Bir Fotoğrafın Olağanüstü Hikâyesi





Bu fotoğraf 26 Ağustos 1922’de, Büyük Taarruz başladıktan kısa bir süre sonra çekilmiştir. Çekildiği yer Başkomutan Mustafa Kemal Paşa’nın muharebeleri sevk ve idare etmek için 1. Ordu ve Genelkurmay karargâhı ile birlikte çıktığı Kocatepe’dir. Fotoğrafı çeken kişi ise, Atatürk’ün yanında bulunan ve muharebe esnasındaki fotoğrafları çekmekle görevli olan Etem Tem’dir.

Fikret Otyam, 1960 yılında Etem Tem ile bir röportaj yapmış ve bu röportajı 4 Aralık 1960’ta Ulus Gazetesi’nde yayımlamıştır. Bu röportajda Etem Tem; bu fotoğrafın nerede, ne zaman ve nasıl çekildiğini detaylı bir şekilde anlatmıştır. Şimdi fotoğrafın çekilme hikâyesini onun ağzından dinleyelim:

“O sabah Kocatepe’de bulunuyorduk. Taarruz, şafak vakti saat beşte başlamıştı. Mustafa Kemal Paşa, günler ve geceler süren yorgunluğuna rağmen ayakta, vaziyeti adım adım takip ediyor, direktifler veriyordu. Bir ara kumandanlardan ayrıldı. Tek başına, kayalıklar arasında dalgın ve düşünceli dolaşmaya başladı. Zaman zaman sahra dürbünleriyle düşman cephesine bakıyordu… Bir aralık o kayalık tepenin ucuna geldi. Hafifçe eğilmişti. Başparmağı dudaklarının arasındaydı… Hemen objektifimi çevirdim, adeta nefes almayacak kadar bir sessizlik içinde deklanşöre bastım, resmini çektim. Saat 11.00’di…


O gün 7×11 boyunda sekiz on rulo film çektim. Birkaç tane 10×15 cm. Mustafa Kemal Paşa, bütün gün ağzına bir lokma koymamıştı. Gece (Yunanlılar) ric’ate (geri çekilme) başladılar. 2 Eylül’de Uşak’a girdik. Vakit yoktu. Ahır bozması bir yerde birkaç film yıkadım. Fotoğraflar birbirinden güzeldi. Hemen dört tane yaptım, ertesi sabah götürdüm. İçeri aldılar. Berberi tıraş ediyordu. Odada portatif bir masa, bir portatif karyola, iki iskemle vardı. Bir aralık odayı işaret etti, ‘A be… Bu bir başkumandan odasına yakışmaz.’ dedi. Salih (Bozok), odayı halılarla süsleyeceğini söyledi. Zira o gün Trikopis getirilecekti. Gazi, fotoğrafları aldı, baktı. Parmaklarını fotoğrafların üzerinde gezdirdi ve çekti, çok güzel, dedi.”


İşte fotoğrafı çeken kişinin anlattığına göre bu fotoğrafın hikâyesi budur. Yani 26 Ağustos 1922 günü, Kocatepe’de, saat 11.00’da çekilmiştir. Fakat Fahri Belen Paşa, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından 1983 yılında yayımlanan Türk Kurtuluş Savaşı isimli eserinde bu fotoğrafın saat yedi buçuğa doğru çekildiğini söylemektedir. Kendisi bu fotoğraf çekildiği sırada Belen Tepe’ye taarruz eden 23. Tümen’in Kurmay Başkanıdır ve fotoğrafın hikâyesini kendi bulunduğu bölgedeki yansımaları ile birlikte anlatmaktadır. Şimdi de onun konu hakkında anlattıklarına bakalım.

‘’25-26 gecesi 23. Tümen, Belen Tepe’ye 2,5 kilometre mesafede bulunan Solak Sırtında hazırlık durumu almıştı. Buradan da düşman mevziine 400-500 metre mesafeye kadar yaklaşılacaktı. Tümen Komutanı Ömer Halis Bey (Merhum Korgeneral Halis Bıyıktay) Eskişehir muharebesinde gece düşman mevziine sokulduğu halde yanlardaki tümenlerin yaklaşmamaları yüzünden münferit durumda kalmış ve tümeni felakete uğramıştı.


Ömer Halis Bey, bu acı hatıranın tesiri altında idi. Yanlardaki tümenlere birer irtibat subayı göndererek onların da ilerlediklerine kanaat getirmek istiyordu. Gecenin karanlığında, dağlık arazide bu subaylar geciktiler. Geldikleri zaman güneş doğmak üzere idi. Birliklerimiz ilerlemeye başladıktan sonra hava ağararak düşman ateşleri başladığı ve arazi çok sarp olduğu için taarruz yavaş gelişmekte idi.

Saat yedi buçuğa doğru, avcı hatlarımız 1000 metreye kadar sokuldukları bir zamanda tümen komutanı telefon başına çağırılarak tekdir edildi.[1] Konuşma sırasında kumandanın sarardığını görüyordum. Ordu harekât şube müdürü Cemil Bey’den daha sonra öğrendiğime göre Halis Bey’le telefonda konuşan (yani onu tekdir eden) Başkumandan Mustafa Kemal Paşa idi.


Atatürk’ün Kocaçimen’de (Burada sehven Kocaçimen yazılmış olsa gerek. Çünkü Atatürk o sırada Kocatepe’deydi.) çekilen meşhur fotoğrafının, (23. Tümen Komutanına fırça atmak için) telefon başına giderken çekildiğini de yine Cemil Bey’den öğrenmiş bulunuyorum. Saat 09.00’da Belen Tepe’ye çıktık. Ertesi gün, Başkumandan bir harp hediyesi göndermek suretiyle Halis Bey’i taltif etti.’’

Fahri Belen’in anlattığına göre bu fotoğraf saat yedi buçuğa doğru çekilmiştir. Yani saatin tam olarak kaç olduğu belirtilmemektedir. Ama her hâlükârda 07.00’dan sonra ve saat 09.00’dan önce çekilmiştir. Savaşın o en heyecanlı ve stresin zirvede olduğu anında saatin resmi çeken kişi tarafından veya Fahri Belen tarafından tan olarak hatırlanmaması veya yanlış hatırlanması ihtimal dâhilindedir ve gayet normaldir. Ancak Atatürk’ün düşünceli bir şekilde ilerlediği dikkate alındığında Fahri Belen’in ifadesinin doğru olma ihtimali yüksek görülmektedir.

Ayrıca birlikler taarruza başlamaları ve bir tepeyi ele geçirmeleri gibi önemli olayları günlük olarak tuttukları harekât ceridelerine kaydetmektedir. Bu ceridelerden de Belen Tepe’nin ne zaman ele geçirildiği bilinmektedir. Üstelik şahit gösterdiği kişi de harekâtın gelişimini izleyen ve haritalar üzerine kaydeden, buna göre gelişen durumu komutana arz ederek gerekli tekliflerde bulunan Harekât Şube Müdürü Cemil Bey olması bu ihtimali daha da kuvvetlendirmektedir.


Zaten fotoğrafı çeken Etem Tem de, o gün dokuz-on rulo 7×11 ebadında fil rulosu ve birkaç tane 10×15 ebadında film rulosu harcayacak kadar çok fotoğraf çektiğini ve fotoğrafları 2 Eylül’de Uşak’ta tabettiğini söylemektedir. Dolayısıyla fotoğrafı çektiği saati yanlış hatırlıyor olması Fahri Belen’e göre daha muhtemeldir.

Fakat bu o kadar da önemli değildir. Çünkü hangi saat doğru olursa olsun iki tarafın da bildirdiğine göre bu fotoğraf 26 Ağustos 1922’de saat 07:00 ila 11:00 arasında bir zamanda, Kocatepe’de muharebelerin başladığı ve her şeyin bu muharebelerde alınacak başarıya bağlı olduğu Büyük Taarruz’un en sıkıntılı ve heyecanlı bir anında çekilmiştir.

Alıntı.