|
|
| |
08 Nisan 2020, 16:24
| #1 |
 |  Asemptomatik ve Hafif COVID-19 Nedir? Koronavirus pandemisi yayildikca, farkli gruplarin COVID-19’u nasil deneyimledigi hakkinda daha fazla sey ogrenilmektedir. COVID-19 hakkinda iyi bir haber varsa o da hastaligin her zaman siddetli veya olumcul olmamasidir. Simdiye kadar bildigimiz kadariyla ABD’deki Hastalik Kontrol ve Korunma Merkezleri (CDC) virusu alanlarin hastaliklarinin % 80’e yakininin hafif ila orta derecede oldugunu bildirmektedir. Covid-19’la ilgili olarak hafif, orta ve siddetli vakalardan ve kritik vakalardan bahsedilmektedir. Peki, bunlar ne anlama gelmektedir? Hastalarin COVID-19 deneyimleri buyuk olcude degistiginden (hicbir semptom yasamamaktan yasami tehdit etmeye kadar uzanan deneyimler) uzmanlarin “hafif” derken ne anlama geldigini bilmek zor olabilir. Henuz hastalar icin doktorlarin hafif, orta veya siddetli COVID-19 demesinin ne anlama geldigini soyleyecek net bir kilavuz yoktur. Hastaliklari siniflandirma konusunda bazi arastirma raporlarinda ve epidemiyolojik raporlarda yer almaktadir ancak cok spesifik degildir. Ornegin, orta dereceli hastaligin genis tanimi, hafif hastaliktan daha kotu fakat siddetli olmadigini ifade ediyor gibi gorunmektedir. COVID-19 Nasil Siniflandirilir? Halk sagligi duyurularinda ve medyada bazi kisilerin hafif COVID-19 enfeksiyonlari oldugunu, bazilarinin ise orta, siddetli veya kritik oldugunu duymussunuzdur. Genellikle hastaligi siniflandirmak icin kullanilan terimler sunlardir: -Asemptomatik -Hafif -Ilimli veya orta -Siddetli -Kritik Bu siniflandirmalar simdiye kadar yayinlanan aciklamalarla tutarlidir. Hafif, orta ve siddetli vakalar denilen sey hakkinda resmi, mutabik kalinan rehber yayinlandiginda bunlar biraz farklilik gosterebilir. Simdilik, bu terimlerin kullanim sekli uygun gibi gorunmektedir. Bu makalede asemptomatik ve hafif enfeksiyonlara bakilmaktadir. Daha sonraki makalelerde orta, siddetli ve kritik COVID-19’a deginilecektir. Kimler Yuksek Risk Grubundadir? Genc ve saglikli olan cogu insanda ya asemptomatik veya hafif enfeksiyon bulunabilir fakat bazi genc, saglikli insanlarin cok rahatsiz olduklarina ve Ingiltere’de en az birinin oldugune dair raporlar vardir. Yuzde acisindan cok dusuk gibi gorunmektedir ancak sans sifir degildir. Asagidaki durumlarda kisilerin daha ileri, orta, siddetli ve kritik enfeksiyonlara gecme sansi daha yuksektir: -60 yasin uzerinde olunmasi (70 yasin uzerinde olanlarda risk daha da yuksektir) -Kalp hastaligi, akciger hastaligi, kanser ve kemoterapi, bagisIklik yetmezligi -Organ nakli yapilmis olmasi Unutmayin, hastaliklarin her bir seviyesi bir oncekinden cok daha az yaygindir. 80 yasin uzerindeki gruplarda bile cok daha fazla insanin hastaligi siddetli degil daha hafif veya orta derecede olacaktir. Virusu almis bir kisi herhangi bir siniflandirmaya tam olarak uymayabilir, ikisi arasinda olabilir. Semptomlar hafiften orta siddette olana, daha sonra tekrar hafif olana donusebilir ve durum tibbi mudahale gerektirebilir. Kisilerde birden fazla gruba uyan semptomlar olabilir, bu hastalik boyledir ve kimin ani bir degisme gosterecegini bilmenin hicbir yolu yoktur. Bu yuzden evde izole olanlar belirtilerin ne olabilecegini bilmeli ve kendini izlemelidir. Semptomlar agirlikli olarak orta derecedeyse fakat acikca kotulesiyorsa ve siddetli gibi gorunen semptomlar gorulmeye baslamissa, siddetli semptomlardan daha fazlasi gorulunceye kadar acil yardim almak icin beklenmemelidir. Kategorilerden birinde olan cogu insan bir sonrakine gecmez. Savunmasiz durumda ozellikle 60 yasin uzerinde olanlarda ilerleme olasiligi daha yuksektir. Cok savunmasiz grupta olanlar ve hafif COVID-19’u oldugunu dusunenler tibbi tavsiye almalidir. Asemptomatik COVID-19 Nufusun buyuk bir bolumunun COVID-19’a sahip olmasi ancak hic belirtisi olmamasi mumkundur. Bunun, cogu cocuk da dahil olmak uzere en saglikli ve daha genc yas gruplarinda daha sIk gerceklesmesi muhtemel gorunmektedir. Ilk arastirmalar bu tip vakalarin % 40-50 oraninda olabilecegini dusundurmektedir fakat daha da fazla (% 80 gibi) olabilir. Bu, henuz tam bilinmemektedir. Asemptomatik olmak, hicbir belirtinin olmadigi anlamina gelir, yine de asemptomatik kisilerde koku duyusu kaybi raporlari vardir. Teknik olarak bu bile bir semptomdur. Olasi COVID-19 enfeksiyonu olan kisilerle ayni evde yasayan ve hicbir belirtisi olmayan kisiler asemptomatik bir vaka olabilir. Bir antikor testi yapilincaya kadar kesin olarak bilinemez. Hukumet bunun uzerinde calismakta, test dogruluk acisindan degerlendirilmektedir. Unutulmamalidir ki, tum bu salgin muhtemelen tek bir vaka ile baslamistir. Hastaligi yayici olmamak gerekir. Covid-19 Belirtileri ve Hastaligin Hafif Seyri Uzmanlar surekli olarak COVID-19’un en belirgin semptomlarinin ates, kuru oksuruk ve nefes darligi oldugunu kamuoyuna bildirirken yeni raporlar araciligiyla diger semptomlar hakkinda daha fazla bilgi edinmeye devam etmektedir. Bu noktada, olasi semptomlarin listesi sunlardir: bas agrisi, burun akintisi, bogaz agrisi, halsizlik, yorgunluk, kas agrilari, bulanti, mide rahatsizligi, kusma, ishal, koku ve tat kaybi ve kirmizi gozler. COVID-19’daki her sey gibi, bu da cok fazla karisIkliga neden olmaktadir ve akillarda sunlara benzer sorular gelmektedir: -Sadece burun akintisi ve COVID-19 olmasi mumkun mu? -Sadece mide rahatsizligi ve ishal rahatsizligi ile COVID-19 olmasi mumkun mu? -Bir veya iki hafta sonra kaybolan hafif ates, bogaz agrisi ve kas agrilari olabilir mi? -COVID-19’a sahip olundugu halde fark edilmeyebilir mi? Bu sorulara uzmanlar “evet” seklinde cevap vermektedir. Evet, butun bunlar mumkundur. Hafif hastalik gercekten herhangi bir seye benziyor gibi gorunmektedir. COVID-19’a sahip olma olasiligi kismen bulunulan ya da yasanilan ulkede ya da bolgede bir salgin olup olmadigina ve COVID-19 olan birine maruz kalinip kalinmadigina baglidir. En buyuk bilinmeyen, su anda yasanilan bolgede gercekten cok fazla COVID-19 olup olmadigidir. Yapilan test oranlari dusuk olursa orta ve siddetli vakalarda bir dalgalanma olana kadar sessizce nerede yayildigi gercekten bilinemeyebilir. Test durumu yayginlasincaya kadar, hafif semptomlari olan kisilerin COVID-19 olup olmadigini bilinemez. Hafif COVID-19 varsa kuru oksuruk gibi grip benzeri semptomlar ve asagidaki degisIklikler gorulebilir: -37.8 santigrat dereceye ulasmayan bir ates de dahil olmak uzere vucut sicakligi yukselebilir. – Bazen cok az oksuruk olabilir veya hic olmayabilir. -Koku duyusu kaybedilebilir. -Yorgunluk, kas agrilari veya bas agrisi olabilir. -Bogaz agrisi veya burun akintisi olma olasiligi yuksek degildir ancak bazi durumlarda ortaya cikabilir. -Belirgin bir nefes darligi yoktur fakat hastalar egzersiz sirasinda normalden biraz daha fazla nefes nefese hissettiklerini fark edebilirler ancak normal ev aktivitesinde nefes nefese kalmazlar. -Kisisel bakim, yemek pisirme, yeme ve icme durumu etkilenmez. Istah oldukca normaldir. -Uzgun veya garip, aglamakli hissedilebilir. -Semptomlar genellikle yaklasIk 7-10 gun surer. Belirtileri olan 60 yasin altindaki, normalde saglikli insanlarin cogu bu forma (hafif semptomlara) sahip olacaktir. Semptomatik COVID-19 vakalarinin cogu (% 81) hafiftir fakat hafif hastaligi olan kisilerin durumu bazen hizli bir sekilde bozulabilir ve bu durum risk altindaki gruplarda daha olasidir. Hafif Viral Semptomlar Varsa Ne Yapilmali? Hafif veya asemptomatik enfeksiyonlari olan insanlarin buyuk cogunlugunun tibbi yardim almasi gerekmez ve semptomlar evde tedavi edebilir. Belirtiler hakkinda bir klinisyenle konusulmasi gereken bazi durumlar vardir. Savunmasiz bir grupta olan kisiler tavsiye almalidir. Pratik olarak, bir kisi kendinizi iyi hissetmiyorsa, tecrit edilmelidir. Bu, evde kalmak, aile uyelerinden uzak durmak (ayri bir odada ya da ayni odada kalinacaksa en az 1,8 metre uzakta kalmak ve ayri bir banyo kullanmak, mumkunse ev esyalarini paylasmamak, yuzeyleri temizleyip dezenfekte etmek) ve iyilesildiginden emin olmak icin semptomlari izlemek anlamina gelir. Vucut sicakligi gunluk olarak kontrol edilmeli, kotulesen oksuruk veya nefes darligi olup olmadigina dikkat edilmelidir. Kisiler COVID-19 belirtileri gelisirse ve asagidaki ozelliklere sahip ise tibbi yardim almasi gerekir (oncelikle telefonla): -70 yasin uzerinde (bu yas grubunda ciddi hastalik riski artmis durumdadir) olanlar. -Onemli kalp, akciger veya bobrek hastaligi veya bagisIklik yetmezligi bulunanlar. -Oral steroid alanlar. -Bir organ nakli yapilmis olanlar. COVID-19 hizla kotulesebilir. Hassas, savunmasiz kisiler COVID-19 iseler durumlarini yazili tavsiyelere dayanarak tek basina yonetmemelidir. Yazili tavsiyelerle hastalik kontrol edilemez. Devlet tavsiyeleri surekli guncellenmektedir. Daha da kotulesen belirtiler varsa, solunum kotulesirse, tibbi yardim icin hemen 184 ya da 112 aranmalidir. Insanlarin kendini iyi hissettikleri ve sonra aniden kotulestigi bircok durum gorulmustur. COVID-19’un yani sira su anda insanlarin solunum semptomlari gostermesinin baska nedenleri oldugunu da unutulmamalidir cunku bir yandan covid-19 yayilmaya devam ederken grip mevsimi hala devam etmekte ve alerji mevsimi bircok yerde yeni baslamaktadir. Ayrica, hala testlerin herkese yapilmadigi, hastanelere covid-19 belirtisi olabilecek durumlarla basvuranlara, suphe duyulanlara test yapildigi akilda tutulmalidir. Herhangi bir belirti yasamaya baslayanlarin yapabilecegi en iyi sey kendini izole etmek ve izlemektir. Ve eger hasta olan biriyle yasaniyorsa, o zaman da belirti gelismemesi icin 14 gun boyunca evde ve baskalarindan uzak durulmalidir. Kisiler Artik Tehlikede Olmadigini Nasil Anlar? Cogu durumda, COVID-19 semptomlarinin gelismesi 1-14 gun arasinda (bazen daha da uzun) bir sure alabilir, ancak hafif hastaligi olan cogu insan 3-5 gun civarinda semptom gelistirir ve yaklasIk bir hafta icinde iyilesme gostermeye baslar. Bazi veriler (bunlar sinirli verilerdir) daha agir hastaliklara (hastaneye yatmayi gerektiren) sahip olan kisilerin, 5. gunden sonra veya ikinci hafta boyunca, 7-10. gunden itibaren kotulesen semptomlar gelistirdigini gostermektedir. Yorgunluk, bas agrisi, karin agrisi ve nefes darligi olan kisilerin, ozellikle yaslari 60 yasin uzerindeyse ve diger saglik problemleri (kalp, akciger veya bobrek hastaligi, bastirilmis bagisIklik sistemleri, kanser gibi) varsa hafif hastaliktan ilerlemeye dogru bir ilerleme olabilmektedir. Ancak unutulmamalidir ki, herkes COVID-19’dan ciddi sekilde hastalanabilir, 20’li, 30’lu ve 40’li yaslardaki insanlarda da gorulebilir, kisiler herhangi bir tibbi problem olmadan solunum tupune ihtiyac duyacak kadar hastalanabilmektedir. Daha ciddi bir hastaliga sahip olunabilecegini gosteren bir baska bulgu, solunum hizinin ya da oraninin (bir dakikada alinan nefes sayisinin) dinlenirken 24 nefes/dakikadan fazla artmaya baslamasidir. Dakikada 20’den az nefes aliniyorsa, bu daha guven verici gorunmektedir. Bu nedenle, bu semptomlardan herhangi birine sahip olanlar kendini cok yakindan izlemeli ve durumu kotulesirse doktoruna hizli bir sekilde bildirmelidir. Izolasyon Ne Zaman Durdurulabilir? Hafif semptomlari olan insanlar icin, onlemlerin ne zaman durdurulacagi ve izolasyondan cikilacagi net degildir. ABD Hastalik Kontrol ve Korunma Merkezleri (CDC) en az 72 saat boyunca ates yoksa (ates dusurucu ilaclar kullanmaksizin) ve gelisen diger belirtiler (burun akintisi, yorgunluk, oksuruk, karin agrisi) duzelmisse ve bulgularin baslamasindan bu yana en az 7 gun gectiyse izolasyonun durdurulabilecegini belirtmektedir. Sonucta, bu virus hakkinda bilmedigimiz cok sey vardir. Testlerin sayisi artincaya kadar, hafif semptomlar yasayan bircok kisi hastaliginin COVID-19, grip veya soguk alginligi olup olmadigini asla bilemeyebilir fakat kendini iyi hissetmeyen bireylerin yapacagi en onemli sey, vucudunu dinlemek ve iyi dinlenmektir. Bu, bircok aile icin ozellikle de ailedeki birinci basamak bakici durumunda olanlar icin oldukca zor olabilir ama yine de yapilmasi gereken sey budur. Iyi hissedilmedigi zaman, vucutlari kisilere, durmasini, dinlenmesini, dikkat etmesini ve diger kisilerden uzak durmasi gerektigini soyler. Bunlar sadece covid-19 salgini sirasinda onemli olan tavsiyeler degil, her zaman icin iyi bir tavsiyelerdir. |
| |
| Konuyu Toplam 1 Üye okuyor. (0 Kayıtlı üye ve 1 Misafir) | |
| |
Hybrid-Şeklinde
