclik veya kalorik kisitlamanin insanlarda norogenez uzerindeki etkileri henuz kesfedilmemistir. Norogenezi Artirabilecek Takviyeler 1. Ginseng Rg3, Panax ginseng’de bulunan bir ginsenosid bilesigidir. Beyindeki eksitotoksIk ve oksidatif stresi azaltmak icin hayvan deneylerine dayanarak norojenezi arttirdigi varsayilmaktadir. Ancak bu henuz insanlarda kanitlanmamistir. 2. Uridin Uridine anne sutunde onemli bir bilesendir. Ayrica besin mayasi, bazi mantar, sebzeler ve organ etleri gibi bazi yiyeceklerde bulunmaktadir. Bilim adamlari, bebeklerde yeni sinapslarin olusmasina katkida bulundugunu varsaymakta, ancak insan calismalari henuz bunu dogrulamamistir. Uridin-5′-monofosfat (UMP) bir hayvan calismasinda yeni sinapslari artirmistir. Ayrica UMP, muhtemelen NGF’yi artirarak hucre calismalarinda mevcut noronlarin buyumesine onculuk etmek icin calisilmaktadir. 3. Resveratrol Hayvanlar ve hucrelerde resveratrol, yeni noronlarin dogumunu arttirdigi gorulmustur. Bilim adamlari, anjiyogenezi (yeni kan damarlarinin olusumu) ve norojenez ile iliskili buyume faktorlerinin seviyelerini artirabilecegini varsaymaktadir. Teorik olarak, bu degisIklikler gelismis ogrenme ve hafizaya yol acmaktadir. Ote yandan, insanlarda resveratrol arastirmasi, bilim adamlari bu bilesigin zayif biyoyararlanimiyla karsi karsiya kaldiktan sonra durmus gibi gorunmektedir. Bununla birlikte Resveratrol’un biyoyararlanimini arttirmaya yonelik cabalar devam etmektedir. 4. Fosfatidilkolin Fosfatidilkolin, hucre zarlarinin onemli bir lipit bilesenidir. Farelerde TNF- alfa’yi dusurerek hipokampal norojenezin azalmasini onlemistir, ancak insan calismalari eksIktir. 5. Kurkumin Kronik stresli farelerde uzun sureli kurkumin kullanimi, artan norogenezi kullanir. Ayrica yazarlar, serotonin reseptorlerinde ve hipokampusteki BDNF’de stresi nedeniyle azalmayi onledigini bildirmislerdir. Saglikli farelerde kurkumin, hipokampusteki yeni hucrelerin sayisini arttirmistir. Yine de, insanlarda norogenez uzerindeki etkileri kesfedilmemistir. Norogenezi Tesvik Etmek Icin Arastirilan Diger Tedaviler 1. Transkraniyal manyetik stimulasyon: Transkraniyal Manyetik Stimulasyon (TMS), beyin alanlarini manyetik alan ureticisi ile uyarmak icin invazif olmayan bir yoldur. Kanada’da tekrarlayan transkranial manyetik stimulasyon (rTMS), tedaviye direncli bazi depresyon formlari icin onaylanmistir. Onerilen bircok mekanizma arasinda, bazi bilim adamlari hipokampal norogenezi ve sinaptik plastisiteyi destekleyebilecegini varsaymislardir. Bu hayvanlarda dogrulanmistir ancak yine de insanlarda bir arastirma alanidir. 2. Transkraniyal dogrudan stimulasyon: Transkraniyal Dogrudan Stimulasyonun (tDCS) hayvanlarda homeostatik noroplastisitesini arttirdigi one surulmustur. Bazi bilim adamlari bunun uzun vadeli etkileri insanlarda belirsiz ve kanitlanmamistir. Norogenezi Artirabilen Ilacla Ilgili Yollar Asagidaki faktorler oldukca deneyseldir. Norogenez icin kullanimini destekleyecek kanit bulunmamaktadir. Norogenezi arttirmak amaciyla FDA tarafindan hicbir ilac onaylanmamistir. Bu nedenle, bu faktorleri yalnizca bilgilendirme amaciyla ortaya cikarmaktadir. Doktor tavsiyesi olmadan herhangi bir ilac alinmamalidir. Onayli Ilac SSRI: Florosetin ve sertralin gibi selektif serotonin geri alim inhibitorlerinin (SSRI) norojenezi arttirdigi one surulmustur. Bazi kanitlar, antidepresanlardan pozitif sonuclar elde etmek icin hipokampal norojenezin arttigini gostermektedir, ancak bu hala bir tartisma konusudur. Onaylanmamis Ilaclar Asagidaki bolum, pregnenolon gibi onaylanmamis ilaclarin arkasindaki bilimsel bulgularla ilgilidir. Baska bir bolumde, ayahuasca gibi psychedelics’in beyindeki ruh hali ve norogenez uzerindeki etkileri hakkindaki deneysel arastirmalar ozetlenmistir. Psilosibin ve ibogain gibi psychedelics yasaktir. Program I ilaclari olarak siniflandirilirlar, yani tibbi kullanimlari yoktur, kotuye kullanim ve zarar verme potansiyeli yuksektir. Bu maddelere sahip olmak, cezai kovusturmaya neden olabilmektedir. FDA kisa sure once, Cigir Acan Terapi Belirlemesi altinda depresyonlu insanlarda psilosibin bazli bir ilacla yapilan bir denemeyi onaylamistir. Bununla birlikte, sonuclar duzenleyici kurumlar tarafindan yayinlanip dikkatlice incelenene kadar, psilosibin yasadisi bir ilac olarak siniflandirilmaya devam etmektedir. Sentetik Nootropikler: Sentetik gibi nootropikler pirasetam, diger racetams, Semax ve benzeri bilesIkler, tum FDA tarafindan onayli olmayan yeni ilaclar olarak siniflandirilir. Bu, yasa disi olarak uretildikleri, pazarlandiklari ve zarar potansiyeli yuksek oldugu anlamina gelmektedir. Bununla birlikte, arastirmacilar bu bilesIklerin bazilarinin etkileriyle ilgilenmislerdir. Bir arastirma ekibi noopeptin hipokampusta NGF ve BDNF ekspresyonunu arttirip arttirmayacagini arastirilmaktadir. Bulgularin yetersiz oldugu ve uygun insan verilerinin bulunmadigi halde, irk ailesi ailesinin bazi uyelerinin norojenezi arttirdigi one surulmustur. BDNF’yi desteklemek icin hipotezize edilen tartismali bir baska nootropik, ABD’de kullanimi onaylanmayan sorgulanabilir bir guvenlik profiline sahip bir ilac olan Selank’tir. Baska bir arastirma amacli norojenik bilesIk NSI-189’dur. Bilissel yetenek ve depresyonda yasa bagli dususun tedavisi icin halen faz 2 klinik calismalari altindadir. Cerebrolysin: Serebroliz, domuz beyninden elde edilen bir peptit karisimidir. Amerika BirlesIk Devletleri’nde tibbi kullanim icin onaylanmamistir. Halen, Alzheimer hastaligi icin 2. asamada denenmektedir. Alzheimer’in bir fare modelinde, serebroliz, norogenezi restore etmis ve hipokampustaki hucre olumunu azaltmistir. Inme sonrasi farelerde subventrikuler zonda (beynin bir kismi) benzer etkiler gozlenmistir. Klinik calismalarin sonuclari cikincaya kadar etkileri hakkinda herhangi bir sonuc cikarmak imkansizdir. Yasadisi Maddeler Ibogain: Ibogaine, Apocynaceae familyasindaki bitkilerde bulunan dogal olarak olusan bir psIkoaktif maddedir ve manevi kesif icin kullanilmistir. Bilim adamlari hucrelerde GDNF seviyesini arttirip arttirmayacagini arastirmislardir. GDNF, farelerde hipokampustaki norogenezi artiran bir bilesIktir. Ek olarak, ibogain kullanimi bircok tehlike ve ciddi risk tasimaktadir. Psoghedelik ozelligi olmayan ibogainin turevleri henuz gelistirilme asamasindadir, ancak bugune kadar uygun klinik calismalar yayinlanmamistir. Psilosibin: Psilosibin, 180’den fazla mantar turu tarafindan uretilen halusinojenik ve oforik etkilere sahip bir bilesIktir. Dusuk dozlarda psilosibin, farelerde hipokampuste yeni noronlarin dogumunu arttirmistir. |
|
|
| Konuyu Toplam 1 Üye okuyor. (0 Kayıtlı üye ve 1 Misafir) | |
|
|
Hybrid-Şeklinde
