[CeReN ✓]

Kardiyovaskuler sistemin birincil amaci, vucut hucrelerine gazlari, besinleri, atiklari ve diger maddeleri dolastirmaktir. Gazlar, lipidler ve yagda cozunen molekuller gibi kucuk molekuller, kilcal duvarin endotel hucrelerinin zarlari boyunca dogrudan yayilabilir. Glikoz, amino asitler ve iyonlar (sodyum, potasyum, kalsiyum ve klorur dahil), kolaylastirilmis difuzyonla membrandaki belirli kanallardan gecmek icin tasiyicilari kullanir.
Glikoz, iyonlar ve daha buyuk molekuller de hucreler arasi yariklardan kani terk edebilir. Daha buyuk molekuller, delikli kilcal damarlarin gozeneklerinden gecebilir ve buyuk plazma proteinleri bile sinuzoidlerdeki buyuk bosluklardan gecebilir. Kan plazmasindaki bazi buyuk proteinler, endositoz ve ekzositoz yoluyla vezikuller icinde paketlenmis endotel hucrelerinin icine ve disina hareket edebilir. Su ozmoz ile hareket etmektedir.

Yuklu Akis
Sivilarin kilcal yataklarin icine ve disina kutle hareketi, sadece difuzyondan cok daha verimli bir tasima mekanizmasi gerektirir. Genellikle toplu akis olarak adlandirilan bu hareket, iki basincla calisan mekanizmayi icerir: Sivi hacimleri, bir kilcal yataktaki daha yuksek basincli bir alandan, filtrasyon yoluyla dokulardaki daha dusuk basincli bir alana hareket eder. Bunun tersine, sivinin dokulardaki daha yuksek basincli bir bolgeden kilcal damarlardaki daha dusuk basincli bir alana hareketi yeniden emilimdir. Bu hareketlerin her birini harekete gecirmek icin iki tur basinc etkilesir, bunlar hidrostatik basinc ve ozmotik basinctir.



Hidrostatik Basinc
Kilcal damarlar ve dokular arasinda sivi tasinmasini saglayan birincil kuvvet, bir boslukta bulunan herhangi bir sivinin basinci olarak tanimlanabilen hidrostatik basinctir. Kan hidrostatik basinci, kan damarlari veya kalp odalari icinde tutulan kanin uyguladigi kuvvettir. Daha da spesifik olarak, kanin bir kilcal damar duvarina uyguladigi basinca kilcal hidrostatik basinc (CHP) denir ve kilcal kan basinci ile aynidir. CHP, siviyi kilcal damarlardan dokulara iten kuvvettir.
Sivi bir kilcal damardan cikip dokulara girdikce, interstisyel sividaki hidrostatik basinc buna uygun olarak yukselir. Bu zit hidrostatik basinca, interstisyel sivi hidrostatik basinc (IFHP) denir Genel olarak, arteriyel yollardan kaynaklanan CHP, IFHP’den onemli olcude daha yuksektir, cunku lenfatik damarlar surekli olarak dokulardan fazla siviyi emer. Bu nedenle, sivi genellikle kilcal damar disina ve interstisyel siviya dogru hareket eder. Bu isleme filtrasyon denir.

Osmotik Basinc
Yeniden emilmeyi saglayan net basinc(sivinin interstisyel sividan kilcal damarlara geri hareketi) ozmotik basinc bazen onkotik basinc olarak adlandirilir denir. Hidrostatik basinc siviyi kilcal damar disina zorlarken, ozmotik basinc siviyi tekrar iceri ceker. Ozmotik basinc, ozmotik konsantrasyon gradyanlari, yani kandaki ve doku sivisindaki cozunen-suya konsantrasyonlar arasindaki fark ile belirlenir. Cozunen madde konsantrasyonunda daha yuksek (ve su konsantrasyonunda daha dusuk) bir bolge, su konsantrasyonunun daha yuksek oldugu (ve cozunen konsantrasyonunun daha dusuk oldugu) bir bolgeden yari gecirgen bir zar boyunca su ceker.
Kandaki ve doku sivisindaki ozmotik basinci tartisirken, olusan kan elementlerinin ozmotik konsantrasyon gradyanlarina katkida bulunmadigini kabul etmek onemlidir. Aksine, anahtar rolu oynayan plazma proteinleridir. Solutler ayrica konsantrasyon gradyanlarina gore kilcal duvar boyunca hareket ederler, ancak genel olarak konsantrasyonlar benzer olmali ve ozmoz uzerinde onemli bir etkiye sahip olmamalidir. Buyuk boyutlari ve kimyasal yapilari nedeniyle, plazma proteinleri gercekten cozunen maddeler degildir, yani cozunmezler, cozelti olmaktan ziyade bir kolloid olusturarak sivi ortamlarinda dagilir veya suspanse edilirler.
Kandaki kolloidal protein konsantrasyonunun yarattigi basinca kan koloidal ozmotik basinc (BCOP) denir. Kilcal degisim uzerindeki etkisi, suyun yeniden emiliminden sorumludur. Kanda asili olan plazma proteinleri, yari gecirgen kilcal hucre zarinda hareket edemez ve bu nedenle plazmada kalirlar. Sonuc olarak, kan doku sivisindan daha yuksek bir koloidal konsantrasyona ve daha dusuk su konsantrasyonuna sahiptir. Bu nedenle su ceker. BCOP’nin interstisyel sivi koloidal ozmotik basincindan (IFCOP) daha yuksek oldugunu da soyleyebiliriz ki bu her zaman cok dusuktur cunku interstisyel sivi cok az protein icerir. Boylece doku sivisindan su, eriyen molekulleri beraberinde tasiyarak kilcal damar icine cekilir. Kolloidal ozmotik basinctaki bu fark, yeniden emilmeden sorumludur.

Hidrostatik ve Ozmotik Basinclarin Etkilesimi
Kardiyovaskuler sistem icindeki basinclari ifade etmek icin kullanilan normal birim milimetre civadir (mm Hg). Bir arteriolden cikan kan ilk once bir kilcal yataga girdiginde, CHP oldukca yuksektir(yaklasIk 35 mm Hg.) Kan kilcal damarlardan gecerken bu ilk CHP yavas yavas azalir, boylece kan venoz uca ulastiginda CHP yaklasIk 18 mm Hg’ye duser. Karsilastirildiginda, plazma proteinleri kanda asili kalir, bu nedenle BCOP, kilcalin uzunlugu boyunca yaklasIk 25 mm Hg’de oldukca sabit kalir ve interstisyel sivida ozmotik basincin oldukca altinda kalir.
Net filtrasyon basinci (NFP), kilcal sivi Cikis tahrik hidrostatik ve ozmotik basinclarin etkilesimi temsil etmektedir. CHP ile BCOP arasindaki farka esittir. Filtrasyon, tanim geregi sivinin kapiler disina hareketi oldugu icin, yeniden emilim meydana geldiginde, NFP negatif bir sayidir.
NFP, kilcal bir yatakta farkli noktalarda degisir. Kilcal damarin arter ucuna yakin, yaklasIk 10 mm Hg’dir, cunku 35 mm Hg CHP eksi 25 mm Hg BCOP 10 mm Hg’ye esittir. Interstisyel sivinin hidrostatik ve ozmotik basinclarinin esasen ihmal edilebilir oldugunu hatirlayin. Boylece, 10 mm Hg’lik NFP, arteriyel ucta kilcal damarin disina net bir sivi hareketini yonlendirir. Kilcal damarin yaklasIk olarak ortasinda, CHP, 25 mm Hg’lik BCOP ile yaklasIk aynidir, bu nedenle NFP sifira duser. Bu noktada net hacim degisIkligi olmaz: Sivi, kilcal damar icine girerken ayni hizda kilcal damar disina cikar. Kilcal damarin venoz ucuna yakin, CHP sivi kaybi nedeniyle yaklasIk 18 mm Hg’ye dusmustur. BCOP 25 mm Hg’de sabit kaldigindan, kilcal damar icine su cekilir, yani yeniden emilim meydana gelir. Bunu ifade etmenin baska bir yolu da kilcal damarin venoz ucunda 7 mm Hg NFP oldugunu soylemektir.

Lenfatik Kilcal Damarlarin Rolu
Genel CHP BCOP’den daha yuksek oldugu icin, venoz ucta yeniden emilim yoluyla girenden daha fazla net sivinin arteriyel ucta filtrasyon yoluyla kilcal damar disina cikmasi kacinilmazdir. Bir gun icindeki tum kilcal damarlar goz onune alindiginda, bu oldukca onemli miktarda sivi olabilir: Gunde yaklasIk 24 litre filtre edilirken 20,4 litre yeniden emilir. Bu fazla sivi, lenfatik sistemin kilcal damarlari tarafindan alinir. Bu son derece ince duvarli damarlar, sonunda boyundaki subklavyen damarlara akan, giderek daha buyuk lenfatik damarlar boyunca tek yonlu akisi saglayan cok sayida valfe sahiptir. Lenfatik sistemin onemli bir islevi, siviyi (lenf) kana geri dondurmektir. Lenf, geri donusturulmus kan plazmasi olarak dusunulebilir.
Kucuk molekuller, basit veya kolay difuzyon yoluyla kilcal damarlara girip cikabilir. Bazi buyuk molekuller vezikullerde veya kilcal duvarlardaki hucreler arasindaki yariklar, fenestrasyonlar veya bosluklar yoluyla gecebilir. Bununla birlikte, kilcal ve doku sivisinin toplu akisi, filtrasyon ve yeniden emilim yoluyla gerceklesir. Sivinin kilcal damarlardan disari hareketi olan filtrasyon CHP tarafindan yurutulur. Doku sivisinin kilcal damarlara akisi olan yeniden emilim BCOP tarafindan yonlendirilir. Kilcal damarin arteriyel ucunda filtrasyon baskindir; orta bolumde, karsit basinclar hemen hemen aynidir, bu nedenle net bir degisim yoktur, oysa kilcal damarin venul ucunda yeniden emilim baskindir. Saglikli kosullarda interstisyel sividaki hidrostatik ve kolloid ozmotik basinclar ihmal edilebilir duzeydedir.