|
|
12 Eylül 2020, 09:31
|
#1 |
 |
Jet Akiminin (Stream) Nedir? Tanimi, Kesfi Ve Onemi
Jet akimi, genellikle birkac bin mil uzunlugunda ve genisliginde olan nispeten ince ve hizli hareket eden bir hava akimi olarak tanimlanir. Tropopozda dunya atmosferinin ust seviyelerinde bulunurlar, troposfer ile stratosfer arasindaki sinirlardir. Jet akimlari onemlidir cunku dunya capindaki hava modellerine katkida bulunurlar ve bu nedenle meteorologlarin konumlarina gore hava tahminlerine yardimci olurlar. Ayrica ilave olarak, hava yolculugu icin onemlidirler cunku bunlara girip cikarak ucmak ucus suresini ve yakit tuketimini azaltabilirler.
Jet Stream’in Kesfi Jet akiminin kesin ilk kesfi bugun tartisilmaktadir cunku jet stream arastirmalarinin dunya capinda yayginlasmasi birkac yil surmustur. Jet akimi ilk olarak 1920’lerde, Fuji Dagi yakinlarindaki Dunya atmosferine yukselirken ust duzey ruzgarlari izlemek icin hava balonlari kullanan bir Japon meteorolog olan Wasaburo Ooishi tarafindan kesfedilmistir. Calismalari, bu ruzgar modellerinin bilgisine onemli olcude katkida bulundu, ancak cogunlukla Japonya ile sinirli olmustur. 1934’te, Amerikali bir pilot olan Wiley Post dunya capinda tek basina ucmaya calistiginda jet akimina iliskin bilgi artmistir. Bu basarisini tamamlamak icin, yuksek irtifalarda ucmasina izin verecek basincli bir elbise icat etmis ve antrenman kosusu sirasinda Post, yer ve hava hizi olcumlerinin farkli oldugunu fark etti ve bu da bir havada uctugunu gostermistir. Bu kesiflere ragmen, jet akimi terimi, H. Seilkopf adli bir Alman meteorolog tarafindan bir arastirma makalesinde kullandigi 1939 yilina kadar resmen icat edilmemistir. Oradan, II.Dunya Savasi sirasinda pilotlar Avrupa ile Kuzey Amerika arasinda ucarken ruzgarlardaki farkliliklari fark ettikce jet akimi ile ilgili bilgide artis olmustur. Jet Stream’in Tanimi ve Nedenleri Pilotlar ve meteorologlar tarafindan yapilan ileri arastirmalar sayesinde, bugun kuzey yarimkurede iki ana jet akiminin oldugu anlasilmaktadir. Guney yarimkurede jet akintilari bulunurken, 30 ° N ve 60 ° N enlemleri arasinda en gucludurler. Daha zayif subtropikal jet akisi 30 ° N’ye yakin konumlanmistir. Ancak bu jet akimlarinin yerleri yil boyunca degisir ve sicak havayla kuzeye, soguk havayla guneye dogru hareket ettikleri icin gunesi takip ettikleri soylenir. Jet akimlari kisin da daha gucludur cunku carpisan Arktik ve tropikal hava kutleleri arasinda buyuk bir kontrast vardir. Yaz aylarinda, aylar arasindaki sicaklik farki daha azdir, hava kutleleri ve jet akimi daha zayiftir. Jet akislari tipik olarak uzun mesafeleri kapsar ve binlerce mil uzunlugunda olabilir. Sureksiz olabilirler ve genellikle atmosferde dolambacli olabilirler, ancak hepsi hizli bir sekilde doguya dogru akarlar. Jet akimindaki menderesler, havanin geri kalanindan daha yavas akar ve Rossby Dalgalari olarak adlandirilir. Coriolis Etkisinden kaynaklandiklari icin daha yavas hareket ederler ve icine gomuldukleri hava akisina gore batiya doner. Sonuc olarak, akimda onemli miktarda menderes oldugunda havanin doguya dogru hareketini yavaslatir. Spesifik olarak, jet akimina, ruzgarlarin en guclu oldugu tropopozun hemen altindaki hava kutlelerinin bulusmasi neden olur. Farkli yogunluklarda iki hava kutlesi burada bulustugunda, farkli yogunluklarin yarattigi basinc ruzgarlarin artmasina neden olur. Bu ruzgarlar yakindaki stratosferdeki sicak bolgeden daha soguk troposfere dogru akmaya calisirken, Coriolis Etkisi tarafindan saptirilir ve orijinal iki hava kutlesinin sinirlari boyunca akar. Sonuclar, dunya capinda olusan kutupsal ve subtropikal jet akimlaridir. Jet Stream’in Onemi Jet akimlari ticari kullanimda havayolu endustrisi icin faydali ve onemlidir. Kullanimi ilk defa 1952 yilinda Tokyo Honolulu -Hawaii’ye Pan Am ucusu ile baslamistir. Jet akisi icinde 7,600 metre (25.000 fit) iyi ucarak, ucus suresi 18 saatten 11,5 saate dusurulmustur. Azalan ucus suresi ve kuvvetli ruzgarlarin yardimi da yakit tuketiminde bir azalma elde edilmesini saglamistir. Bu ucustan bu yana, havayolu endustrisi ucuslari icin surekli olarak jet akimi kullanilmistir. Jet akiminin en onemli etkilerinden biri de getirdigi hava kosullaridir. Hizla hareket eden guclu bir hava akimi oldugu icin, dunya capinda hava modellerini zorlama yetenegine sahiptir. Sonuc olarak, cogu hava durumu sistemi sadece bir alanin uzerine oturmakla kalmaz, bunun yerine jet akimiyla birlikte ileri dogru hareket etmektedir. Jet akisinin konumu ve gucu, meteorologlarin gelecekteki hava olaylarini tahmin etmesine yardimci olur. Ek olarak, cesitli iklim faktorleri, jet akiminin kaymasina ve bir bolgenin hava duzenini onemli olcude degistirmesine neden olabilir. Ornegin, Kuzey Amerika’daki son buzullasma sirasinda, kutupsal jet akisi guneye sapmistir, cunku 10.000 fit (3.048 metre) kalinligindaki Laurentide Buz Levhasi kendi havasini yaratmistir ve onu guneye saptirmistir. Sonuc olarak, Amerika BirlesIk Devletleri’nin normalde kuru olan Buyuk Havza bolgesi, yagislarda onemli bir artis yasayarak bu alan uzerinde olusan buyuk pluviyal goller olusmustur. Dunyanin jet akimlari da El Nino ve La Nina’dan etkilenmektedir. Ornegin El Nino sirasinda, Kaliforniya’da yagis genellikle artar cunku kutupsal jet akimi daha guneyde hareket eder ve beraberinde daha fazla firtina getirir. Tersine, La Nina olaylari sirasinda Kaliforniya kurur ve yagis Pasifik Kuzey batiya dogru ilerler cunku kutup jet akisi daha kuzeye dogru hareket eder. Ayrica, jet akisi Kuzey Atlantik’te daha guclu oldugu ve onu daha doguya itebildigi icin Avrupa’da yagis sIk sIk artmaktadir. Gunumuzde jet akintisinin kuzeye hareketi, iklimde olasi degisIkliklere isaret ettigi tespit edilmistir. Jet akiminin konumu ne olursa olsun, dunyanin hava durumu modelleri, sel ve kuraklik gibi siddetli hava olaylari uzerinde onemli bir etkiye sahiptir. Bu nedenle, meteorologlarin ve diger bilim insanlarinin jet akimini olabildigince anlamalari ve dunya capinda bu tur hava durumunu izlemek icin hareketini izlemeye devam etmeleri cok onemlidir. |
|
|
| Konuyu Toplam 1 Üye okuyor. (0 Kayıtlı üye ve 1 Misafir) | |
|
|
Normal
