11 Temmuz 2020, 00:27
|
#1
|
|
|
Deneyüstü Nedir?
Deneyüstü Nedir?
İng. Transcendental.
Deneyle elde edilemeyen.
Bu terimi ilkin 12. yüzyılda skolastikler öteye geçme anlamını dile getiren La. Transcendere sözcüğünden türetmişler ve ulamlar üstü (La. Transcendentalia) anlamında kullanmışlardır. Bu deyimle varlık, gerçek, birlik gibi sanların duyulur üstü ve ancak deneyden önce sezgiyle bilinen özellikler olduğunu dile getiriyorlardı. Bununla da ulamlar üstü olan özelliklerin Aristoteles'in ulamlarıyla açıklanamayacağını anlatıyorlardı. Bu anlamda deneyüstü (Fr. Transcendental) deyimi, aşkın (Fr. Transcendent) deyimiyle anlamdaştır. Bu anlam, Alman düşünürü Immanuel Kant tarafından eleştirilmiştir. Kant'a göre deneyüstü, aşkın eğil, tam tersine, deney öncesi (önsel)'nin bilgisidir. Kant felsefesinde deney'in karşıtı olduğu kadar aşkın'ın da karşıtı olan deneyüstü kavramı, Büyük Albert ve Aquino'lu Thomas'nın dilegetirdikleri gibi bilginin sınırını aşanı değil, tam tersine, bu sınırın içinde kalan bilgiyi dile getirir. Daha açık bir deyişle skolastiklerde kategoriler üstü olan deneyüstü, kant'a göre kategorilerin bizzat kendisidir. Kant, skolastik anlamdaki deneyüstü'yü aşkın ve bundan ötürü de bilinemez sayar. Skolastiklerin bilgi sınırının üstüne çıkardıkları deneyüstü'nü Kant bilginin temeline oturtmaktadır. Başka türlü söylemek gerekirse, deyimin kökenindeki öteye geçme anlamı skolastiklerde bilginin üst sınırından öteye geçme, Kant'taysa bilginin deneysel alt sınırından öteye geçme anlamındadır.
|
|
|
|
Normal
