[CeReN ✓]

Diyabetlilere virus bulasma riski baska kisilerden daha yuksek degildir fakat hasta olurlarsa ve ozellikle diyabet iyi kontrol edilmiyorsa komplikasyonlar daha kotu olabilir. Erken calismalar ciddi covid-19 enfeksiyonlari ile hastaneye giden kisilerin yaklasIk % 25’inin diyabetli oldugunu gostermistir. Covid-19’a neden olan koronavirusu onlemek icin herkes dikkatli olmalidir. Tip 1 veya tip 2 diyabeti olan birisi daha da dikkatli olmalidir. Koronavirusun (COVID-19) en sIk gorulen semptomlari sunlardir:
*Yeni baslayan ve surekli olan oksuruk
*Yuksek ates
Diyabetli kisilerin ciddi komplikasyonlara sahip olma ve virusden olme olasiligi daha yuksektir. Bunun bir nedeni, yuksek kan sekerinin bagisIklik sistemini zayiflatmasi ve enfeksiyonlarla savasmayi daha az mumkun kilmasidir. Kalp veya akciger hastaligi gibi baska bir durum varsa, ciddi koronavirus enfeksiyonu riski daha da yuksektir. Covid-19 varligi enfeksiyon diyabetik ketoasidoz (DKA) gibi diyabet komplikasyonlari bakimindan diyabetli kisiyi daha fazla riske sokabilir. DKA, kanda keton adi verilen yuksek asit seviyeleri olustugunda gerceklesir ve cok ciddi olabilir. Yeni koronaviruse yakalanan bazi insanlarin vucudunda sepsis adi verilen tehlikeli bir tepki olusabilir. DKA, elektrolitlerin kaybedilmesine neden olur, bu da sepsisin kontrol edilmesini zorlastirabilir. Doktorlarin sepsis tedavisi icin vucudun sivi ve elektrolit seviyelerini yonetmesi gerekir.

Koronavirus Semptomlari Varsa Ne Yapilmali?
Koronavirus semptomlari varsa ancak hafifse sunlar dikkate alinmalidir:
*Aile hekimine, eczane veya hastaneye gidilmemelidir.
*Yalniz yasayanlar, belirtilerin basladigi andan itibaren 7 gun boyunca evde kalmalidir.
*Surekli oksurugu veya yuksek atesi olan biriyle yasayanlar, o kisinin semptomlarinin basladigi gunden itibaren 14 gun boyunca evde kalmalidir. Daha sonra semptom gelisirse, 14 gunden daha uzun sure evde kalmak anlamina gelse bile, semptomlarin basladigi gunden itibaren 7 gun boyunca evde kalinmalidir.
*Aile hekiminin, denetleyici hemsirenin veya diyabet ekibinin ilaclarla ilgili tavsiyelerine uyulmalidir.
*Kan sekeri evde duzenli olarak kontrol ediliyorsa muhtemelen daha sIk yapilmasi gerekir.
*Evde kan sekeri seviyesi kontrol edilmezse, normalden daha fazla idrara cikma (ozellikle geceleri), cok susama, bas agrilari, yorgunluk ve uyusuk gibi durumlari iceren hiperglisemi belirtilerinin farkinda olunmalidir. Hiper belirtiler varsa hekimle iletisime gecilmelidir.
*Sulu kalinmali, bol sekersiz icecek alinmali, az ve sIk yemek yemelidir.
*Tip 1 diyabet varsa, kan sekeri gece dahil olmak uzere en az dort saatte bir kontrol edilmelidir. Kan sekeri duzeyi yuksekse veya ketonlar varsa, diyabet ekibine basvurulmalidir.
*SGLT2i adli belirli bir tur diyabet tableti alinir ve rahatsiz olunursa, bunlarin alinmasi birakilmalidir. Cok iyi olunmadigi zamanlarda bu ilaclari almak, diyabetik ketoasidoz (DKA) gelisme riskini artirabilir, bu nedenle dikkat edilmesi gereken belirtilerin bilinmesi gerekir. Bunun yapilmasi soylendiyse ve kit varsa ketonlar ve kan sekeri kontrol edilmeli ve saglik ekibiyle konusulmalidir.
*Yemeye veya icmeye devam edilmelidir. Kusan veya sivilari tutamayanlar en kisa zamanda tibbi yardim almalidir.
Evde belirtilerle bas edemeyecegini dusunenler veya durumu kotulesenler veya 7 gun sonra belirtileri duzelmeyenler 112’yi aramali ya da bir hastaneye gitmelidir.

Enfeksiyondan Kacinma Ipuclari
Onlemler almak ciddi hastalik riski yuksek olan asiri derecede korunmasiz kisileri koronavirusten korumanin bir yoludur, evde kalmak ve en az 12 hafta boyunca yuz yuze temastan kacinmak demektir. Istisnai durumlar disinda herkes evde kalmalidir. Buna diyabetli insanlar da dahildir. Diyabetli cocuklar da dahil olmak uzere herkese koronavirus bulasabilir. Evde kalmayla ilgili kurallar diyabetli cocuklar icin de gecerlidir. Ev yalnizca asagidakiler icin terk edilebilir:
*Gida ve ilac gibi temel ihtiyaclarin temini
*Gunde bir kez egzersiz yapilmasi
*Herhangi bir tibbi ihtiyac veya gucsuz, hassas bir kisiye bakmak
*Evden calisma imkani yoksa ise gidip gelmek
Ihtiyac duyuldugunda evden calisma veya hastalik izni alma hakki kullanilabilir. Disari cikilmasi gerekiyorsa kati sosyal mesafe olcutlerine uyulmalidir. Bu, diger insanlardan 2 metre uzakta durmak ve eve gelir gelmez elleri yikamak anlamina gelir. Supermarketten veya halka acik baska bir yerden her donuldugunde eller ilik su ve sabunla en az 20 saniye yikanmalidir. Ayrica kan sekerinin olcumu icin parmak delinmeden veya vucuda insulin zerk etmeden once eller mutlaka yikanmalidir. Ellerin her yeri sabun ve suyla veya alkolle ovalanarak temizlenmelidir.
Evde kalmak disinda yapilabilecekler sunlardir:
*Diger insanlardan uzak durulmalidir.
*Hijyen iyi uygulanmalidir.
*Kan seker seviyesi kontrol edilip sabit tutulmalidir.
*Hasta olma ihtimaline karsi bir plan hazirlanmalidir.
Diyabetliyi korumak icin evdeki herkes ozellikle aile icin yemek pisirilmeden once eller sIkca yikamalidir. Mutfak aletleri veya diger kisisel esyalar paylasilmamalidir ve eger evdeki herhangi bir kisi hasta ise, mumkun oldugunca diyabetliden uzakta, kendi odasinda kalmalidir. Diyabetli herkes icin ayni kurallar gecerlidir. Hamile olan ve seker hastaligina sahip olanlarin virusu alma riski daha yuksektir. Bunun nedeni, enfeksiyon ve hastaliklara karsi daha savunmasiz olmalaridir. Evde kalmayla ilgili kurallara uyulmasi gercekten onemlidir.

Covid-19 Diyabet Plani
Sosyal uzaklasma ve yasanilan mekanda guvende kalma kurallari ihtiyac duyulan malzemeleri almayi zorlastirabilir. Karantinaya alinma ihtimaline karsi birkac hafta yetecek ve dayanikli urunler stoklanmali, asagidakilere sahip olundugundan emin olunmalidir:
*Yeterli yiyecek, ozellikle tam bugdayli ya da kepekli krakerler, sebze veya eriste corbalari ve sekersiz elma puresi gibi saglikli karbonhidratlar
*Kan sekerinin dusmesi durumunda bal, sekerle tatlandirilmis gazli icecek, meyve suyu veya sert sekerlemeler gibi basit karbonhidratlar
*Maksimum sayida yedek ilac ve insulin
*Ekstra glukagon ve keton test cubuklari
*Doktorlar ve saglik sigortasi sirketinin telefon numaralari
Doktorla konusuldugunda sunlar sorulmalidir:
*Kan sekeri ve ketonlarin ne sIklikla kontrol edilecegi
*Hasta olunursa diyabet ilaclarinin nasil ayarlanacagi
*Hangi soguk alginligi ve grip ilaclarini almanin guvenli oldugu

Koronavirus Diyabetlileri Nasil Etkileyebilir?
Koronavirusler diyabetli kisilerde, yaslilarda ve kanser veya kronik akciger hastaligi gibi diger uzun vadeli rahatsizliklarda daha ciddi semptomlara ve komplikasyonlara neden olabilir. Tip 1, tip 2 ve gestasyonel olanlar dahil diyabetli herkes koronavirus bulasirsa ciddi bir hastalik gelistirme riski tasir ancak etkileme sekli kisiden kisiye degisebilir.
Vucut kisiye enerji vermek icin depolanmis glikozu (sekeri) kan dolasimina serbest birakarak hastalikla savasmaya calisir fakat vucut bununla basa cikmak icin insulin uretemez, bu nedenle kan sekeri yukselir. Bu, gozlerde, ayaklarda ve vucudun diger bolgelerinde uzun vadeli sorunlarin yani sira kan seker seviyesinde ciddi anlamda yukselme veya dusme riski oldugu anlamina gelir.

Hasta Olunursa Ne Yapilmali?
Kisi hasta hissetmeye baslarsa evde kalmali, kan sekeri normalden daha sIk kontrol edilmelidir. Covid-19 istahi azaltabilir ve daha az yemeye neden olabilir, bu da seviyeleri etkileyebilir. Hastayken normalden daha fazla siviya ihtiyac vardir, bu yuzden su yakinda tutulmali ve sIk sIk icilmelidir. Ates veya oksuruk gibi virus semptomlarini hafifleten bazi recetesiz ilaclar kan sekeri seviyesini etkileyebilir. Yuksek dozda aspirin veya ibuprofen kan sekeri seviyelerini dusurebilir. Asetaminofen, glikoz monitorunde hatali yuksek okumalara neden olabilir. Bircok sivi oksuruk ve soguk alginligi ilaci da kan sekeri seviyesini yukseltebilir. Bunlar alinmadan once doktora danisilmali, eger alindiysa ve kan sekeri kontrolden cikmissa bildirilmelidir. En son olculen kan sekeri ve keton degerleri doktorla paylasmak icin hazir bulundurulmalidir.
Evde izole olunan sure icinde endiseler varsa ve koronavirus semptomlariyla ilgiliyse (kuru oksuruk, ates veya siddetli nefes darligi), yorgunluk, halsizlik, vucut agrilari, kusma veya karin agrisi gibi DKA belirtileri varsa, diyabetlinin durumu veya herhangi bir aile uyesindeki hastalik kotulesiyorsa derhal doktor aranmali, tibbi yardim istenmelidir. Acil bir durum degilse ve mumkunse cevrimici yardim denenmelidir. Internet erisimi yoksa mesela aile hekimligi telefonla aranabilir. Acil bir durumsa ve ambulans cagirmak gerekiyorsa, 112 aranmali ve operatore var olan semptomlar bildirilmelidir.

Hastane ve Doktor Randevulari Varsa
Randevu olsa bile koronavirus semptomlari varsa bir aile hekimine, eczaneye veya hastaneye gidilmemelidir. Ayak veya goz problemi gibi bir durum icin zaten tedavi gorenler koronavirus semptomlari yoksa randevulara devam etmelidir. Su anda klinige veya hastaneye gitme konusunda endiseleri olanlar veya randevusunun hala devam edip etmedigini kontrol etmek isteyenler irtibat numaralarini aramali ve ogrenmelidir. Yillik diyabet incelemesi gibi rutin randevularin cogu iptal edilmis veya ertelenmistir, fakat isler normale dondugunde yeniden planlanabilir. Bu durumlarda goz taramasina ve rutin ayak kontrollerine gitmemek sorun degildir. Bu arada, ayaklar her gun kontrol edilmeli, saglikli bir diyete devam etmek ve aktif kalmaya calismak da dahil olmak uzere mevcut rutin devam ettirilmelidir. Endise duyulacak yeni bir seyi fark edilirse (ayakta bir kesIk, yara veya sislik gibi), doktor aranmali ve durum aciklanmalidir. Eger doktora ulasilamiyorsa tavsiye icin 112 aranmalidir.