Vücudun en büyük iç organı olan karaciğer, besinlerin yapı taşlarına ayrılması, depolanması ve zararlı atıkların vücuttan uzaklaştırılması başta olmak üzere vücutta pek çok önemli göreve sahiptir. Bu nedenle karaciğerde oluşan herhangi bir hastalık, vücudun günlük işlevlerini yerine getirebilmesinin önünde büyük bir engel teşkil eder. Yaygın görülen karaciğer hastalıklarından biri de karaciğer büyümesidir. Karaciğer büyümesi, rutin ultrasonografi incelemelerinde veya karaciğer hastalıklarına ilişkin belirtilerle sağlık kuruluşlarına başvuran hastaların muayeneleri sırasında tespit edilebilen, karaciğerin normal boyutların üzerinde olması durumudur. Tıp dilinde hepatomegali olarak da adlandırılan bu sorun, pek çok farklı nedenden kaynaklanabilmektedir.

Karaciğer büyümesi nedir?
Karaciğerin normal boyutların üzerine çıkarak genişlemesi, karaciğer büyümesi olarak adlandırılır. Karaciğerde oluşan bu büyüme, genellikle bir karaciğer hastalığından kaynaklı olarak ortaya çıkar. Karaciğer büyümesi sonucunda organ hasar görmeye ve işlevlerini tam olarak yerine getirememeye başlar. Karaciğerin yağların sindirimi, karbonhidratların glikojen formunda depolanması, enfeksiyonlarla mücadele, bazı hormon ve protein türlerinin üretimi, kanın pıhtılaşmasının sağlanması, ilaç ve toksinlerin metabolize edilerek vücuttan atılması gibi pek çok önemli göreve sahip olması nedeniyle tüm karaciğer hastalıklarında olduğu gibi karaciğer büyümesinde de bu işlevlerin tam olarak yerine getirilememesinden kaynaklı olarak ciddi sorunlar ortaya çıkabilir. Tedavi sürecinin planlanabilmesi için öncelikle karaciğerde büyümeye neden olan sorunun tam olarak belirlenmesi gerekir.

Karaciğer büyümesi belirtileri nelerdir?
Karaciğerdeki büyüme, eğer hafif düzeyde ve erken evrelerde ise hastalarda herhangi bir belirti oluşturmayabilir. Bu düzeydeki karaciğer genişlemesi genellikle farklı bir nedene yönelik olarak uygulanan ultrason görüntülemelerinde tesadüfi olarak saptanır. Hastalığın evresi ilerledikçe ve karaciğerdeki büyüme miktarı arttıkça birtakım semptomlar ile hastalık kendini belli etmeye başlar. Bu belirtiler genellikle karaciğer büyümesine sağlıksız beslenme ve obezite haricinde farklı bir karaciğer hastalığının neden olduğu durumlarda görülür. Bunlardan en yaygın görülenleri şu şekilde sıralanabilir:

Karın ağrısı
Kaşıntı
Sarılık (ciltte ve gözlerin beyaz kısımlarında sararma)
Yorgunluk ve uyku hali
Kas ağrıları
Mide bulantısı ve kusma
Karında ele kitle gelmesi
İştahsızlık ve kilo kaybı
Ayaklarda, ayak bileklerinde ve bacaklarda oluşan şişlikler (ödem)
Vücudun belirli bölgelerinde oluşan morluklar
Karında şişme (asit oluşumu)
Yukarıdaki belirtiler karaciğer büyümesinde ve diğer karaciğer hastalıklarında görülebilen yaygın belirtilerdir. Karaciğerde oluşan hastalıkların bu tür belirtilerle kendini göstermesi, hastalığın ciddi boyutlara ulaştığının bir göstergesi olarak da kabul edilebilir. Bu nedenle yukarıdaki belirtilerden bir veya birkaçını taşıyan bireyler mutlaka sağlık kuruluşlarına başvurmalı ve detaylı bir muayeneden geçirilmelidir.

Karaciğer büyümesi nedenleri nelerdir?
Karaciğerde büyüme (hepatomegali) genellikle karaciğer dokusunun olması gerektiği gibi çalışmadığını işaret eden bir sağlık sorunudur. Bu durumun oluşumunda rol oynayabilen pek çok faktör söz konusudur. Bunlardan bazıları şunlardır:

Karaciğer kanseri ve farklı doku ve organlardan karaciğere metastaz yapmış kanser türleri
Karaciğer yağlanması
Konjestif kalp yetmezliği ve diğer kalp hastalıkları
Karaciğeri besleyen ve karaciğerden kanı uzaklaştıran kan damarlarındaki tıkanıklık ve darlıklar
Alkol ve ağır ilaç kullanımına bağlı olarak karaciğerde hasar ve yara oluşumları
Hepatit A, B ve C başta olmak üzere viral hepatit virüslerinin neden olduğu karaciğer enfeksiyonları
Siroz
Karaciğerde oluşan hepatik kistler
Demir ve bakır gibi minerallerin vücutta aşırı birikimi ile gelişen hemokromatoz ve Wilson hastalığı gibi durumlar
Safra kesesi hastalıkları
Yukarıda verilen nedenlerin haricinde bazı bireyler karaciğer büyümesi hastalığına yakalanma konusunda diğer bireylere oranla çok daha fazla risk altındadır. Otoimmün hastalık, inflamatuar bağırsak hastalığı, kronik karaciğer hastalıkları, orak hücre hastalığı ve kalp damar hastalıklarına sahip olan ve ailesinde bu hastalıklara yakalanmış bireyler bulunan kişiler karaciğer büyümesi için daha yüksek risk altındadır. Bununla birlikte obezite sorunu olan, alkol kullanma alışkanlığı bulunan, sıtma hastalığına yakalanma riski olan ülkelere seyahat eden bireylerin de karaciğer büyümesine yakalanma riski yüksek olduğundan bu kişilerin daha sık kontrolden geçirilmesi gerekir.

Karaciğer büyümesi teşhisi nasıl konulur?
Karaciğer büyümesini işaret eden belirtilerle sağlık kuruluşlarına başvuran hastalarda karaciğer hastalıklarının varlığına ilişkin gerekli muayeneler ve tanı testleri uygulanır. Bu hastalarda öncelikle detaylı şekilde tıbbi öykü alınmalı, yaşam tarzı ve alışkanlıklar sorulmalı, sürekli olarak kullanılan ilaçlar öğrenilmelidir. Sonrasında hekim tarafından karaciğerin olması gereken boyutların üzerinde olup olmadığının araştırılması amacıyla fiziksel muayene yapılır. Bu sırada varsa ele gelecek boyutlarda olan karaciğer kitleleri de saptanabilir. Yapılan muayenede karaciğer boyutlarının olması gerekenin üzerinde olduğunun tespit edilmesi durumunda altta yatan hastalıkların belirlenebilmesi için birtakım kan testleri istenir ve tıbbi görüntüleme tekniklerinden faydalanılır. Röntgen, BT (bilgisayarlı tomografi) taraması, radyo dalgaları ve manyetik kuvvetler kullanılarak yapılan MR (manyetik rezonans) incelemeleri, ultrasonik ses dalgaları kullanılarak yapılan ultrasonografik görüntülemeler bu amaçla kullanılan tıbbi görüntüleme teknikleridir. Safra kanallarında herhangi bir sorun olduğundan şüphelenilmesi durumunda ERCP yöntemi ile bu kanalların görüntüleri elde edilebilir. Karaciğer yağlanması ve karaciğerde herhangi bir tümörün tespit edilmesi durumunda ise bunlara ilişkin gerekli araştırmaların yapılabilmesi amacıyla karaciğer biyopsisi yapılarak ilgili bölgeden küçük bir örnek alınıp incelenmek üzere ilgili laboratuvarlara gönderilebilir. Yapılan tüm bu muayene ve tetkikler sonucunda karaciğer büyümesi teşhisi konulan bireylerde hastalığa neden olan etkenler de belirlendikten sonra karaciğerin daha fazla hasar görmesini önlemek adına gereken tedavi uygulamalarına derhal başlanmalıdır.

Karaciğer büyümesi nasıl tedavi edilir?
Karaciğer büyümesi tedavisi için sürecin ne şekilde planlanacağı ve hangi tedavi uygulamalarının yapılacağı; altta yatan hastalığın türü, hastanın yaşı, cinsiyeti ve genel sağlık durumu gibi pek çok faktör bir arada değerlendirilerek hekim tarafından belirlenir. Karaciğer yetmezliği ve hepatit enfeksiyonlarının söz konusu olması durumunda genellikle farmakolojik tedavi (ilaç tedavisi) uygulanır. Karaciğerde tespit edilen ve biyopsi sonucunda kötü huylu (malign) olduğu belirlenen tümörlere ilişkin kemoterapi, radyoterapi ve cerrahi operasyon uygulamaları yapılır. Karaciğer kanserinin metastatik bir kanser olduğu tespit edilirse amacıyla daha ileri tanı testleri de yapılarak kanserin kaynağına yönelik tedavi planı da belirlenir. Lenfoma ve lösemi gibi kanserlerin teşhis edilmesi durumunda bunlara yönelik farklı tedavi tekniklerinden yararlanılır. Alkol, sigara ve uyuşturucu madde kullanma alışkanlığı bulunan hastaların bu alışkanlıklarını derhal bırakmaları sağlanmalı, gerekli ise bu konuda da tıbbi destek verilmelidir. Karaciğerde oluşan hasar geri döndürülemez ve tedavi edilemez bir boyutta ise karaciğer nakli yapılması için gerekli prosedürler başlatılmalıdır. Hepatomegali tedavisi sürecinde yaşam tarzı değişiklikleri ve beslenme de büyük bir öneme sahiptir. Karaciğer büyümesi sorunu olan hastalara karaciğer dostu besinlerle zenginleştirilmiş sağlıklı ve dengeli bir beslenme planı uygulanmalıdır. Bunun için hastaların mevcut tedavilerine ek olarak bir diyetisyene yönlendirilmesi gerekir. Obezite sorunu olan veya olması gereken kilonun üzerinde olan hastalarda ise uygun bir beslenme planı ile hastanın ideal kilosuna ulaştırılması gerekmektedir. Düzenli egzersiz yapmak ve sigara içilen ortamlardan uzak durmak da hastaların özen göstermesi gereken hususlar arasındadır.

Eğer siz de karaciğer büyümesi teşhisi aldıysanız veya yukarıda verilen belirtilerden bazılarını taşıyorsanız, derhal bir sağlık kuruluşuna başvurarak karaciğer hastalıklarına ilişkin gerekli muayene ve tanı testlerini yaptırmalısınız. Hekiminizin önereceği tedavi planı çerçevesinde gereken önlemleri alarak erken evrede tedavi olabilir, karaciğerinizin geri döndürülemez hasarlar almasının önüne geçebilirsiniz.

alıntı