| |  Annatto’nun Kullanim Alanlari, Faydalari ve Yan Etkileri
Annatto, Latince ismi Bixa orellana olan, Orta ve Guney Amerika’daki tropik bolgelerde yetisen kucuk, cali seklindeki achiote agacinin tohumu veya ozutudur. Achiote agacinin meyvesi bir kalp seklindedir ve kalin, sivri tuylerle kaplidir. Meyve olgunlastikca acilir ve kirmizi tohumlari ortaya cikar. Tohumlar toz haline, macun haline getirilebilir veya ucucu yag elde edilebilir. Tohumlar ve kagit hamuru yuzlerce yildir cesitli amaclar icin kullanilmaktadir ve Latin Amerika’da yogun olarak boya, ilac ve bircok gidada bir bilesen olarak kullanilmaktadir. Kizilderililer tarafindan vucut, sac ve dudak boyamak amaciyla da kullanildigindan “Ruj agaci” adiyla ve daha farkli isimlerle de bilinmektedir.
Annatto Dogal Bir Gida Boyasidir
Annatto yuzyillardan beri farkli amaclar icin kullanilmistir. Gunumuzde daha cok dogal gida renklendiricisi olarak ve hafif tatli ve biberli lezzeti nedeniyle yemeklerin lezzetini arttirmak icin bir cesni olarak kullanilir. Ticari kodu E160b olan gida boyasi annatto’dan elde edilir. Annatto tamamen dogal olmasina ragmen, turetildigi bitkiler sertifikali organik kosullar altinda yetistirilmedikce “organik” olarak etiketlenemez. Safran ve zerdecal gibi saridan koyu turuncu-kirmiziya kadar degisen parlak bir renk verir. Rengi, tohumun dis tabakasinda bulunan karotenoidler adi verilen bilesIklerden (havuc ve domates gibi diger bircok meyve ve sebzede bulunan pigmentlerden) gelir. Annatto tereyagi, peynir, margarin, krema, icecekler, kek ve pismis urunler, islenmis etler, tutsulenmis baliklar ve benzeri bircok ticari gidada guclu renk tonlari nedeniyle kullanilir. Annatto “fakir adamin safrani” olarak da bilinir, cunku yuksek fiyat odenmesi gerekmeden safrana benzer bir parlak sari renk elde etmek icin kullanilabilir. Orta ve Guney Amerika’da bircok yemekte farkli sari renkler icin annatto kullanir. Annatto ayrica corbalari, guvec yemeklerini ve baharat karisimlarini renklendirmek icin de kullanilir. Toz, macun, sivi ve ucucu bir yag gibi cesitli formlarda bulunabilir. Annatto bitki kaynakli oldugu icin, vejetaryenler ve veganlar icin kabul edilebilir bir bilesendir.
Annatto’nun Saglik Yararlari
Achiote agacinin tohum ve yapraginin tibbi olarak nasil ise yaradigi hakkinda cok az bilgi olmasina ragmen annatto cesitli potansiyel saglik yararlari ile iliskilendirilmistir ve diyabet, ishal, yuksek ates, gunes carpmalari, bas agrisi, odem, mide eksimesi, sitma ve hepatit gibi farkli hastalik ve rahatsizliklarin tedavisi icin kullanilmistir. Annatto, yaniklarin ve vajinal enfeksiyonlarin tedavi edilmesi ve boceklerin uzaklastirilmasi icin dogrudan etkilenen bolgeye uygulanabilmektedir. Annattonun antioksidan, antimikrobiyal, antikanserojen ozellikler de tasidigi bilinmektedir.
Antioksidan Ozellikleri
Annatto, terpenoidler, karotenoidler, tokotrienoller ve flavonoidler dahil olmak uzere antioksidan ozellikler tasiyan bircok bilesIk bulundurur. Antioksidanlar, yuksek miktarlarda oldugunda hucreler icin son derece zararli olan, diyabet, kalp hastaliklari ve kanser gibi sorunlara neden olabilen serbest radikalleri notralize etmektedir.
Antimikrobiyal Ozellikleri
Arastirmalar, gidalara eklenen annattonun antimikrobiyal ozellik kazandirabilecegini dusundurmektedir. Test tupu calismalarinda annattodan elde edilen ekstraktlarin ve Escherichia coli ve Staphylococcus aureus de dahil bircok bakterinin buyumesini inhibe ettigi gosterilmistir. Farkli bir test tupu calismasinda annattonun Rhizopus stolonifer, Neurospora sitophila ve Aspergillus niger dahil bircok farkli mantari oldurdugu de gorulmustur. Ayrica, annattonun ekmege ilave edilmesi mantarlarin cogalmasini engellemis ve raf omrunu uzatmistir. Benzer bir baska calismada annatto tozuyla islem goren ve 14 gun saklanan koftelerde mikrop uremesinin islenmemis koftelere gore daha dusuk oldugu bulunmustur. Bu calisma annattonun gidalarin korunmasinda umut verici oldugunu gostermektedir.
Antikanserojen Ozellikleri
Oncu arastirmalar annatto’nun kanser ile mucadele potansiyeli oldugunu gostermistir. Ornegin, laboratuarda yapilan test calismalari, annatto ozutlerinin kanser hucresi buyumesini baskilayabilecegini ve insanlarda karaciger, pankreas, prostat, cilt kanseri gibi kanser turlerinde kanserli hucrelerinin olumune neden olabilecegini bulmustur. Annatto’nun antikanser ozelliklerinin norbixin ve bixin adli katotenoidler ve tokotrienoller (bir cesit E vitamini) de dahil olmak uzere icerdigi bilesIklerle baglantili oldugu dusunulmektedir. Bulgular umit verici olsa da olasi kanserojen etkileri bakimindan insanlarla ilgili calismalarin yapilmasina ihtiyac duyulmaktadir.
Goz Sagligi ile Ilgili Faydalari
Annatto, insanlarda gozlere fayda saglayabilecek karotenoidler bakimindan zengindir. Hayvanlarla yapilan bir calismada 3 ay boyunca norbixin takviyesinin yapilmasi yasa bagli makula dejenerasyonu ile alakali gorulen N-retiniliden-n-retiniletanolamin (A2E) adli bilesigin birikimini azaltmistir. Yasa bagli makula dejenerasyonu yasli yetiskinlerde geri donusu olmayan korlugun nedenleri arasinda en bas siralarda yer almaktadir fakat annatto bu hastaligi tedavi etmek amaciyla tavsiye edilmeden once insan calismalarinin yapilmasi gereklidir.
Diger Potansiyel Faydalari
Annatto, asagida belirtilenler de dahil baska faydalar da sunabilmektedir:
Kalp sagligina yardimcidir: Annatto, yasla baglantili kalp rahatsizliklarina karsi koruyucu olabilen tokotrienoller denilen E vitamini bilesIklerinin iyi bir kaynagidir.
Iltihabi azaltabilir: Bazi test tupu calismalari annattodaki bilesIklerin bircok iltihap belirtecini azaltabildigini gostermistir.
Guvenlik Endiseleri ve Yan Etkileri
Annatto, gidalarda makul miktarlarda kullanildiginda cogu kisi icin muhtemelen guvenlidir. Annatto’nun ilac olarak kullaniminin da guvenli olup olmadigi tam bilinmemektedir. Dogal veya yapay tum bilesenlerde oldugu gibi, bazi kisilerin Annattoya karsi alerji veya olumsuz reaksiyonlar gelistirmesi mumkundur. Alerji semptomlari sislik,kasinti, dusuk tansiyon, mide agrisi ve kurdesendir. Bazen irritabl bagirsak sendromu (IBS) semptomlari annatto ile tetiklenebilir. Gebe veya emziren kadinlarin henuz yeterli arastirma olmadigindan gidalarda bulunan minimum miktarlardan daha fazlasini tuketmemeleri onerilir. Bu dogal gida renklendiricisi veya onu iceren urunler tuketilirken olumsuz reaksiyonlar yasanirsa kullanimi hemen birakilmali ve bir doktorla gorusulmelidir.
Annatto tohumlarindan antimikrobiyal etkileri olan ve aromaterapilerde kullanilabilen ucucu yaglar elde edilebilmektedir. Ucucu yaglar ya solunarak veya cilde uygulanarak kullanilir, zararli olabilecegi icin asla yutulmamalidir. Annattonun faydalari ve yan etkileri ile ilgili insan calismalari ek******************, bu yuzden daha fazla arastirilmalidir.
Ozel Onlemler ve Uyarilar
Hamilelik ve emzirme: Hamilelerin veya emzirenlerin annatto almasinin guvenilirligi hakkinda yeterli bilgi yoktur. Guvenli tarafta kalmak icin annatto iceren herhangi bir urunun kullanilmasindan kacinilmalidir.
Diyabet: Annatto kan sekeri seviyelerini artirabilir veya azaltabilir. Diyabeti olanlar ve annattoyu ilac olarak kullananlar kan sekerlerini dikkatlice izlemelidir. Kullanilmakta olan diyabet ilacinin dozunun degistirilmesi gerekebilir.
Cerrahi: Annattonun kan sekeri seviyelerini etkilemesi ameliyat sirasinda ve sonrasinda kan sekeri kontrolune mudahale edebilecegi konusunda bazi endiseleri artirmistir. Annatto’nun planli bir ameliyattan en az 2 hafta once ilac olarak kullanimi birakilmalidir. |