|
|
17 Mart 2020, 10:32
|
#1 |
 |
Oksidatif Stres Nedir, Serbest Radikallerin Sagliga Etkisi Var midir?
Bir teoriye gore oksidatif stresin zihinsel saglik ve beyin bozukluklari, kalp hastaligi, diyabet ve daha fazlasi dahil olmak uzere farkli hastaliklarin altinda olabilecegi dusundurmektedir. Bu yazida bu teori icin bilimsel bir zemin var mi ve oksidatif stres tam olarak nedir? Vucut sagligini korumak icin serbest radikaller ve antioksidanlar arasinda nasil bir denge olusturdugunu dair aciklamalar bulunmaktadir.
Oksidatif Stres Nedir? Bilim adamlari genellikle oksidatif stres terimini kullanmaktadirlar. Serbest radikallerin antioksidanlar uzerindeki goreceli baskinligini ifade etmektedir. Bu, hucreler, dokular veya bir butun olarak vucuttan notralize edebilecek veya cikarilabileceginden daha fazla serbest radikal uretildigi anlamina gelmektedir. Belli bir dereceye kadar, vucutta normalde serbest radikaller uretilmektedir. Bu bagisIklik savunmasini desteklemektedir ve hucrelerin iletisim kurmasina yardimci olmaktadir. Ancak toksine maruz kalma ve kirlilik gibi fazla serbest radikal doku hasarina neden olmaktadir. Reaktif oksijen turleri (ROS), cesitli yuksek derecede reaktif molekuller veya oksidanlar icin bir semsiye terimidir. En belirgin uyeler arasinda superoksit (O2 -), hidroksil (OH) ve peroksi radikali (ROO) bulunmaktadir. Bununla birlikte Mitokondri ana uretim tesisidir. Reaktif oksijen turleri (ROS), kan damarlarini, kaslari ve bag dokusunu cok sayida enzimin yardimiyla siralayan tum hucre tipleri tarafindan uretilmektedir. Ayrica, enflamasyon sirasinda vucudun enfeksiyonlarla savasmasina yardimci olmak icin kisa sureli ihtiyac duyulan notrofiller ve makrofajlar tarafindan uretilmektedirler. Oksidan olusum hizi ve buyuklugu genellikle oksidan eliminasyon orani ile dengelenir. Oksidatif stres, proksidanlarin antioksidan savunmayi gecersiz kildigi zamandir. Serbest Radikalleri Neler Artirir? Bazi arastirmalar oksidanlarin asagidakiler tarafindan da uretilebilecegini gostermektedir: • Hidroksil radikalini olusturan X isimasi ile farkli radyasyon turleri • Asiri UV isigi • Ultrason ve mikrodalga radyasyonu • Mineral fazlaligi veya agir metaller (demir, bakir, krom, kobalt, vanadyum, kadmiyum, arsenik, nikel dahil) • Kirleticiler Serbest Radikallerin Vucuttaki Rolleri Bilim adamlarinin, bitkilerin programlanmis hucre olumu, stres tepkileri, mikroplara karsi savunma ve hucresel iletisim gibi surecleri kontrol etmenin bir yolu olarak aktif olarak ROS urettikleri anlasilmaktadir. Arastirmalar, serbest radikalleri benzer sekilde kullanabilecegini gostermektedir. Bu, vucudun cogu insanin gordugu gibi sadece antioksidan savunmasina sahip olmadigi anlamina gelmektedir. Ayrica serbest radikal savunmasi var gibi gorunmektedir. Insanlarda, mikroplara karsi savunma icin serbest radikal reaksiyonlari gereklidir. Notrofiller, makrofajlar ve bagisIklik sisteminin diger hucreleri bunlari uretmektedir. Bununla birlikte, asiri uretimi, doku hasarina ve hucre olumune yol acan bir karsi etkiye sahip olmaktadir. Hucrelerdeki ROS iletisim molekulleri olarak islev gormektedir. Dusuk konsantrasyonlarda, hucre tiplerinin buyumesini, cogalmasini ve hayatta kalmasini arttirdigi gorulmektedir. Yuksek konsantrasyonlarda hucre olumune neden olmaktadirlar. Bu, potansiyel bir kanserle mucadele yaklasimi olarak arastirilmaktadir. Arastirmacilar, vucuttaki hucresel kalsiyum, protein fosforilasyonu ve transkripsiyon faktorlerinin duzenlenmesi gibi hepsi de insan sagligi icin cok onemli olarak gorulen diger rollerine isaret etmektedirler. Serbest Radikallerin Zararli Etkileri Ornegin, kalp hastaliginin yuksek oksidatif stres ile baglantili olmasi, kalp hastaligina oksidatif stresin neden oldugu anlamina gelmemektedir. Bu tur iddialarda bulunmak icin veriler bulunmamaktadir. Ayrica, bir calisma serbest radikallerin kalp hastaligina katkida bulunabilecegini bulsa bile, tek neden olma olasiligi dusuktur. Kalp hastaligi gibi karmasIk bozukluklar her zaman bir kisiden digerine degisebilen biyokimya, cevre, saglik durumu ve genetik gibi bircok olasi faktoru icermektedir. Hastalik Iliskileri Sinirli arastirmaya gore, 200 kadar insan hastaligi, artan oksidatif stres seviyeleri ile iliskilendirilmistir. Bu hastaliklar asagidaki gibidir: • Kardiyovaskuler hastalik, Inme, kalp yetmezligi ve hipertansiyon • Yuksek kolesterol • Kanser • Parkinson hastaligi • Alzheimer hastaligi • Diyabet • Bobrek hastaligi Bununla birlikte bazi calismalarda celiskili bulgular bulunmaktadir ve daha fazla arastirmaya ihtiyac duyulmaktadir. Hucresel Hasar Bilim adamlari, yuksek konsantrasyonlarda ROS’un, yaglar (zarlarda), proteinler, RNA ve DNA olusturan nukleik asitler dahil olmak uzere hucrelerdeki yapilara zarar verebilecegini bulmuslardir. Gunluk yasamda yuksek seviyeleri neyin olusturdugu henuz belirlenmemistir. Bir hipoteze gore, yasam dongusu boyunca oksidatif hasar birikir, artrit, demans ve digerleri gibi yasa bagli hastaliklarin gelisiminde rol oynamaktadir. Mumkun olmasina ragmen, bu hipotezi kesin olarak belirlemek icin hala buyuk olcekli kanitlar bulunmamaktadir. Diyabet Bazi tahminlere gore, hem tip 1 hem de 2 diyabetli insanlar yuksek duzeyde serbest radikallere sahip gibi gorunmektedir. Diyabetin baslangici oksidatif stres ile iliskilendirilmistir, ancak kesin rolu hala belirsizdir. Antioksidan duzeyleri ile ilgili cok fazla oksidatif stresin de seker dengesini bozacagi varsayilmaktadir. Bir calismada, proteinlere zarar vererek diyabet komplikasyonlarini hizlandirmak icin oksidatif stres onerilmistir. Baska bir calisma, oksidatif stres yan urunlerinin, tip 2 diyabetin ayirt edici ozelligi olan insulin direncine katkida bulundugunu gostermektedir. Ayrica buyuk olcekli verilere ihtiyac duyulmaktadir. KOAH Oksidatif stres, akcigerlere kronik bir akciger hastaligi olan KOAH’i indukleyebilecek sekilde zarar veren cesitli protein turlerinin calismasina zarar vererek bozmaktadir. KOAH’in ana nedeni, onemli bir toksIk kimyasal kaynagi olan ve vucuttaki asiri serbest radikallerin tetikleyicisi olan sigara icilmesidir. KOAH’ta oksidatif stresin zararli etkileri arasinda asiri mukus, membran hasari ve akciger hucresi olumudur. KOAH hastalarinda kisir bir donguye baslamaktadir ve buda oksidatif stres iltihaplanmaya ve iltihaplanma daha oksidatif strese neden olmaktadir. Bilim adamlari, bu dongunun kirilmasinin zor oldugunu dusunmektedirler cunku oksidasyon cesitli proteinlerin islevini yitirmesine neden olmaktadir. Bu da vucudun saglikli bir oksidan ve antioksidan dengeyi geri kazanma yetenegini engellemektedir. Kanser Tartismasi Serbest radikaller ve kanser arasindaki baglanti hala belirsizdir. Arastirmacilar DNA mutasyonunun kanser olusumunda kritik bir adim oldugunu aciklamaktadir. Tumorlerde serbest radikallerin 8-OH-G ile olculdugu gibi neden oldugu asiri DNA hasari bulunmustur. Kanitlanmamis bir hipotez, bu tur hasarlarin kanser baslangicinin altinda olabilecegini, ancak somut kanitlarin eksIk oldugunu belirtmektedir. Yuksek seviyelerde oksidatif stres hucreler icin toksIktir ve sonucta onlari oldurmektedir. Bu nedenle, artan oksidatif stres, potansiyel bir kanserle mucadele stratejisi olarak incelenmistir. Dusuk oksidatif stres seviyelerinin, terfi asamasinda hucre bolunmesini uyardigi dusunulmektedir. Bazi bilim adamlari, bunun, diger bircok karmasIk faktorle birlikte, tumor buyumesini uyarabilecegini dusunmektedirler. Bu da insanlarda kanitlanmamistir. Bununla birlikte, bu bulgulara dayanarak, fazla antioksidan, teorik olarak mevcut tumorlerin buyumesini artirmaktadir. Bu, yeterince buyuk calismalarda dogrulanmamistir, ancak bazi insan bulgulari mevcuttur. Meme kanseri hastalari uzerinde yapilan bir calismada, kemoterapi veya radyasyon tedavisi sirasinda antioksidan kullanimi postmenopozal kadinlarda meme kanseri prognozu ile iliskili bulunmustur. 2019’da yayinlanan bir fare calismasi, sagligi iyilestirmek icin duzenli olarak iyi bilinen antioksidanlarin kullanilmasindan suphe etmisledir. KOAH’tan (akciger amfizemi) korunan ancak farelerde akciger kanserine neden olan antioksidan N-asetilsistein, dengeyi her iki yonde ve serbest radikal fazlaligina veya eksIkligine dogru yatirmak zararli olmaktadir. Antioksidan takviyelerinin her derde deva olmasi surpriz degildir ve calismalar zararli olma olasiliklarinin daha yuksek oldugunu gostermektedir. Ancak gelecekteki arastirmalar, antioksidan durumunun ve takviyenin kanser riskini etkileyip etkilemedigini ve ne olcude etkiledigini netlestirmelidir. Antioksidanlar Nelerdir? Dogal antioksidan savunma Canli organizmalar asiri oksidatif strese karsi hayatta kalmalarini saglamak icin bir dizi antioksidan savunma gelistirmistir. Oksidatif stresin serbest radikal asiri uretiminden kacinmak icin, dokular dogal olarak antioksidanlara sahiptir. Bu antioksidanlar serbest radikalleri notralize etmektedir. Bazi yaygin antioksidanlar arasinda A, C ve E vitaminleri, glutatyon, superoksit dismutaz , katalaz , glutatyon peroksidaz ve glutatyon reduktaz enzimleri bulunmaktadir. Diger antioksidanlar arasinda lipoik asit, karisIk karotenoidler, koenzim Q10, birkac biyoflavonoid, antioksidan mineraller (bakir, cinko, manganez ve selenyum) ve cesitli kofaktorler (folik asit , B1 , B2 , B6, B12 vitaminleri) yer almaktadir. Dengelendiginde senkron olarak calismaktadirlar. Vucut bunlardan bazilarini uretirken, digerlerini saglikli bir diyetten yeterli miktarda almaktadir. Antioksidan Takviyeler Optimum antioksidan kaynagi, ozellikle iyi beslenmis populasyonlarda antioksidan takviyelerinden degil, diyetten geliyor gibi gorunmektedir. Sebze ve meyveler harika antioksidan kaynaklaridir. Sebze ve meyveler acisindan zengin bir diyet yemenin saglikli olduguna dair iyi kanitlar bulunmaktadir. Diger yandan antioksidan takviyelerinin bilinen herhangi bir saglik faydasi bulunmamaktadir Tibbi kullanim icin FDA tarafindan onaylanmamistir. Takviyeler genellikle saglam klinik arastirmalardan yoksundur. Yonetmelikler takviyeler icin uretim standartlari belirler, ancak bunlarin guvenli veya etkili olduklarini garanti etmemektedirler. Ulusal Tamamlayici ve Alternatif Saglik Merkezi’ne gore: 100.000’den fazla insani birlestiren titiz bilimsel calismalar, antioksidan takviyelerinin kardiyovaskuler hastaliklar, kanser ve katarakt gibi kronik hastaliklari onlemeye yardimci olup olamayacagini test etmistir. Cogu durumda, antioksidanlar bu hastaliklarin gelisme riskini azaltmamistir. Ek olarak, antioksidan takviyeleri diger calismalarda olme riski ile iliskili degildi. Bazi antioksidanlarin yuksek dozlari ile saglik riskleri arasindaki iliskiler konusunda endiseler gundeme gelmistir. Beta-karoten takviyesi sigara icenlerde akciger kanseri, prostat kanseri olan E vitamini ve A vitamini ile baglantilidir. Ayrica olme riski daha yuksek olan ile baglantilidir. Ek olarak, antioksidan takviyeleri bazi ilaclarla etkilesime girmektedir. Takviye ve ilac etkilesimleri tehlikeli olmaktadir ve nadir durumlarda bile hayati tehdit etmektedir. Diyet tamamlamadan veya buyuk degisIklikler yapmadan once daima uzman bir doktora gidilmelidir. Kullanilan veya dusunulen tum ilaclar ve takviyeler hakkinda bilgi alinmalidir. |
|
|
| Konuyu Toplam 1 Üye okuyor. (0 Kayıtlı üye ve 1 Misafir) | |
|
|
Normal
