Canlı varlıkların oluşumlarını, çeşitliliklerini ve zaman içerisindeki gelişimlerini açıklamaya çalışan kuramsal görüş.

***

Evrim kuramı, bir tartışma konusundan yahut bir inanç argümanından öte evren üzerindeki bilimsel bir çalışma sahasıdır. Yeryüzündeki canlı türlerinin çeşitliliğini, jeolojik devirler boyunca yapısal gelişimini ve yapısal değişimini açıklamak üzere yapılmış bilimsel çalışmalara verilen bir isimdir.

Yapılan bilimsel çalışmaların sonucunda ortaya atılan birkaç evrim kuramı olmuştur. Bunlardan en önemlileri ingiliz Charles Darwin'in ve fransız Jean-Baptiste de Lamarck'ın evrim kuramlarıdır. Lamarck'ın kalıtım prensibi üzerinden temellenen evrim kuramı, Charles Darwin'in doğal seçilim ilkesi üzerine ortaya koyduğu kuramının ilerleyen çalışmaları neticesinde bilimsel olarak çürütülmüştür. Darwin'in çalışmaları ise henüz çürütülememiş, aksine, günümüz biyolojisindeki kalıtım ve gen bilimi çalışmaları için önemli bir esin kaynağı olmuştur. Darwin'in evrim kuramı, günümüzde yürütülen çalışmalarla açıklanmaya devam edilmektedir.

Bu kuramın teolojik ve ideolojik tartışma boyutu ise, genel anlamda "darwinizm" üzerinde yoğunlaşır. Darwinci öğreti, Darwin'in ortaya koyduğu doğal seleksiyon prensibini düşünsel bakımdan daha geniş bir sahaya yayar. Kuramdan ziyade, özellikle doğal seleksiyonun tanrı iradesinde gelişen bir süreç mi, yoksa raslantısal bir süreç mi olduğu tartışılır. Özellikle evrensel anlamda belirli bir kitlede darwinizm bir "ateizm ideolojisi" olarak görülür.
(ayrıca bakınız: darwincilik/darwinizm)

Diğer taraftan, darwinizmin toplum bilimsel ve siyasî öğretileri sosyal darwinizmin tartışma alanına girer. Sosyal darwinizmi hem kurgu-bilimsel, hem de ideolojik anlamda konu edinen x-men isimli bir çizgi roman ve sinema serisi vardır. X-men'de insanın evriminden bahsedilir, ama temelde daha çok üzerinde durulan nokta, insan genlerinde bir potansiyel olarak var olan ve çeşitli tetikleyici unsurlarla harekete geçen yapısal değişim sürecidir, ki buna da mutasyon denmekte. X-men serisinde mutasyon sonucunda yeni bir organizma yapısı ve yeni özellikler kazanan insanlara, mutasyon geçirmeyen insanlar tarafından "mutantlar" adı verilir, mutantlar ise kendilerine "x-insanlar" adını verir. Seride, mutasyon geçiren veya mutant geni taşıyan insanlarla, mutasyona uğramayan insanlar arasında çatışmalar gerçekleşir. Her iki tarafta da belli kitlelerce kendileri için bir "üstün ırk" tanımı yapılır ve bu bir asimilasyon ideolojisine dönüşür. (ayrıca bakınız: sosyal darwincilik)

Elbette Darwin'in evrim kuramı, ne kafatasçıların kendi ideolojik saçmalıklarını kabul ettirmek için ortaya attıkları kurma-düzen bir inanç öğretisi olarak kanıtlanabilir, ne de "ben maymundan geliyorsam bugünkü maymunlar neden insan olmuyor" şeklinde kenar mahalle ağzıyla elle tutulur bir argüman ürettiğini zannedenlerin çürütebilecekleri bir çalışmadır. Söz konusu evrim kuramı, ideolojik, teolojik ve felsefî görüşlerden münezzeh olarak gelişimine büyük katkı sağladığı "kalıtım ve gen bilimi" incelemeleriyle bilim dünyasında bugün hâlen devam etmekte.