|
|
13 Nisan 2020, 13:14
|
#1 |
 |
Miyelin Kilif: Fonksiyonu ve Demiyelinizan Hastaliklar
Miyelin kilifi sinir sistemini izole etmeye yardimci olur ve optimum bilissel islev ve beyin sagligi icin hayati onem tasimaktadir. Bu yazida miyelin kilifinin tanimi, islevi veya dismiyelinasyonu ile iliskili hastaliklar bilgiler bulunmaktadir.
Miyelin Kilif Nedir? Miyelin kilifi, sinir hucrelerinin aksonlarini (projeksiyon) saran yag ve proteinlerden yapilmis bir ortudur. Noronlari yalitir, boylece elektrik sinyallerini daha hizli ve daha verimli gonderebilirler. Bu beyin sagligini ve sinir sistemi fonksiyonunu desteklemektedir. Iste miyelin hakkinda bazi gercekler: • YaklasIk % 80 yag/kolesterol ve % 20 protein. • Bir tur glial hucrenin (oligodendrosit – CNS, Schwann hucresi – PNS) bir buyumesi veya uzantisi olarak kabul edilir. • Ergenlik doneminde ve hatta 20’li yaslarimizin baslarina kadar buyumeye devam eder. • Miyelinli aksonlar gorunuste beyazdir, dolayisiyla beynin beyaz madde terimi. Fonksiyonu Miyelin, aksondan diger noronlara bilgi gondermek icin gerekli olan aksiyon potansiyellerinin iletimini gelistirir. Miyelin kilifi noronlardaki impuls hizini arttirir. Yer ve enerji tasarrufu saglarken sinirlerdeki iletimi kolaylastirmaktadir. Miyelin elektrik akiminin aksondan cikmasini onlemeye yardimci olur. Uzun mesafelerde etkili iletisimi saglayarak daha buyuk govde boyutlarina izin vermektedir. Bebekler dogdugunda, sinirlerinin cogunda olgun miyelin kiliflari yoktur. Sonuc olarak, hareketleri sarsintili, koordinasyonsuz ve gariptir. Bilim adamlari, miyelin kiliflari gelistikce hareketlerin daha puruzsuz, daha maksatli ve daha koordineli hale geldigini dusunmektedir. Arastirmalar miyelinasyonun cocuklarin bilissel performansini artirabilecegini ve buyudukce ve gelistikce iyilestigini gostermektedir. Ek olarak, bir periferik lif koptugunda, miyelin kilifi, boyunca yeniden buyumenin meydana gelebilecegi bir yol saglamaktadir. Miyelin kilifi, noronlarin hareket potansiyellerini gerceklestirmesini ve iletim hizlarini arttirmasini saglar. Miyelinasyon Ne Zaman Durur? Arastirmacilar miyelinasyonun cocukluk caginda en belirgin sekilde gerceklestigini dusunmektedir, ancak bazi beyin goruntuleme calismalari 55 yasina kadar ve muhtemelen yasam boyunca devam edebilecegini dusundurmektedir. Oligodendrositler ve Schwann Hucreleri Oligodendrositler ve Schwann hucreleri, miyelini ureten, koruyan ve onaran hucre tipleridir. Schwann hucreleri normalde periferik sinirlerde (beyin disinda) miyelin uretir, ancak gerektiginde beyne girebilir. Ote yandan oligodendrositler sadece beyinde bulunur. Hem yarali hem de saglikli yetiskin beyinlerinde yeni miyelin olusumundan sorumludurlar. Miyelin Kaybi veya Hasari ile Iliskili Belirtiler ve Kosullar Demeyelinizasyon Demiyelinizasyon miyelin hasari veya kaybini ifade eder. Noronlar arasindaki sinyalleri bozar ve cok cesitli norolojik semptomlara neden olabilir. Bunlar periferik (beynin disinda) veya merkezi (beyin ve omurilikte) noronlarin etkilenip etkilenmedigine ve ne olcude etkilendigine baglidir. Belirtileri: Semptomlar hastadan hastaya farklilik gosterir ve spesifik demiyelinizan bozukluga bagli olarak farkli sunumlara sahiptir. Merkezi sinir sistemini etkileyen en yaygin demiyelinizan bozukluk Multipl Sklerozdur. Bu nedenle, burada gosterilen semptomlar yaygin olarak demiyelinizan bozukluklarla iliskilidir ve bu liste ayrintili degildir. En onemli adim, dogru tani ve tedavi almak icin uzman bir doktora danismak gerekir. Belirtiler su sekildedir: • Sadece bir gozu etkileyebilecek bulanik gorme • Cift gorme • Gorme/isitme kaybi • Bacaklarda, kollarda, goguste veya yuzde karincalanma veya uyusma (noropati) gibi garip hisler • Kas Gucsuzlugu • Konusma bozuklugu ve hafiza kaybi dahil bilissel islev bozuklugu • Isi hassasiyeti • Beceri kaybi • Hareket ve/veya dengeyi koordine etme zorlugu • Bagirsak hareketlerini ve/veya idrara cikmayi kontrol etme zorlugu • Yorgunluk • Kulak cinlamasi Demiyelinizan bozukluklarin belirtileri, altta yatan nedene bagli olarak kisiden kisiye degisen karmasIk gorsel ve duyusal degisIklikleri icerir. Demiyelinizan Bozukluklar Multipl skleroz en yaygin demiyelinizan hastaliktir. Multipl sklerozun nedeni bilinmemekle birlikte, bircok katkida bulunan faktor onerilmistir. Asagidakiler daha nadir gorulen demiyelinizan bozukluk tipleridir: • Akut yayilmis ensefalomiyelit • Akut hemorajik lokoensefalit • Noromiyelit optik • Kronik inflamatuar demiyelinizan polinoropati • Santral pontin miyelinozu • Lokodistrofi gibi kalitsal demiyelinizan hastaliklar • Charcot-Marie-Tooth hastaligi • Adrenolokodistrofi ve adrenomiyelonoropati • Leber kalitsal optik noropati • Progresif multifokal lokoensefalopati Bircok demiyelinizan bozuklugun kesin nedeni genellikle bir muammadir. Bilim, viral bir enfeksiyondan veya viral enfeksiyona karsi asilamadan sonra bazi primer demiyelinizan bozukluklarin gelistigini ileri surmektedir. Bazi arastirmacilar bunun bir virusun veya baska bir maddenin bir sekilde bagisIklik sistemini vucudun kendi dokularina (otoimmun reaksiyon) saldirmasi icin tetiklemesi nedeniyle olabilecegini varsaymaktadir. Otoimmun reaksiyon, miyelin kilifina ve altindaki sinir lifine zarar veren iltihaplanma ile sonuclanir. Bununla birlikte, bu hipotez sadece spesifik, nadir demiyelinizan bozukluklar icin gecerlidir. HIV enfeksiyonu ayrica miyelin hasari dahil beyaz cevher anormalliklerine neden olabilir. Multipl skleroz en yaygin demiyelinizan hastaliktir. Miyelin kilifinda asamali kayiplara neden olur. Genetik Miyelin Kilif Bozukluklari Miyelinin bazi genetik bozukluklari sunlardir: • Adrenolokodistrofi • Tay-Sachs hastaligi • Niemann-Pick hastaligi • Gaucher hastaligi • Hurler sendromu • Canavan hastaligi • Charcot-Marie-Tooth hastaligi • Krabbe’nin lokodistrofisi • Fenilketonuri Arastirilmis Diger Kotu Kosullar Demiyelinizan bozukluklarin yani sira, sinirli calismalar asagidaki bozukluklari beyaz maddeye veya miyelin kaybina veya hasarina baglamistir: • TSSB • DEHB • Depresyon • Kronik • Yorgunluk Sendromu • Sizofreni Alzheimer hastaliginda hafif bilissel bozukluk • Travmatik beyin hasari • Tourette sendromu • Ton sagirligi • Patolojik yalan • Guillain-Barré sendromu • Diyabet • Beslenme yetersizlikleri (B12 eksIkligi gibi) • Kursun, karbon monoksit veya tesbih gibi olumcul bitkilerle zehirlenme • Ilaclar (tuberkulozu tedavi etmek icin kullanilan antibiyotik etambutol gibi) Bazi teorilere gore, beyindeki azalmis beyaz madde bazi beyinle ilgili durumlara katkida bulunan bir faktordur. Ayrica, bilim adamlari belirli kosullarin beyaz madde azaltimlarindan kaynaklandigi dusunulmektedir. Diger zamanlarda bilim, belirli kosullarin kendilerinin beyaz cevher azaltimina neden olabilecegini one surmektedir. Bununla birlikte, bu baglantilarin cogu tamamen arastirma amaclidir ve destek olarak buyuk olcekli insan verilerine sahip degildir. Ayrica, bu kosullara odaklanan calismalarin cogunlugu sadece dernekler ile ilgilidir, yani bir sebep-sonuc iliskisi kurulmamistir. Ornegin, depresyonun belirli beyin bolgelerinde (miyelinden olusan) degisen beyaz madde ile baglantili olmasi, depresyonun miyelin hasarindan kaynaklandigi anlamina gelmez. Bu tur iddialarda bulunmak icin veriler bulunmamaktadir. Ayrica, bir calisma zayif miyelinasyonun depresyona katkida bulundugunu bulsa bile, miyelinin tek nedensel faktor olmasi pek olasi degildir. Depresyon gibi karmasIk bozukluklar her zaman bir kisiden digerine degisebilen beyin kimyasi, cevre, saglik durumu ve genetik gibi bircok olasi faktoru icermektedir. Bu nedenle, bu bozukluklar ile miyelin veya beyaz cevher anormallikleri arasindaki iliskiyi belirlemek icin daha fazla arastirmaya ihtiyac vardir. Miyelin kaybi, kucuk olcekli deneysel calismalarda bircok bozuklukla (DEHB ve TBI dahil) baglantilidir; buyuk olcekli arastirmalara ihtiyac vardir. Multipl Sklerozda Miyelin Ne Olur? Multipl skleroz, kisinin bagisIklik sisteminin miyelin kilifina veya onu koruyan hucrelere saldirdigi otoimmun bir durumdur. Miyelin bozulmaya devam ettikce denge bozuklugu ve bilis gibi belirtiler ortaya cikabilir. Bilissel bozukluk, multipl skleroz hastalarinin%40 ila 65’inde gorulur. EksIklikler tipik olarak karmasIk dikkat, bilgi islem hizi, (epizodik) bellek ve yurutucu islevlerdir. Miyelin kaybi, sinirler boyunca sinyallerin iletimini bozabilir veya durdurabilir ve sonunda sinir gruplarinin solmasina neden olabilir. Bazi bilim adamlari, inflamatuar sitokinlerin miyelinasyonu azalttigina inanmaktadir. Miyelin ve Zeka Bilim, miyelinin beyin icin bir tur ince kablo olarak calistigini kesfettiginden, noronlar arasinda yuksek hizlarda elektrik sinyallerinin tasinmasina yardimci olmustur, bazi bilim insanlari zekanin belirlenmesinde kritik bir rol oynayabilecegini one surmektedir. Miyelin, sinyallerin daha hizli seyahat etmesine izin verdiginden, arastirmacilar beynin bir butun olarak daha iyi calisabilecegini dusunuyor. Miyelin ile kaplanmis sinir liflerinin normal bilissel islevi, ogrenmeyi ve IQ’yu destekledigini bilinmektedir. Fakat henuz yeterli calisma yoktur. Miyelin ve zeka gibi beyin faktorleri arasinda baglanti bulmaya calisan calismalarin tutarsizliklara ve kusurlara sahip olmasi gerektigini bilmek onemlidir. Istihbarat karmasIk bir ozelliktir ve cogu calisma sadece olasi baglantilara isaret edebilir. Ancak pek cok faktor cesitli yonlerini sekillendirmek icin etkilesime girer: genel, sozel, matematiksel, duygusal ve diger zeka turleridir. Miyelin aksonlar araciligiyla durtu iletiminin hizini kontrol eder ve uzak beyin bolgeleri arasindaki durtu trafiginin senkronizasyonu optimal zihinsel performans ve ogrenme icin kritik gibi gorunmektedir. Sinirli calismalar, uygun beyin bolgelerinin miyelinasyonunun okuma, kelime dagarcigi gelistirme ve yurutme karar verme yeterliligi gibi belirli bilissel islevlerin gelisimi ile ortustugunu gostermektedir. Yirmili yaslarin baslarina kadar on beyin eksIk miyelinasyonu, ergenlikte zayif karar verme becerileri icin norolojik bir temel olarak onerilmistir, ancak bu iliski tartismalidir. Kucuk calismalar, normal bilissel gelisimdeki bireysel farkliliklar, IQ, okuma becerileri, calisma bellegi ve muzikal yeterlilik arasinda, bu gorevlere aracilik eden belirli beyin bolgelerinde beyaz cevher farkliliklari ile bir iliski oldugunu ileri surmektedir. Bu baglantiyi acikliga kavusturmak icin gelecekteki buyuk olcekli calismalara ihtiyac vardir. Baska bir kucuk calismada, belirli bolgelerdeki beyaz cevher seviyeleri de aritmetik yetenek, reaksiyon suresi ve bilissel kontrol ile iliskilendirilmistir. Piyano calmak gibi karmasIk becerilerin ogrenilmesine, muzik performansinda yer alan beyin bolgelerinde artan beyaz madde eslik ediyor gibi gorunmektedir. Beyaz madde, her bireyin enstrumani uyguladigi saat sayisiyla orantili olarak artmistir, bu da belirli beceriler kazandiginda beyaz cevher artisini gostermektedir. Bununla birlikte, bu tur calismalarin yeni bir beceri ogrenmenin miyelinasyonu dogrudan etkileyip etkilemedigini belirlemeyi zorlastiran sinirlamalari vardir. Birkac calisma, beyaz cevher hacmi ile zeka arasinda tum beyin beyaz cevher hacmi duzeyinde ve ayrica belirli beyaz cevher bolgelerinde pozitif bir korelasyon oldugunu gostermistir. Ek olarak, arastirmacilar prefrontal beyaz cevher hacminin insanlarda insan olmayan primatlara gore orantisiz olarak daha yuksek oldugunu one surmektedir. Dogrulanmamis bir teori, bir insan ne kadar miyelinin varsa, bilissel kapasitelerinin o kadar yuksek oldugunu soyluyor. Her ne kadar makul olsa da, bu teori oldukca belirsizdir. Ozetle, beyaz madde ve miyelin sinirli, kucuk calismalarda zekanin asagidaki yonleriyle iliskilendirilmistir: • Calisan bellek • IQ • Sozel yetenek • Reaksiyon suresi • Bilissel kontrol • Muzik yetenegi • Dikkat • Aritmetik kapasiteler Ancak, net sonuclar cikarabilmemiz icin daha buyuk ve daha iyi tasarlanmis calismalara ihtiyac vardir. Miyelin kilifi, beyin hucrelerini saran ve yuksek hizda sinyal gondermelerini saglayan koruyucu bir kaplamadir. Demiyelinizasyon, miyelin kilifinin kaybina veya hasarina karsilik gelir. En yaygin demiyelinizan bozukluk multipl sklerozdur, ancak diger bircok bozukluk demiyelinizasyon ile iliskilendirilmistir. Demiyelinizan bozukluklarin belirtileri arasinda karmasIk gorsel, duyusal ve diger norolojik degisIklikler bulunur. Bu belirtiler altta yatan nedene bagli olarak kisiden kisiye degisir. Dogru bir teshis ve tedavi almak icin bir doktora gorunmek onemlidir. |
|
|
| Konuyu Toplam 1 Üye okuyor. (0 Kayıtlı üye ve 1 Misafir) | |
|
|
Normal
