DOS Nasıl Bir İşletim Sistemidir?

DOS (Disk Operating System - Disk İşletim Sistemi) bilgisayarın alt birimlerinin birbirleri arasında bağlantıyı sağlayan, kullanıcı ile bilgisayar sistemi arasında iletişimin kurulmasına olanak tanıyan yazılım ürünüdür.

Günümüzde TELNET / SSH kullanımı sırasında temel komutların bir çoğu kullanılmaktadır.


DOS'la kullanıcı arasındaki iletişim kullanıcının yapılmasını istediği işlemi komutlar aracılığıyla bildirmesi ve yapılan işlemlerin sonuçlarını ekranda beliren yazılardan öğrenmesi sonucunda olur. DOS'ta grafik kullanımı olmadığı için kullanıcı, komutları tam olarak ( yani tek harflik bir hata bile yapmaksızın ) girmelidir.

Örneğin bir klasördeki dosyaları listeleyen 'dir' komutu yanlışlıkla 'der' diye girilirse kesinlikle sonuç alınamaz.

'Dosyam.txt' adlı bir dosyayı silmek için 'del Dosyan.txt' girilirse DOS bu dosyayı tanımaz ve bir hata mesajı verir.

DOS’un olumlu yanı da , çok az sayıda komut öğrenerek hemen her işlemi kısa sürede yapabilmesidir.

DOS işletim sisteminde komutlar, komut satırı adı verilen yerden girilir. Ekranda komut satırı o anda bulunulan sürücü ve yol adlarının ardından gelen bir '>' karakteriyle belirtilir. Kullanıcının klavyeden ;

yazdıklarının nerede görüneceğini belirten imleç adında yanıp sönen işaret bulunur. Bir komut girileceği zaman imleç zaten komut satırının en başında bulunur.

Bir komutun girilmesi için komutu yazmak yetmez, yazdıktan sonra Enter tuşuna basılmalıdır.

Aksi takdirde komut eksiksiz bir biçimde komut satırında yazılı bile olsa işletim sistemi onu değerlendirmeye almaz. Komut ancak girildikten ( komut yazılıp Enter'a basıldıktan) sonra komutun sonuçları ekranda görülebilir.

DOS işletim sisteminde normal bir kullanıcının sıkça ihtiyaç duyacağı komutlar yaklaşık on adettir. Bunlara zaman zaman kullanılabilecek yaklaşık on adet komut daha eklenebilir. Bunları öğrenmek suretiyle kullanıcı kendisi için gerekli işlemlerin çoğunu kolayca gerçekleştirebilir. Aşağıda en çok ihtiyaç duyulan komutlar ve kullanım biçimleri verilmiştir.

• DIR : Dosyaları listele

Bulunulan klasör içerisinde bulunan dosya ve klasörleri listelemek için dir komutu kullanılır. Herhangi bir dosyanın bir klasörde bulunup bulunmadığı veya adı, uzantısı ve boyu gibi bazı özellikleri öğrenilmek istendiğinde bu komut kullanılır.

Alt klasörlerin adlarının yanında klasör olduklarını belirten 'DIR' sözcüğü bulunur. Bulunulan klasör yerine bir başka klasör de adı verilerek listelenebilir. Bir dosya adı verildiğinde ise sadece o dosyaya ait bilgiler ekranda görünür.

Telnet de ise alternatif kullanımı ls – Dizin içeriğini gösterir. (dosya adlarını listeler)

• DIR Bulunulan klasördeki dosyaları listele.
• DIR Klasör adı Klasördeki dosya ve alt klasörleri listele.
• DIR Dosya adı Sadece adı verilen dosyayı listele

DOS'ta Sabit etiketli bir sabit diskte Belgelerim adlı klasörde bulunulduğu sırada dir girilirse ekranda aşağıdakine benzer bir çıktı görünür. (Elbette çıktı her bilgisayarda, bulunulan klasöre ve içinde bulunan dosyalara göre değişecektir.)

• CD : Başka klasöre geç

Bir klasörden diğerine geçmek için, başka bir deyişle klasör değiştirmek için cd komutu kullanılır. Bir klasöre geçildiğinde komut satırının solunda o klasörün adı bulunur. Her klasörde sadece adı verilerek ancak bir altındaki klasöre geçilebilir. Bir üst klasöre klasör ismi olarak '..' girilerek gidilebilir. Bir alt ve bir üst düzey dışındakiler geçmek ya adımı adım klasör değiştirerek ya da geçilecek klasörün tam yolu verilerek ulaşılabilir.

• CD Klasör adı Klasöre geç.
• CD .. Bir üsteki klasöre geç.
• CD Bulunulan klasörü göster.

• MD : Klasör yarat.

Yeni bir klasör yaratmak için md komutu kullanılır. Bu komut girildiğinde yaratılan klasör elbette henüz boş durumdadır. Kullanıcılar bütün dosyalarını aynı yerde bulundurmak yerine, onları belli gruplara ayırıp, her bir grubu bu komutla yaratacakları ayrı bir klasörlerde tutabilirler.

SSH/TELNET versiyonu mkdir – Yeni dizin/klasör oluşturur.

• MD Klasör adı Klasör yarat.

Bulunduğunuz dizinde tekrar dir komutu kullandığınızda aşağıdaki gibi açılan dosyanızı göreceksiniz.

• RD : Klasörü yok et.

Boş bir klasörü silmek için rd komutu kullanılır. Ancak silinecek klasör boş olmalıdır, yoksa silinemez. Bir klasör yok edilmeden önce içerisinde bulunan bütün dosyaların silinmesi gerekir.

• RD Klasör adı Klasörü yok et.

• DEL : Dosya sil.

Bir dosyayı silmek için del komutu kullanılır. Bir dosya silindiğine sadece içindekiler silinmez, dosya tümüyle yok olur. Bazı koşullarda silinen bir dosyanın kurtarılması özel bazı programlar aracılığıyla mümkün olabilmektedir.

Ancak bu programlar her yerde bulunmamakta ve kurtarma işlemlerini her zaman başarıyla gerçekleştirememektedirler. O yüzden bu komut dikkatli kullanılmalı ve önemli dosyaların her zaman bir yedeği bulundurulmalıdır.

SSH/TELNET içerisinde rm – Dosya siler.

rm komutu dizinleri içindekilerle birlikte silmek için kullanılır. Eğer sadece dizini silmek istiyorsanız, rmdir'e bir alternatif olarak rm -r kullanın.

Not: Bu komuta fazlasıyla dikkat edin ve hangi dizinde olduğunuzu kontrol edin. Bu her şeyi silecektir ve geri dönüşü yoktur.

• DEL Dosya Dosyayı sil.
• DEL Klasör Klasörün içindeki tüm dosyaları sil.

• TYPE : Dosya içeriğini göster

Bir dosyanın içeriği ( içerisinde bulunanlar yazılar) type komutuyla ekranda gösterilebilir. Ancak sadece içerisinde standart biçimde oluşturulmuş metinler bulunan dosyalar bu yolla görüntülenebilir.

Yazılara biçimlendirme gibi bir çok işlev ve görünüş değişikliği eklemeleri yapabilen 'Word' gibi kelime işlemci programlarda oluşturulmuş dosyaların içerikleri bu yolla (özel olarak metin dosyası olarak kaydedilmediyse) görüntülenemez. Ayrıca yazı dışında resim, program gibi dosya türleriyle bu komut kullanıldığında ekranda saçma sapan karakterler görünür.

• TYPE Dosya Dosyanın içeriğini görüntüle.

SSH ( TELNET ) Kullanımında nano komutu aynı işlemi görecektir.

• COPY : Dosya kopyala

Bir dosyanın kopyasını elde etmek için copy komutu kullanılır. Komutla birlikte sadece kopyalanacağı klasörün ismi verilirse aynı isimde ve içerikte yeni bir dosya yaratılmış olur. Klasörün yanında bir dosya ismi de verilirse içeriği aynı fakat adı değişik bir dosya üretilmiş olur.

Yine SSH kullanan için cp komutu – Dosyayı/dizini kopyalar.

• COPY AsılDosya KopyaDosya Dosyanın kopyasını çıkarır.
• COPY AsılDosya Klasör Dosyayı klasöre kopyalar.

• MOVE : Dosya veya klasörü taşı.

Bir dosyayı ve klasörü bulunduğu yerden başka bir yere taşımak için move komutu kullanılır. Aynı işlem önce bir kopyanın başka bir yerde yaratılıp, daha sonra orijinalinin silinmesiyle de gerçekleştirilebilir.

• MOVE Dosya / Klasör Taşınacağı yer Dosya veya klasörü taşı.

IRCd Telnet SSH Kullanıcıları için bu komut mv olarak kullanılır.

• REN : Dosyanın adını değiştirir

Bir dosyanın adını değiştirmek için ren komutundan yararlanılır. Dosyanın sadece adı değişirken, içeriği aynı kalır.

• REN EskiDosya YeniAdı Dosyanın adını değiştir.

• EDIT : Dosya düzenle.

DOS işletim sisteminde standart metin dosyaların düzenlemek için edit adlı program kullanılır. Bu program DOS ile birlikte gelmekle birlikte aslında bir komut değil, çeşitli menülerle zenginleştirilmiş metin düzenleme uygulamasıdır. Kullanıcılar genellikle daha çok işleve sahip diğer kelime işlemci programlarla çalışırlar. Ancak bu programların işletim sisteminden ayrı olarak satın alınması, yüklenmesi ve genellikle karmaşık olan kullanımlarının öğrenilmesi gerekir. Oysa 'edit' daima DOS'la birlikte bulunur ve her zaman kullanılabilir.

• EDIT Dosya Dosyayı düzenlenmesi için aç.

İleri DOS Komutları

Yukarıda sayılan komutlar dışında, kullanıcıların zaman zaman gereksinim duyabilecekleri bir çok komut bulunmaktadır. Normal bir kullanıcı bunlardan sadece önemli olanları bilmelidir. Diğer komutların çoğu kullanıcının normal şartlarda gereksinim duymadığı, sadece özel bir işlevi yerine getiren komutlardır.

Burada değinilecek komutlar dışında kalan bazı komutlar da son derece tehlikeli, uzman kullanıcılar dışındakileri kesinlikle kullanmaması gereken komutlardır. Burada değinilenlerse normal kullanıcıların da zaman zaman ihtiyaç duyabileceği komutlardır.

• CLS : Ekranı temizle.

DOS ekranında daha önce girilen komutlar ve bunların ürettiği sonuçlar komut satırının ( genellikle sadece son birkaç komutunkiler görünecek üzere) yukarısında kalır. Komut satırının üzerindekileri silmek ve komut satırını en üst satıra almak için cls komutu kullanılır.

• DATE : Tarihi göster.

DOS işletim sisteminde günü tarihini görmek ve değiştirmek için 'date' komutu kullanılır. Bu komut girildiğinde ekran bugünün tarihi gelir ve yeni tarihin girilmesi beklenir. Hiçbir şey girmeden 'Enter' tuşuna basılırsa tarih değiştirilmeksizin bugünün tarihi öğrenilmiş olur.

• TIME : Saati göster (veya değiştir).

DOS'ta sistem saatini (bilgisayarın içindeki saat) değiştirmek veya öğrenmek için time komutu kullanılır. Yeni saat girmek yerin 'enter' tuşuna basılırsa saat değişmez. Saat sadece öğrenilmiş olur.

• EXIT : Oturumdan çık.

Her komut işletim sisteminde bulunan ve komut yorumlayıcısı adı verilen program tarafından çalıştırılır. Bazı durumlarda bir yorumlayıcıdan başkasına girilebilir. Her girilen yorumlayıcı oturum adı verilen yeni bir ortama girer. Bu, her hangi bir programın veya işletim sisteminin içinden çıkmadan DOS komutlarının kullanılması için de gerekli olabilir. Böyle durumlarda bir oturumdan çıkıp bir önceki ortama dönmek için exit komutu kullanılır. Windows işletim sisteminde açılan bir DOS oturumundan bu komutla çıkılıp yine windows ortamına dönülebilir.

• MORE : Çıktıyı sayfa, sayfa göster.

Bazı komutların çıktısı ekran sığmaz. Bu durumda çıktı bir insanın okuyamayacağı hızda ekrana gelir ve gider. Sonuçta çıktının sadece son kısmı görünür. Bu durumu önlemek ve bir komutun çıktısını her defasında bir sayfa görünecek şekilde ekrana getirmek için more komutu kullanılır.

Her gelen sayfadan sonrakine geçmek için herhangi bir duşa basmak yeterlidir. Bu komutun kullanılışı başka bir komutla birlikte çalışması gerektiğinden diğerlerinden farklıdır. Önce çıktısı sayfa gösterilecek komut tüm parametre ve seçenekleriyle birlikte yazılır, sonra boru ( | ) adı verilen işaret konur ve 'more' komutu yazılır.

• Komut | MORE Komutun çıktısını sayfa sayfa göster.

• TREE : Tüm ağaç yapısını göster.

Belli bir klasörün altında bulunan bütün klasörler onlarında altları dahil olmak üzere ekranda sergilenmek istenirse tree komutu kullanılır.

• TREE Bulunulan klasörün alt klasörlerini göster.
• TREE Klasör Adı verilen klasörün alt klasörlerini göster.

• ATTRIB : Komutlara niteliklerini değiştir.

Her dosya arşiv dosyası, sistem dosyası, gizli dosya veya silinemez dosya olma gibi bazı niteliklere sahiptir. Bu nitelikler üzerinde işlem yapmak için attrib komutu kullanılır. Nitelikler sırasıyla A,S,H,R harfleriyle belirtilir. Bir nitelik '+' karakteriyle verilip '-' karakteriyle geri alınır.

• ATTRIB +H Dosya Dosyaya gizlilik niteliği ver.
• ATTRIB -H Dosya Dosyanın gizlilik niteliğini kaldır.
• ATTRIB +R Dosya Dosyaya silinemezlik niteliği ver.
• ATTRIB -R Dosya Dosyanın silinemezlik niteliğini kaldır.

• FC : Dosyaları karşılaştır.

İki dosya arasındaki farkların ve bu farkların oluştuğu satırların bulunması için kullanılan komut fc 'dir . Bu komut iki dosyanın ( isim ve konum açısından farklı olsalar da) içerik açısından aynı olup olmadığını kontrol etmek için kullanılabilir

• FC Dosya1 Dosya2 Adı verilen dosyaları karşılaştır.

• LABEL : Diskin etiketini değiştir

Her disk ve disketin bir etiket'i yani adı vardır ve bu ad label komutuyla değiştirilebilir. Bazı durumlarda işletim sistemleri, disket veya disketleri üzerindeki yazı veya renk gibi fiziksel özelliklerinden tanıyamayacağı için, bir diske veya diskete bu isimle referans verirler.

• LABEL Sürücü Sürücünün etiketini değiştir.

• FIND : Belirtilen yazıyı bul.

Bir dosya içerisinde geçen bir sözcük veya ifadeyi bulmak için find komutu kullanılır. Bu komutla içeriği hakkında belli bir fikir sahibi olunan ancak ismi bilinmeyen dosyaları bulmak mümkün olabilmektedir.

• FIND "Yazı" Dosya Yazıyı dosya içinde bul.

• CHKDSK : Disk(et)in durumunu göster.

Bir disk veya disket içinde kullanılan ve kullanılmayan alanların büyüklüğünü, ne kadarlık kısmın bozuk veya kullanılamaz durumda olduğunu olmak için chkdsk komutu kullanılır. Ancak disk veya disketler üzerinde daha geniş bir inceleme yapmak için daha kapsamlı bir program kullanmak gerekir

• MEM : Belleğin durumunu göster.

Bilgisayarın içindeki bellek biriminin kapasitesini, belli bir anda bu kapasitenin ne kadarının kullanıldığını ve ne kadarının boş olduğunu öğrenmek için mem komutu kullanılır.

• DELTREE : Klasörü altındakilerle birlikte yok et.

Bir klasör 'del' komutuyla silindiğinde yok olmaz. Silinen sadece altında bulunan dosyalardır. Bununla birlikle, 'rd' komutu da bir klasörü boş olmadıkça silmemektedir.

Bir klasörü altındaki dosya ve klasörleriyle birlikte yok etmek için deltree komutunu kullanmak gerekir. Bu komutun geri dönüşü olmadığı için yok edilecek klasörün altında bulunan bütün nesnelerin ne içerdiği bilinerek kullanılmalıdır.

• DELTREE Klasör Klasörü altındakilerle birlikte yok et.

Komutlar / Parametreler / Seçenekler ve Yardım

Bir komutla birlikte girilen parametre, o komutun çalışması için gerekli bilgi demektir.

Örneğin dosya silmeye yarayan "del" komutu ile birlikte silinmesi istenen dosyanın ismi parametre olarak girilmesi gereklidir. Aksi takdirde komut hangi dosyayı sileceğini bilemez.

Komutla birlikte ' / ' işaretinden sonra kullanılan seçenekler ise komutların çalışmasının kullanıcının isteklerine uygun olarak değiştirilmesinde kullanılır. Bir klasördeki dosyaları listeleyen "dir" komutuyla birlikte /W girilirse listeleme özet bir biçimde sadece dosya ve dizin adlarıyla yapılır.

Herhangi bir komut hakkında yardım, o komutun ardından seçenek olarak ? işareti girilmesiyle elde edilir.

• Komut /?

Gelen yardım ekranında komutla birlikte girilecek parametre ve seçenekler gerekli açıklamalarla birlikte sergilenir.

Çevresi ' [ ' ve ' ] ' ayraçlarıyla çevrelenmiş parametre ve seçenekler isteğe bağlı demektir. Ayrıca tüm komutlar hakkında yardım help komutunun girilmesiyle de elde edilebilir.

Dosya ve Klasör İsimleri

DOS'ta dosya ve klasörlerin isimleri belli koşullara uymak zorundadır. Bir isim sadece harf, sayı ve geçerli sayılan işaretlerden oluşabilir. Başka herhangi bir yerde belli bir anlamı olan işaretler kesinlikle isimlerde kullanılmaz. Komut veya dosya isimlerinde büyük harf küçük harf ayrımı yapılmaz. Aşağıdaki bütün ifadeler aynı kabul edilir :

Klasör isimleri en fazla sekiz karakterden oluşabilir. Bu kural dosya isimleri için de geçerlidir ancak dosyalara en fazla üç karakter uzunluğunda olabilen bir uzantı’ya sahip olabilir. İsimle uzantı arasında bir nokta ( . ) bulunur. Örneğin :

geçerli bir isimdir. İsimler genellikle aynı türde veya konumdaki farklı içeriğe sahip dosya veya klasörleri birbirinden ayırmak için kullanıldığından, içerikleri hakkında fikir veren bir isim taşımaları yararlıdır. Yazımı kolay olsun diye bir iki karakterlik kısa isimler kullanılırsa, bir dosyanın aranması durumunda güçlükle karşılaşılır. Dosyaların uzantıları da dosyaların türü hakkında bir fikir verir.

Aşağıda çok kullanılan dosya uzantıları ve anlamları verilmektedir ( * yerine herhangi bir isim gelebilir)

• *.txt Düz Metin Dosyası
• *.exe Çalıştırılabilir Program Dosyası.
• *.gif Bir Tür Resim Dosyası.

DOS'ta Kullanılan Bazı İşaretler

• \ : Klasör Altında.

Bir klasör veya dosyanın bir klasör veya sürücünün altında olduğunu belirten işaret ters bölüm ( \ ) karakteridir. Bir klasörden sadece kendisinin bağlı olduğu bir üst klasör ve kendisinin bir düzey altında bulunan dosya ve klasörlere erişilebildiği için, bunların dışındaki klasörlerde bulunan klasör ve dosyalara erişmek için konumlarını tam olarak belirtilmesi gerekir.

Aksi taktirde dosya veya klasörün bulunamadığını belirten bir mesajla karşılaşılır. Klasörler ve dosyalar arasında bu işaretten başka boşluk bırakılmaz. Bu işaretle birbirine bağlanmış klasörler veya dosya ismi sadece tek bir nesneyi gösterir.

• ÜstKlasör\AltKlasör\Dosya

• * : Bir yazının yerini tut.

Birden çok dosya veya klasörlerle işlem yapılması gerektiğinde, her madde için tek tek komut kullanılması yerine, ortak özellikler belirtilir ve yıldız ( * ) karakterinin kullanılır. Bu karakter herhangi bir karakter dizisi anlamına gelir ve hiç bir karakterin bulunmaması gibi bir durumu da kapsar.

• *.txt Bütün .txt uzantılı dosyalar.
• A*.* A ile başlayan tüm dosya veya dizinler.
• A*B.doc A'yla başlayan B'yle biten doc uzantılı dosyalar.

• ? : Bir harfin yerini tut.

Tıpkı yıldız karakteri gibi soru işareti ( ? ) de 'joker' olarak kullanılabilir. Ancak bu işaret sadece bir karakterin yerini tutar ve bulunduğu konuma iki karakter girmesi durumunda geçerli bir seçenek olarak kabul etmez.

• A?B.txt Başı A sonu B olan üç harfli txt uzantılı dosyalar.

• | : Komut çıktısını başka bir komuta gönder.

Bazı durumlarda bir komutun çıktısı boru ( | ) adı verilen karakter yardımıyla bir komuta girdi olarak gönderilebilir. İkinci komut yapacağı işlevi bu girdi üzerinde gerçekleştirip sonucu (eğer sonunda yine bir boru ve çıktıyı girdi olacak başka bir komut yoksa ) ekrana yazar.

• Komut1 | Komut2 İlk komutun çıktısını ikincisinin girdisi olsun.

• > : Komutun çıktısını dosyaya yaz.

Bir komutun çıktısını ekran yerine bir dosyaya göndermek ( yazdırmak) istendiğinde 'büyüktür' ( > ) işareti kullanılabilir. Sonucu görmek o dosyanın 'type' komutuyla ekranda gösterilmesiyle görülebilir. Bu işaretin kullanılması için kullanılan komutun belli bir ekran çıktısı üreten bir komut olması gerekir. Aksi taktirde dosyaya yazılacak herhangi bir metin oluşmaz.

• Komut > Dosya Komutun çıktısını ekran yerine dosyaya yaz.

• / : Komutla Seçenek Kullan

Herhangi bir komuta seçenek girmek için ( / ) karakteri ( slaş ) kullanılır. Bu karakterin ardından herhangi bir anahtar ( genellikle belli bir işlemi veya tercihi simgeleyen ) bir harf girilir. Birden fazla seçenek (birbirleriyle çelişmedikleri durumunda) artarda girilebilir.

• Komut Parametreler /Seçenek Komuta seçenek girmek.

• . : Dosya İsim Uzantı Ayırıcı

Bir dosya ismiyle uzantısını ayırmak için ( . ) karakteri ( nokta ) kullanılır. Bu karakterin sol tarafı isim sağ tarafı da uzantı olarak addedilir. Bir dosyanın ismi ve uzantısı birlikte dosyanın kendisini ifade ettiğinden noktanın ne sağında ne de solunda boşluk bırakılmadan, bir bütün olarak yazılır.

• İsim.Uzt İsimle uzantıyı ayırmak.