|
|
27 Nisan 2020, 11:05
|
#1 |
 |
Saglikli Beslenme Takintisi: Ortoreksi
Saglikli beslenme, saglik ve esenlikte onemli gelismelere yol acabilir. Bununla birlikte, bazi insanlar icin saglikli beslenmeye odaklanmak takintili hale gelebilir, sonunda standartlarini karsilamayan veya kendilerinin yapmadigi tum yemeklerden kacinmaya baslar. Ortoreksi terimi, ilk olarak Amerikali hekim Steve Bratman tarafindan 1997 yilinda tanimlanmistir. Terim, “dogru” anlamina gelen Yunanca “ortos” kelimesinden turetilmistir. Bu baglamda ortoreksi dogru yeme uzerine saplanti anlamina gelir. Orthoreksi veya orthoreksi nervoza, saglikli beslenme ile ilgili sagliksiz bir saplanti ya da takinti iceren bir yeme bozuklugudur. Bazi uzmanlar, ortorekside gorulen gida hakkindaki surekli endiselerin bulimia ve anoreksiya nervoza gibi yeme bozukluklarina benzer oldugunu dusunmektedir. Hepsi yiyecek ve kontrol ile ilgilidir. Anoreksiya veya bulimia’dan farkli olarak, ortoreksi olan insanlar nadiren kilo vermeye odaklanirlar. Bunun yerine, yiyeceklerinin safligi ya da katkisiz olmasi ile alakali asiri bir duskunluge ve saglikli beslenmenin faydalarina dair bir saplantiya sahiptirler. Katkili veya katkisiz kabul edilen yiyecekler kisiden kisiye degisebilir. Bu, saglikli bir beslenme plani veya diyet uygulayan herkesin ortoksiden muzdarip oldugu anlamina gelmez. Ortoreksi fiziksel sorunlara neden olabilir cunku birinin saglikli olduguna dair inanclari, temel besinleri veya tum gida gruplarini kesmesine yol acabilir. Tum yeme bozukluklari ciddi ruhsal hastaliklardir ve hastaya tam iyilesme sansi vermek icin mumkun oldugunca cabuk tedavi edilmelidir.
Ortoreksiye Sebep Olan Nedir? Sagligi iyilestirmek amaciyla bir diyete baslanabilir ancak bazi kisilerde bu odaklanma daha asiri hale gelebilir. Iyi niyetle de baslansa durum zaman icinde yavasca tam gelismis ortoreksiye donusebilir. Ortoreksinin nedenleri ie ilgili arastirmalar seyrek olsa da obsesif kompulsif egilimlerden, mevcut olan yeme bozukluklarindan kaynaklanabilir. Mukemmeliyetcilik egilimi, kontrol ihtiyacinin ve kayginin yuksek olmasi da diger risk faktorlerindendir. Calismalarin bazilari kariyerleri nedeniyle sagliklarina odaklanan bireylerde ortoreksi gelisme riskinin artabilecegini gostermektedir. Saglik alaninda calisanlar, bale yapanlar, opera sanatcilari, sporcular, muzisyenlerde ortoreksinin sIk gorulebildigi ornekler arasindadir. Risk ayrica egitim duzeyine, cinsiyete, sosyoekonomik yapiya bagli olabilse de sonuclara ulasabilmek icin daha cok arastirmaya ihtiyac vardir. Ortoreksi Ne Kadar Yaygindir? Bazi durumlarda, ortoreksi ve saglikli beslenme ile normal bir mesguliyeti ayirt etmek zor olabilir. Bu yuzden ortoreksinin yayginlik derecesini belirlemek biraz zordur. Calismalar ortoreksinin % 6- 90 arasinda degisebildigini gostermektedir. Ortoreksi Belirtileri Ortoksinin bazi olasi belirtileri asagidadir. Unutulmamalidir ki, bir kisi hasta ise tum belirtileri gostermek zorunda degildir. 1-Davranissal isaretler -Diyeti daha saglikli hale getirmek icin giderek artan sayida besin grubunun (tum sekerlerin, tahillarin, karbonhidratlarin, koruyucu iceren yiyeceklerin, sut urunlerinin, tum etlerin ve hayvansal urunlerin) diyetten cikarilmasi. -Saglikli veya katkisiz kabul edilen dar bir gida grubundan baska besin yiyememek. -Baskalarinin yediklerinin sagligina olagandisi ilgi duyulmasi ve yeme aliskanliklari hakkinda yargilama. -Saglikli beslenme ile ilgili mevcut bir teorinin alinip bunun kisinin kendi ek inanclarina uyarlanmasi. -Dusuk konsantrasyon. -Tuketilen yiyeceklere daha fazla odaklanilmasi, iliskilerin veya calismalar gibi diger alanlarin etkilenmesi. -Instagram ve Twitter’da saglikli yasam tarzlariyla ve gidayla ilgili bloglarin takintili bir sekilde takibi. 2-PsIkolojik isaretler -Bilesenlerin sagligiyla ilgili endiselerin artisi. -Saglikli veya sozde saglikli beslenme takintisi. -Icerik listelerinin ve besin etiketlerinin kompulsif kontrolu. -Guvenli veya saglikli gidalar bulunmadiginda yuksek duzeyde sIkinti gostermek. -Isteseler bile kisilerin yiyebilecekleri ve yiyemeyecekleri konusunda kisisel kurallari bir kenara birakamayacaklarini hissetmeleri. -Yaklasan etkinliklerde hangi yiyeceklerin sunulabilecegini dusunerek saatler harcanmasi. -Sagliksiz olarak gorulen yiyecekleri yeme konusunda endise, sucluluk veya degersizlik duygulari. -Duygusal refahin asiri derecede dogru besinleri yemeye bagli olmasi. -Dusuk ruh hali veya depresyon. 3-Fiziksel isaretler Ortoreksisi olan biri, onemli gida gruplarini veya besinleri kesen bir diyet uyguluyorsa, bu, asagidaki gibi belirtilerle yetersiz beslenmeye yol acabilir: -Kilo kaybi -Bitkin hissetme -Yorgunluk -Hastaliktan kurtulmanin uzun zaman almasi -Soguk hissetmek -Dusuk enerji seviyeleri Ortoreksi Nasil Teshis Edilir? Saglikli beslenme ve ortoreksi arasindaki ayrimi daha net hale getirmek icin iki bilim insani; Bratman ve Dunn asagidaki iki parcali tani kriterlerini onermistir: 1-Saglikli beslenmeye takintili bir odaklanma Ilk bolum, gida secimleri ile ilgili abartili duygusal sIkintiyi iceren saglikli yeme uzerine takintili bir odaklanmadir. Bu sunlari icerebilir: -Davranislar veya dusunceler: Kompulsif (takintili) davranislarin veya diyet secenekleriyle zihinsel mesguliyetlerin optimal sagligi tesvik ettigine inanilmaktadir. -Kendi kendine zorla dayatilan anksiyete: Kendi kendine dayatilan diyet kurallarinin cignenmesi endise, utanc, hastalik korkusu, kirlilik hissi veya olumsuz fiziksel duyumlara neden olur. -Siddetli kisitlamalar: Zamanla artan ve tum besin gruplarinin ortadan kaldirilmasini ve temizlik, aclik veya her ikisini de iceren diyet kisitlamalarini icerir. 2- Gunluk yasami bozan davranis Ikinci bolum, normal gunluk isleyisi engelleyen kompulsif davranistir. Bu, asagidaki yollardan herhangi biriyle gerceklesebilir: -Tibbi sorunlar: Yetersiz beslenme, ciddi kilo kaybi veya diger tibbi komplikasyonlar bu tur kompulsif davranislardan kaynaklanabilecek saglik kosullarina ornektir. -Yasam tarzinin bozulmasi: Saglikli beslenme ile ilgili inanclar veya davranislar nedeniyle kisisel sIkinti veya zor sosyal veya akademik islevler yasam tarzinda aksamalara neden olabilir. -Duygusal bagimlilik: Beden imaji, oz-deger, kimlik veya memnuniyet, kendi kendine dayatilan diyet kurallarina asiri derecede uymaya bagli olabilir. Ortoreksinin Olumsuz Saglik Etkileri Ortoreksi nedeniyle yasanabilecek olumsuz etkiler asagidaki gibi 3 kategoride incelenebilir: 1-Fiziksel etkiler Ortoreksi ile ilgili calismalar sinirli olsa da bu durumun diger yeme bozukluklari ile ayni tibbi komplikasyonlarin coguna yol acmasi muhtemeldir. Ornegin, kisitlayici yemenin neden oldugu temel besin maddelerindeki bir eksIklik yetersiz beslenmeyle, kemik sagliginin bozulmasiyla, hormonal dengesizliklerle, metabolik asidozla, anemi veya anormal derecede yavas bir kalp atis hizi ile sonuclanabilir. Bu tur fiziksel etkiler yasami tehdit edebilecegi icin ciddiye alinmalidir. 2- PsIkolojik etkiler Ortoreksi sorunu yasayan bireyler beslenme aliskanliklari bozuldugu zaman yogun derecede hayal kirikligi yasayabilir. Dahasi, kendi kendine dayatilan diyet kurallarini cignemek sucluluk, kendini nefret etme ya da temizlik ya da orucla arindirmaya karsi bir takintiya neden olabilir. Bu, sebzelerin bocek ilaclarina, hormon takviyeli sut urunlerine ve yapay tatlara veya koruyucu maddelere maruz kalmasiyla ilgili endiseleri icerebilir. Kisiler besinleri arastirmak, olcmek, gelecekte tuketilecek yiyecekleri planlamak amaciyla oldukca fazla zaman harcayabilir. Son arastirmalar, gida ve saglikla ilgili devam eden bu mesguliyetin daha zayif bir calisma bellegi ile baglantili oldugunu bildirmektedir. Ayrica, ortoreksi ile yasayan bireylerin esnek problem cozme becerileri gerektiren gorevlerde iyi performans gosterme olasiligi daha dusuktur. 3- Sosyal etkiler Ortoreksisi olan bireyler gida soz konusu oldugunda kontrolu birakmaktan hoslanmazlar. Ayrica genellikle tek seferde hangi yiyeceklerin birlestirilebilecegini veya gun boyunca belirli anlarda yenilebilecegini belirleyen kati, kendi kendine dayatilan kurallari takip ederler. Kisi saglikli beslenerek dogru seyi yaptigini hissedebilir fakat bir restoranda aksam yemegi de dahil olmak uzere, kendisinin hazirlamadigi bir ogunun bile felaket olabileceginden korkabilir. Bu tur kati yeme kaliplari, aksam yemegi partileri veya disarida yemek yeme gibi yiyeceklerin etrafinda donen sosyal aktivitelere katilmayi zorlastirabilir. Ilaveten, gida ile ilgili mudahaleci dusunceler ve gida aliskanliklarinin daha ustun oldugunu hissetme egilimi, baskalarinin yiyecek tercihini asiri derecede elestirme sosyal etkilesimleri daha da karmasIklastirabilir. Bu da ortoreksi tanisi konan kisiler arasinda yaygin gibi gorunen sosyal izolasyona yol acabilir. Ortoreksinin Ustesinden Nasil Gelinir? Ortoreksinin sonuclari diger yeme bozukluklarinda olanlar kadar siddetli olabilir. Tedavi edilmezse bir kisinin sagliginda geri donusu olmayan hasara yol acabilir. Herhangi bir kisi kendisinde veya tanidigin bir kiside bir semptom fark ederse yeme bozuklugunun bir isareti olabilecegini dusunmeli ve bir doktordan tavsiye almalidir. Bulimia ve anoreksiyada oldugu gibi bir doktor veya beslenme uzmani ortoreksiye yardimci olabilir. Durumun duygusal yonleri nedeniyle bir ruh sagligi uzmaninin da gorulmesi gerekebilir. Ortoreksinin ustesinden gelmenin ilk adimi varligini belirlemek ve yiyecek takintisinin kotu olabilecegini kabul etmektir. Bu konuda farkli dusunmek icin kisinin kendisini egitmesi gerekecektir. Eger yapilirsa gercekten dogru yemek yeme konusunda cikis yolu bulunabilir ve her sey yoluna girebilir. Bu zorlayici olabilir cunku bu bozuklugu olan bireylerin sagligi, refahi veya sosyal islevleri uzerindeki olumsuz etkilerinden herhangi birini tanima olasiligi daha dusuktur. Yaygin tedaviler sunlardir: -Maruz kalma ve tepkiyi onleme -Davranis degisIkligi -Bilissel yeniden yapilandirma -Cesitli gevseme egitimleri Bununla birlikte bu tedavilerin ortoreksi icin etkinligi bilimsel olarak dogrulanmamistir. Bilimsel olarak gecerli beslenme bilgileri ile ilgili egitim, ortoksiyle yasayan insanlarin yanlis gida inanclarini anlamalarina, sinirlamalarina ve nihayetinde ortadan kaldirmalarina da yardimci olabilir. Son olarak, tuketilen yiyeceklere ve sagligi nasil etkiledigine dikkat etmek genellikle iyi bir sey olarak kabul edilir fakat bazi insanlar icin saglikli beslenme ile yeme bozuklugu gelistirme arasinda ince bir cizgi vardir. Mevcut saglikli beslenme beden sagligini, psIkolojik sagligi veya sosyal yasami olumsuz etkiliyorsa, sagliga odaklanma ortoreksiye donusmus olabilir. Bu bozuklugun hayati tehdit edici sonuclari olabilir ve hafife alinmamalidir. Doktorla, psIkologla veya diyetisyenle konusulmasi siddetle tavsiye edilir. |
|
|
| Konuyu Toplam 1 Üye okuyor. (0 Kayıtlı üye ve 1 Misafir) | |
|
|
Normal
