|
|
11 Haziran 2021, 12:16
|
#1 |
  |
Heyelan Tehlikelerinin Ve Risklerinin Arastirilmasi
Depremler, volkanik patlamalar, yogun yagislar, ormansizlasma ve antropojenik faktorler gibi dogal afetler, ya direnc kuvvetlerini azaltarak ya da toprak kutlesinin itici guclerini artirarak sev bozulmasina neden olur. Heyelanlar, egimin dikligi, toprak tabakasinin nemi/su icerigi, topragin su icerigini artiran iklim ve diger antropojenik faktorler ile guclu bir sekilde iliskilidir, ayrica depremler, volkanlar ve sel tarafindan tetiklenebilirler. Bununla birlikte, sev bozulmalarinin cogu, yogun yagis ve islak topragin nem kosullarindan kaynaklanir. Genellikle dunyanin her yerindeki daglik bolgelerde hizli ve kontrolsuz gelisme ile agirlastirilan, her yil meydana gelen buyuk veya kucuk toprak kaymalari olusur.
Potansiyel heyelanlari daha iyi anlamak ve yonetmek icin, potansiyel sev yenilmelerinin yerini ve boyutunu bilmek onemlidir. Bununla birlikte, olasi heyelanlarin kesin boyutunu ve yerini tahmin etmek zor bir istir. Sev yenilmesi karmasIk bir durum oldugundan dolayi, sev yenilme mekanizmalarinin ve izleme tekniklerinin derinlemesine anlasilmasini gerektirir. Haritalama, tespit, izleme, analiz, tahmin ve digerleri dahil olmak uzere toprak kaymasini arastirmak icin toprak tabakasi, topografya, hidrolojik kosullar, jeoteknik ozellikler ve arazi kullanimi/arazi ortusu turleri hakkinda yuksek cozunurluklu uzamsal bilgileri toplamak ve elde etmek gereklidir. Yamac yenilmeleri genellikle engebeli bolgelerde, ozellikle dik arazide meydana geldiginden dolayi, heyelan calismalari yuruturken yuksek cozunurluklu veriler elde etmek oldukca zordur. Heyelan Tehlikelerinin ve Risklerinin ArastirilmasiDogru bir heyelan calismasi icin her zaman yerinde olcumlerin alinmasi tavsiye edilir. Ancak, bu tur yerinde olcumler zaman alicidir ve yerel olceklerde bile karmasIk veri toplama calismalari gerektirir. Son zamanlarda, uzaktan algilama verileri ve mekansal analiz araclari, heyelan tespiti, degerlendirmesi, tehlike, haritalama ve envanterler dahil olmak uzere heyelan calismalarinda yaygin olarak kullanilir. Uzaktan algilama verileri, yalnizca erisilemeyen arazilerde degil, ayni zamanda yerinde olcumler kullanilarak mumkun olmayan, bolgesel ila kuresel olcekte heyelan calismalarinin yapilmasini mumkun kilar. Tarihi Heyelan Bilgilerinin Onemi Ulusal projelerin veri arsivleri, bir tur tarihi ansIklopedi olusturmanin yani sira, heyelan risklerine yonelik bolgesel ve azaltma politikalarinin planlanmasi, yonetilmesi icin yararli ve islevsel potansiyel bir operasyonel destek aracidir. Bolgesel planlama ve acil durum planlarinin, daha once hidrojeolojik afetlerden etkilenen yerler ve alanlar hakkinda tarihsel veri serilerinden onemli bilgiler saglayabilecegi bilinci, son zamanlarda uluslararasi bilim camiasini heyelan ve sel hakkinda sistematik olarak veri toplamaya tesvik etmistir. Heyelanlar istatistiksel olarak depremlerden sonra en onemli sayida magdura neden olan, yerlesim alanlarina, altyapilara, cevresel, tarihi ve kulturel varliklara zarar veren dogal afetlerin diger dis itici guclerini temsil eder. Ozellikle, en fazla hasara neden olanlar, hizli hareket eden heyelanlardir ornegin, kaya dusmeleri, hizli camur ve enkaz akislari, ayrica buyuk hacimlerde kaya veya toprak icerenlerdir. Kamu kurumlari tarafindan ekonomik olarak desteklenen birkac heyelan arastirma projesi, esas olarak onemli veya belirgin hasarlara neden olan olaylara tercihen kentsel alanlarda meydana gelen veya dogrusal altyapilarla yazismalara odaklanma egilimindedir. Yerlesim alanlari, iletisim yollari, altyapilari etkilemeyen veya bunlarla etkilesime girmeyen onemli bir varlik bile olsa bazi heyelanlar genellikle ihmal edilmistir. Tarihsel bellek, butunlesIk metodolojik yaklasimlarla kurtarilabilen, kullanilabilen temel ve karar verme rolunu oynamaya yardimci olur. Kararsizliklarin bilgisini ve haritasini cikarmayi amaclayan tarihsel verilerin toplanmasi, normal jeolojik-jeomorfolojik analizlerle elde edilen bilgileri tamamlamayi ve iyilestirmeyi saglar. Ayni zamanda, bolgenin tehlike ve kirilganligina iliskin degerlendirmeler icin temel hususlari daha iyi tanimlamaya olanak tanir. Kuresel Heyelan Bilgisi Olayin meydana gelmesi, kontrol edici faktorler ve tetikleyici kosullar acisindan bir bolgedeki gecmis heyelanlarin bilgisi, mekansal ve zamansal olasiliksal tehlikeyi degerlendirmek icin ihtiyac duyulan ana faktorlerdir. Bu nedenle, yayinlanmis ve yayinlanmamis tarihi kaynaklarin (federal, belediye, il ve ulke arsivleri, yayinlar, gazeteler, basin incelemeleri, teknik raporlar, fotograflar ve videolar) kullanimi, tehlike olaylarinin zaman icindeki etkisini anlamak icin temel cerceveler saglayabilir. Yeni arastirmalar sirasinda izlenen ve degerlendirilen alanlar vardir, ayrica tarihsel bilgiler dort kategoriye ayrilabilir ve bunlar asagidaki gibidir: • Kuraklik, sel, toprak kaymasi ve erozyon oranlari gibi dogrudan kaydedilen degisIklikler veya dogal olaylar, • Gecmis yagis serileri gibi nedenleri belirlemek veya modelleri aciklamak icin kullanilan dolayli veriler, • Jeolojik haritalar gibi ek bilgi saglayan diger veriler, • Zamanla degisebilen fenomenolojik veriler ornegin, akiferlerin yagisli mevsimlere tepkisi, Yer antik yazitlari, yilliklar, tarihi vakayinameler, ozel fonlar, dini fonlar, gazeteler, ikonografi, dergiler, monograflar, eski kartpostallar, haritalar ve videolar genis ve mekandan farkli olabilir. Bu kaynaklardan elde edilen veriler kapsamli ve hayatidir ancak haberlerin, cografi ve zamansal veya iklim kosullari gibi ilgili bilgilerin kontrol edilmesini ve dogrulanmasini gerektirir. Tarihsel-cevresel analiz, gecmisteki dogal olaylarin etki senaryolarini zamanin cevresel ve antropik baglaminda yeniden yapilandirmak icin belgesel bilgileri kullanir. Tarihsel bilgiyi yorumlamanin temel bir yontemi, onu kulturel, politik ve ekonomik baglamina geri getirmektir. Verilerin guvenilirlik derecesi, aslinda, bu baglamin az cok derinlemesine bilgisiyle dogru orantilidir. Heyelanlari Etkileyen Faktorler Heyelan Tehlikelerinin ve Risklerinin ArastirilmasiHeyelanlari tetikleyen cok sayida ic ve dis kuvvet, dogal ve antropojenik faktor vardir. Heyelanlari tetikleyen baslica dogal ve antropojenik faktorler asagida gibidir: Dogal faktorler • Topografya: Dik arazi, • Yercekimi: Yercekimi kuvvetleri nedeniyle sev yenilmesi, • Jeolojik: Yipranmis, kesilmis ve hassas malzemeler, • Morfolojik: Yamac ayaklarinin akarsu, buzul, ruzgar erozyonu, tektonik ve volkanizma, • Siddetli ve uzun sureli yagis, • Hidrolojik: Yeralti suyu seviyesinin yukselmesi, sel ve hizli kar erimesi, • Depremler: Depremler sirasinda olusan yer titresimleri, • Iklim: Ornegin, kuraklik, sel, firtina, kasirga vb gibi bir dizi dogal afet, Antropojenik faktorler • Ormansizlasma: Toprak erozyonunu ve yuzey akisini arttirmak, • Asiri yukleme egimleri: Ek yuku artirmak, • Madencilik ve tasocakciligi faaliyetleri: Istikrarsizligi artirmak, • Insaat: Istikrarsizligi artirmak Heyelanlarin itici gucleri fiziksel/jeolojik, morfolojik ve dogada insandir, ayrica heyelanlarin onde gelen nedenleri kuresel olarak, dogasi geregi jeolojik ve yagis kaynaklidir. Agirlikli olarak daglik ve kiyi arazilerinde meydana gelen heyelanlar, tas ocaklari ve acik ocaklarin yani sira yol ve yapi arizalari gibi ovalarda da meydana gelmistir. Bunlar bazen siddetli yagislarin, volkanik patlamalarin, depremlerin ve kurakliklarin sonuclaridir. Bazi alanlar, bitki ortusunu ve topografyayi etkileyen insan faaliyetleri nedeniyle heyelanlara karsi hassastir. Bu ayni zamanda orman yanginlarinin meydana geldigi yerlerde de olur. Heyelanlar tahmin edilemez, ornegin, insan faaliyetleri veya sev stabilitesini etkileyen insan disi faaliyetler nedeniyle heyelanlar meydana gelebilir. Ancak jeolojik faktorler heyelanlarin % 43’unden sorumlu olabilir. Bu, yercekiminin egimli alanlarin topografyasi uzerindeki etkisini, su basincini, zayif toprak olusumunu vb. icerir. Volkanik basinc, yeralti erozyonu, iklim faktorleri, bitki ortusunun ortadan kaldirilmasi, tepe birikimi gibi morfolojik nedenlerdir. Kazi, sulama, madencilik, ormansizlasma ve sev tecavuzu gibi insan faaliyetleri de sev duyarsizligini artirir. Arastirmacilardan Kazmi et al, Malezya‘daki 11 heyelan olayini ve nedenlerini arastirmistir. Bu heyelanlara neden olan su hareketleri, zayif guvenlik yonetimi, siddetli saganaklar, yetersiz sev korumasi, hasarli drenaj, hatali tasarim ve insaat, heyelanlari tetikleyen temel faktorler oldugunu belirlemistir. Singh ve ekibi, kentlesmeyi heyelan ve tehlike riskine katki da bulunan bir faktor olarak bulmustur. Frank Slide olarak bilinen tarihin en unlu heyelan olaylarindan birini arastirmislardir. Kanada Kaplumbaga Dagi’ndaki Frank Kaydiragi 1903’te meydana gelmis ve 82 milyon ton kirectasi uretmistir. Bu heyelanin birincil nedeni dagin jeolojisidir, cunku zayif kaya ve taslar kalker kayalarla kapli olmasidir. Diger bir faktor de, heyelan oncesindeki hava olayidir, cunku anormal kar yagisindan sonra karlarin erimesiyle birlikte yagan yagmur sulari daga nufuz etmesinden kaynaklanmistir. Sonuc olarak kar ve yagmur sulari kayalarin direnme gucu zayiflatmistir. Arastirmaci Pal et al, birkac baska heyelan olayini gozden gecirmis ve yogun yagisin bu heyelan olaylari icin ortak bir tetikleyici faktor oldugunu bildirmistir. Ancak Dunya genelinde heyelanlarin nedenleri cok yonlu oldugundan, heyelan olaylarini tetikleyen faktorlerin arastirilmasi icin daha ileri arastirmalara ihtiyac duyulmaktadir. Heyelan Arastirmasinda Teknikler Heyelan arastirmalari, heyelanlarla ilgili calisma gruplari kuruldugunda ornegin, Uluslararasi Heyelan Arastirma Grubu (ILRG) Birlesmis Milletler tarafindan ilan edilen Uluslararasi Dogal Afet Azaltma On Yili (IDNDR, 1990–2000) tarafindan desteklenmistir. Ek olarak, heyelan arastirmalarindaki son gelismeler, topluluklarin ve son kullanicilarin potansiyel heyelan tehditleriyle yuzlesmeye daha iyi hazirlanmalarina yardimci olan gercek zamanli izleme, modelleme, tahmin ve degerlendirmeyi icermektedir. Son otuz yilda, heyelanlari arastirmak icin muazzam gelismeler olmustur. Heyelanlarin arastirilmasi, nitel ve nicel yaklasimlari iceren yuzey ve yeralti yontemleri kullanilarak gerceklestirilmistir. Arastirmalarda cok cesitli uygulamali jeofizik teknikler kullanilmis olsa da, bunlar oncelikle iki ana sinifa ayrilir: Dunya yuzeyini karakterize etmek icin kullanilabilen uzaktan algilama teknikleri ve jeolojik yuzeyi karakterize eden yuzey alti teknikleri. Ek olarak, uydu, hava ve yer tabanli algilamayi birlestiren entegre bir yaklasim, heyelanlari arastirmak icin yaygin olarak kullanilmaktadir. Cesitli optik ve mikrodalga sentetik aciklikli radar (SAR) sensorlerinden gelen cok cesitli uzaktan algilama verileri, artan zamansal ve uzaysal cozunurluk, cesitli olceklerde heyelanlari arastirmak icin yeni olanaklar saglar. Heyelan arastirmasi icin diger bazi gelismeler, heyelan tespiti icin kullanilabilecek yerinde jeofizik tekniklerin ve elektrik ozdirenc tomografisinin (ERT) kullanilmasidir. Coklu gecici interferometri (MTI) ve gelismis sentetik aciklikli radar diferansiyel interferometri (DInSAR) tekniklerini iceren interferometrik teknikler, yer yuzeyi deformasyonlari hakkinda bilgi cikarmak icin kullanilabilir. Ayrica, Insansiz Hava Araci (IHA) goruntuleri ve hava fotografciligi ile birlestirilmis interferometri SAR (INSAR) verileri, yavas hareket eden heyelani arastirmak icin kullanilabilir. Son zamanlarda, hizla meydana gelen heyelanlari izlemek ve erisilemeyen arazilerde haritalama yapmak icin IHA uygulamasi buyumektedir. Makine ogrenimi teknikleri de heyelanlari degerlendirmede ve tespit etmede populer hale gelmektedir. Ek olarak, heyelan duyarlilik haritalama, karakterizasyon ve tahmin gibi heyelanlari arastirmak icin yapay zeka (AI) tekniginin kullanimi gun gectikce artmaktadir. Halihazirda uzaktan algilama teknolojileri, heyelan izleme, haritalama, tehlike tahmini, degerlendirme, envanter, tespit ve diger arastirmalarda kullanilmaktadir. Petley tarafindan ozetlenen heyelanlari arastirmak icin onemli teknolojik gelismeler vardir ve bunlar asagidaki gibidir: • Dijital goruntuleme: Heyelanlarin goruntusunu yakalamak icin dijital fotogrametri, • Optik uydu sensorleri: Bircok ticari uydu, heyelanlari incelemek icin yuksek uzamsal cozunurluklu veriler saglar, • Google Earth: Gorsellestirme ve analiz icin onemli bir aractir, • Radar uydu sensorleri: Radar teknikleri, kucuk heyelan hareketinin dogru bir sekilde belirlenmesini saglar, • Karasal lazer tarayicilar (TLS): Yere dayali bir LIDAR olan TLS, esas olarak sarp dengesiz arazilerde saha verilerini toplamak icin kullanilir, • Havada ki LIDAR: Veri toplamak biraz pahali, ancak, heyelanlari incelemek icin yuksek uzamsal cozunurluklu verileri toplamak icin yaygin olarak kullanilir, • Muhendislik jeofizigi: Bu jeofizik teknik, heyelanlarin yuzey alti ortamini 3 boyutlu ve gercek zamanli olarak degerlendirmek icin yaygin olarak kullanilir ve uygulanir, Heyelan Tehlikelerinin ve Risklerinin ArastirilmasiFelaket boyutunda bir afet olan heyelan, iklim ve arazi kullanimi, arazi ortusu degisIkligi ve artan nufus gibi dogal ve antropojenik etkenlerin etkisiyle yukselise gecmistir. Heyelanlar tum dunyada, ozellikle daglik bolgelerde yaygindir. Can ve mallar icin ciddi bir tehdit oldugundan, fiziksel surecleri, heyelanlarin nedenlerini, hareket ozelliklerini ve potansiyel risk faktorlerini anlamak esastir. Bu dogal afetin etkisini azaltmak icin heyelan haritalama, tahmin, izleme ve risk degerlendirmesinin anlasilmasina yardimci olan incelemek de cok onemlidir. Bununla birlikte, bu tur derinlemesine arastirmalar, gelismis teknolojiler, saglam yontemler, modeller ve yerinde veya kuresel olarak uzaktan algilanan olcumleri iceren yuksek cozunurluklu uzamsal verileri gerektirir. Heyelan arastirmasi icin yuksek cozunurluklu veri gerekli olmakla birlikte, potansiyel heyelan alanina cogunlukla erisilemez, bu da yerinde olcumleri sinirlar. Son zamanlarda, calismalar icin uydu uygulamalari artsa da, kuresel olcekte yuksek uzamsal ve zamansal cozunurluklu uydu verileri hala sinirlidir. Arastirmalardaki son gelismelerden bagimsiz olarak, daha fazla arastirma cabasi, ileri teknolojiler ve araclar, yuksek cozunurluklu mekansal ve zamansal veriler ve etkin yonetim, farkindalik ve politikaya ihtiyac vardir. Gelecekteki insan faaliyetlerinin, iklim degisIkliginin, arazi kullanimi ve arazi ortusu degisIkliginin yerelden kuresel olcege heyelan tehlikeleri uzerindeki etkisinin ele alinmasina yardimci olur. ALİNTİ ~
________________
Bizde Mutsuz Olalim ~
|
|
|
| Konuyu Toplam 1 Üye okuyor. (0 Kayıtlı üye ve 1 Misafir) | |
|
|
Normal
