|
|
02 Eylül 2021, 10:30
|
#1 |
 |
Muhtesem Bir Molekul: Geosmin
Geosmin, toprakta yasayan bazi bakteri turleri tarafindan uretilir. Yagmurdan sonraki toprak kokusu, ozellikle kuru bir donemin ardindan yagmurun karakteristik kokusudur ve oldukca cekicidir. Bu koku oncelikle geosmin adi verilen bir molekulden kaynaklanir. Bakteriler, bitkiler ve hatta simsekler, yagmurdan sonra alinan hos kokuda rol oynar. Bu koku, kalici cekiciligi nedeniyle bilim insanlari ve hatta parfumculer tarafindan uzun suredir takip edilmektedir.
Geosmin Nedir? Muhtesem Bir Molekul: GeosminKimyasal formulu C12H22O olan bisIklik yapidaki geosmin (Yunanca’da toprak kokusu anlamina gelir), gram pozitif bir Actinobacteri turu olan Streptomyces tarafindan uretilen bir terpendir. Streptomyces bakteri ailesi ticari antibiyotikler olusturmak icin de kullanilir. Bunlar, elverissiz kosullarla karsi karsiya kaldiklarinda yeni, daha uygun kosullara dagilabilen ve bakterilerin hayatta kalmasini saglayan sporlar olusturan, toprakta yasayan bakterilerdir. Kolay buharlasan bir alkol cesidi olan geosmin buharlasarak havada cozunur ve aerosol haline gelir. Olusan aerosol yagmurdan sonra algilanan kokunun temel sebebidir. Terpenoidlerin aromatik ozellikleri vardir, yani koku verirler. Bu molekullerin diger ornekleri okaliptus, tarcin veya karanfilde bulunur. Geosmin Biyosentezi Topragin kokusu ilk olarak 1891’de arastirilmistir ancak buna neden olan ana bilesIk 1965 yilina kadar izole edilmemistir. Yunancada Geo = toprak; Osme = koku anlamina gelen kelimelerin birlestirilmesiyle “Geosmin” adi olusturulmustur. Daha sonra 1968’de Gerber tarafindan geosmin’in yapisi gosterilmistir. Uzun yillar boyunca geosmin uretimi bir sir olarak kalmistir ancak geosmin biyosentezi Streptomyces coelicolor’un genetik kodu cozuldukten sonra ancak 2007’de yapilabilmistir. Bunun ardindan bilim insanlari gen ve islev arasindaki onemli baglantiyi kurabilmistir. Daha sonra, geosmin sentezini katalize eden enzimi tek bir genin kodladigi gosterilmis ve bu surecin altinda yatan biyokimya kesfedilmistir. Tek bir proteinin farnesil difosfati (terpenlerin biyosentezi icin ortak bir baslangic malzemesi) bir geosmin oncusu olan germacradienole donustugu ve daha sonra geosmin’e donusturuldugu ortaya cikarilmistir. Ilk reaksiyon enzimin bir ucunda meydana gelir ve ardindan diger taraf bir sonraki donusumu gerceklestirir. Ortaya cikan molekul, milyarda yaklasIk 0,7 parcaya kadar inanilmaz derecede dusuk konsantrasyonlarda oldugunda bile koklanabilen ucucu bir bisIklik alkoldur. 2019 yilinda sarihumma sivrisineklerinin (Aedes aegypti) geosmin’e cekildigi gozlemlenmistir. A. aegypti’nin kokuyu cok sevdigi ve yumurtalarini geosmin’li yemlere biraktiklari gosterilmistir. Streptomyces Turleri Neden Geosmin Uretir? Geosmin, avcilari caydirabilir ve sporlari dagitan organizmalari cekebilir. Geosmin, meyve sineklerini uzaklastirir, bu nedenle uzerinde Streptomyces’in buyudugu materyalleri yemeleri daha az olasidir. Geosmin’in sporlarla kaplanmis kucuk toprak hayvanlarini cekebilecegi ve boylece onlari toprakta dagitabilecegi tahmin edilmektedir. Aktinomisetler, toprak nemlendigi zaman gelisip hizla cogalan, gram pozitif olan anaerobik (oksijen sevmeyen) bakterilerdir. Nem arttikca cogalma hizlari ile metabolizmalari duser. Toprak yeniden kurumaya basladigi zaman sporlari etrafa dagilir ve sonraki yagmurlara kadar bekler. Kuraklik donemlerinin ardindan yagmur yagdiginda toprak kokusunun yogun hale gelmesinin sebebi iste bu bakterilerin yasam dongusudur. Ortamdaki nem arttikca cogalmasi azalan bakterilerin urettigi geosmin ve havadaki yogunlugu azalir. Toprak kokusu giderek daha az hissedilir. Koku alma duyusunun yorulmasi da bu konuda etkilidir. Pancar, Sarap ve BalikMuhtesem Bir Molekul: Geosmin Geosmin, yiyeceklere topragimsi, bazen hos olmayan bir lezzet katar. Geosmin, pancarlarda, sarapta, yagli deri ve kas dokularinda yogunlastigi icin yayin baligi ve sazan gibi tatli su baliklarinda bulunabilir. Her nasilsa, pancarda lezzetli olan bu bilesIk diger yiyeceklerde bulundugunda pek sevilmez. Geosmin’in verdigi tattan neden hoslanilmadigi tam bilinmemektedir. Geosmin asitle bozunabilir, bu sebeple geosmin’den dolayi camurlu tada sahip olan tatli su baliklarinin uzerlerine genellikle bolca limon suyu gibi narenciye sulari veya sirke serpilir. Bununla birlikte, bu secenek geosmin ile kontamine olan stogu bulunan sarap ureticileri icin uygun degildir ve bu nedenle onu saraptan uzaklastirmak icin diger seceneklerle ilgili cok sayida arastirma vardir. Saraptaki geosmin miktarini azaltmak icin en etkili yol uzum cekirdegi yagi gibi gorunmektedir ve yag geosmin icin bir cozucu olarak gorev yapmaktadir. Ne yazik ki, bu islem ayni zamanda muhtemelen sarapta kalmasi istenen ucucu aromatik bilesIkleri de azaltiyor gibi gorunmektedir. Aslinda, geosmin’in cogu uzaklastirilsa bile, diger ucucu maddelerin azalmasi geosmin’i daha da belirgin hale getirebilir. Artik geosmin uretiminden sorumlu enzim belirlendigine gore, daha sonra basarisiz bir sekilde cikarmaya calismak yerine geosmin uretimini ilk etapta durdurmanin bir yolunun bulunmasi umut edilmektedir. Ancak bu biraz uzak gorunmektedir. Insan Burnu Geosmin’e Karsi HassastirMuhtesem Bir Molekul: Geosmin Geosmin keskin bir kokuya sahiptir ve cesitli hayvanlar buna karsi asiri hassasiyet gosterirler fakat insanlar buna karsi daha fazla hassastir, onu trilyonda 5 parca gibi dusuk seviyelerde algilayabilirler. Bir cay kasigi geosmin 200 olimpik yuzme havuzuna karistirilsa bile kokusu alinabilir. Bilesigin yiyecek ve iceceklerde tatsiz bulundugu dusunulurse, insanlarin neden bu kadar duyarli oldugu sorusu sorulabilir. Bir teoriye gore atalarimiz su kaynaklarini belirlemek icin geosmin kokusunu kullanmislardir. Bu, gereksiz gorunebilir ancak cok kurak iklimlerde bir cankurtaran olabilir. Streptomyces coelicolor’un genomunu siralayan bilim insanlari develerin geosmin’e karsi cok duyarli olabilecegini, kilometrelerce uzaktaki vahalarin kokusunu alabileceklerini ve colde su bulmak icin kokuyu izleyebileceklerini one surmektedir. Soz konusu bakterinin sporlari, karsiliginda, daha sonra bir gezintiye cikabilir ve bir sonraki su birikintisine gidebilir. Bir sarap kadehinde hosa gitmeyebilir ama geosmin islak bir toprak kokusundan daha fazlasi: hayatta kalma kokusu olabilir. Geosmin Bir Parfum Bilesenidir Streptomyces zengin bir antibiyotik kaynagidir. Bu nedenle ozelliklerinden yararlanmayi ve klinikte kullanilabilecek yeni molekulleri tanimlamayi amaclayan kapsamli arastirmalarin konusudur. Uzun bir Streptomyces arastirmasi gecmisinin bulundugu arastirma merkezlerinde pek cok kisi icin geosmin kokusu tanidik ve hos bir kokudur. Yagmur kokusundan veya ormanda yuruyusten hoslananlar muhtemelen ayni fikirdedir. Gercekten de parfumculer, kokularinda topraksi bir koku olusturmak icin rutin olarak geosmin ekler. Geosmin bir parfum bileseni olarak gunumuzde yaygin hale gelmistir. Parfumculer bunun gercekten guclu bir malzeme oldugunu belirtmektedir. Koku, milyarda bir parcaya indirilse bile, insanlar onu hala algilayabilir. Yine de insanlarin geosmin ile garip bir iliskisi vardir, kokusunu cekici bulsalar bile cogu kisi onun tadini sevmemektedir. ALİNTİ ~ |
|
|
|
02 Eylül 2021, 11:22
|
#2 |
|
|
Yagmurdan sonraki toprak kokusunun adı mı?
Bugün de bişey öğrendik 
|
|
|
|
02 Eylül 2021, 11:57
|
#3 | |
|
|
Alıntı:
|
|
|
|
| Konuyu Toplam 1 Üye okuyor. (0 Kayıtlı üye ve 1 Misafir) | |
|
|
Normal
