|
|
12 Eylül 2020, 09:16
|
#1 |
 |
Musonlar Ve Cevre Uzerindeki Etkileri
Yaz aylarinda guney Asya ve ozellikle de Hindistan’da, Hint Okyanusundan guneye dogru hareket eden havayla gelen yagmurlar yagmaktadir. Bu yagmurlar ve onlari getiren hava kutleleri musonlar olarak bilinmektedir. Bununla birlikte, muson terimi yalnizca yaz yagmurlarini ifade etmez. Hem yazin esen nemli kara ruzgarlarini, hem de guneyden gelen yagmurun yani sira kitadan Hint Okyanusu’na dogru esen acik denizdeki kuru kis ruzgarlarindan olusan donguyu de ifade etmektedir.
Muson Tanimi Mevsim kelimesinin Arapca karsiligi olan mawsin, yillik gorunumlerinden dolayi muson kelimesinin kokenidir. Muson yagmurlarinin kesin nedeni tam olarak anlasilmasa da, hava basincinin birincil faktorlerden biri oldugu konusunda herkes hem fikirdir. Yaz aylarinda, yuksek basinc bolgesi Hint Okyanusu uzerinde uzanirken, Asya kitasinda bir alcak basinc bulunmaktadir. Hava kutleleri, okyanus uzerindeki yuksek basinctan kitanin alcak seviyelerine dogru hareket ederek nem yuklu havayi Guney Asya’ya getirmektedir. Muson, aslinda yagista bir degisIklige neden olan ruzgar yonu ve basinc dagilimindaki mevsimsel bir degisimdir. Baska Muson Alanlari Kis boyunca, surec tersine doner ve Hint Okyanusu uzerinde bir alcak yer alirken, Tibet platosunun uzerinde bir yukseklik bulunur, boylece hava Himalaya’dan asagiya ve guneyden okyanusa akar. Ticaret ruzgarlarinin ve batilarin gocu de musonlara katkida bulunur. Daha kucuk muson yagmurlari, Ekvator Afrika’da, kuzey Avustralya‘da ve daha az olcude, guneybati Amerika BirlesIk Devletlerinde meydana gelmektedir. Dunya nufusunun neredeyse yarisi, Asya’daki muson yagmurlarindan etkilenen bolgelerde yasamaktadir. Burada yasayan kisiler gecimlerini ciftcilik yaparak saglamaktadirlar, bu nedenle musonun gelisi ve gidisati, gecim kaynaklarini yetistirmek icin hayati onem tasimaktadir. Muson yagmurundan cok fazla ya da cok az yagmur, kitlik ya da sel seklinde felaket anlamina gelebilir. Haziran ayinda neredeyse aniden baslayan islak musonlar ozellikle Hindistan, Banglades ve Myanmar (Burma) icin onemlidir. Hindistan’in su arzinin neredeyse yuzde 90’ini karsilasmaktadir. Yagmurlar genellikle Eylul ayina kadar surmektedir. Ruzgarda Bir Degisim Tum ruzgarlar iki konum arasindaki basinc dengesizliklerinin bir sonucu olarak esmektedirler. Musonlar yagdigi zaman basinc dengesizligi soz konusudur, Hindistan ve Asya gibi genis kara kutlelerinde yasanan sicakliklar yasanir. Bu durum komsu okyanuslar uzerindeki sicakliklardan ciddi duzeyde sicaklik yukseldigi veya sogudugu zaman meydana gelmektedir. Bu sicaklik dengesizlikleri, okyanuslarin ve topragin isiyi farkli sekillerde emmesi nedeniyle meydana gelir: su kutlelerinin isinmasi ve sogumasi daha yavastir. kara hem isinir hem de sogur. Yaz Muson Ruzgarlari Yagmur Tasimaktadir Yaz aylarinda, gunes isigi topraklari ve okyanuslarin hem yuzeylerini isitir ancak kara sicakliklari nedeniyle daha dusuk bir isi kapasitesine daha cabuk yukselir. Arazinin yuzeyi isindikca, uzerindeki hava genisler ve dusuk basincli bir alan olusur. Bu arada okyanus karadan daha dusuk bir sicaklikta kalir ve bu nedenle uzerindeki hava daha yuksek bir basinc tutar. Ruzgarlar dusuk basincli bolgelerden yuksek basincli bolgelere aktigindan (basinc gradyan kuvveti nedeniyle ), kita uzerindeki bu basinc acigi, ruzgarlarin okyanustan karaya sirkulasyonda (deniz meltemi) esmesine neden olmaktadir. Ruzgarlar okyanustan karaya dogru eserken, nemli hava karaya dogru gelir. Yaz musonlarinin bu kadar cok yagmura neden olmasinin nedeni budur. Muson mevsimi basladigi kadar aniden bitmektedir. Arazinin isinmasi zaman alirken sonbaharda o arazinin sogumasi da zaman alir. Bu, muson mevsimini durmaktan cok azalan bir yagis zamani haline getirir. Kisin Muson’un Kuru Evresi Yasanir Soguk aylarda ruzgarlar tersine doner ve karadan okyanusa sirkulasyon halinde eserler. Kara okyanuslara gore daha hizli soguduklarindan, kitalar uzerinde asiri bir basinc olusmaktadir. Bu basinc kara uzerinde bulunan havanin, okyanus uzerindekine gore daha yuksek basinca cikmasina sebep olmaktadir. Sonuc olarak, kara uzerindeki hava okyanusa akmaktadir. Muson yagmurlarinin hem yagisli hem de kuru donemleri olsa da, kuru mevsimden bahsederken bu kelime nadiren kullanilir. Muson’un Faydalari ve Potansiyel Riskleri Dunyanin dort bir yanindaki milyarlarca insan, yillik yagis miktari muson yagmurlarina bagimlidir. Kuru iklimlerde musonlar, su dunyanin kurakliktan etkilenen bolgelerine geri getirildigi icin yasam icin onemli bir ikmaldir. Ancak muson dongusu hassas bir dengedir. Yagmurlar gec baslarsa, cok agirsa veya yeterince agir degilse, insanlarin hayvanlari, ekinleri ve yasamlari icin felaket anlamina gelebilir. Yagmurlar olmasi gerektigi zaman baslamazsa, artan yagis aciklarina, zayif topraklara ve mahsul verimini azaltan ve kitliga neden olan artan kuraklik riskine yol acabilir. Diger yandan, bu bolgelerdeki yogun yagislar, kitlesel sel ve camur kaymalarina, mahsullerin tahrip olmasina ve sellerde yuzlerce insanin olumune neden olabilir. Muson Calismalarinin Tarihi Muson gelisimi icin en erken aciklama 1686’da Ingiliz astronom ve matematikci Edmond Halley’den tarafindan yapilmistir. Halley, kara ve okyanusun farkli isinmasinin bu devasa deniz meltemi sirkulasyonlarina neden oldugu fikrini ilk dusunen adamdir. Tum bilimsel teorilerde oldugu gibi, bu fikirler genisletilmistir. Muson mevsimleri aslinda basarisiz olabilir ve dunyanin bircok yerine yogun kuraklik ve kitlik getirir. 1876’dan 1879’a kadar Hindistan boyle bir muson yetmezligi yasamistir. Hindistan Meteoroloji Servisi (IMS) sirf olusan kurakliklari incelemek icin kurulmustur ve Ingiliz bir matematikci olan Gilbert Walker ise ilerideki donemlerde iklim verileri ile Hindistan’daki muson yagmurlari arasindaki iliskiyi incelemeye baslamistir. Muson degisIkliklerinin mevsimsel ve yonsel bir nedeni olduguna ikna olmustur. Iklim Tahmin Merkezi, iklimdeki basinc degisIklikleri olan dogu-bati tahterevalli etkisini tanimlayan Guney Salinimi terimini kullanmistir. Iklim kayitlarini gozden gecirirken Walker, doguda basinc yukseldiginde, genellikle batida dustugunu ve bunun tersi oldugunu fark etmistir. Walker ayrica, Asya muson mevsimlerinin genellikle Avustralya, Endonezya, Hindistan ve Afrika’nin bazi bolgelerinde kuraklikla baglantili oldugunu bulmustur. Ozet olarak muson, genellikle bir kasirga veya tayfuna benzer sekilde siddetli yagmurlar oldugu dusunulse de bir fark vardir, muson tek bir firtina degildir; daha ziyade, bir bolge uzerinde mevsimsel bir ruzgar kaymasidir. Bu sezon yazin siddetli yagmurlara neden olabilirken diger zamanlarda kuru bir ruzgara neden olabilir. Ulusal Hava Servisi’ne gore, bir kara kutlesi ile komsu okyanus arasindaki sicaklik farkindan dolayi bir muson ortaya cikmaktadir. Guneybati iklim degisIkligine gore gunes, karayi ve okyanusu farkli sekilde isitir ve ruzgarlari sonunda yon degistirerek okyanusun uzerinden daha soguk, nemli hava getirir. Muson mevsiminin sonunda ruzgarlar yeniden tersine doner. |
|
|
| Konuyu Toplam 1 Üye okuyor. (0 Kayıtlı üye ve 1 Misafir) | |
|
|
Normal
