| |  Kirmizi ve Sari Renkli Gida Boyalarinin Zararli Etkileri
Istatistiklere gore gunumuzde insanlar besinlerle birlikte eski zamanlardan daha fazla gida boyasi yemektedir. Bu istatistikler 1955’li yillardan beri gida boyalarinin kahvaltilik tahillardan dondurmaya kadar cogu gidanin daha renkli hale getirildigi dusunuldugunde sasirtici degildir. Yapay gida boyalari gida etiketlerinde renk adi ve onu takip eden bir sayi ile (Citrus Red 2, Red 3, Blue 1, Green 3, Red 40, Yellow 5 gibi) belirtilmektedir. Pancar, gibi gidalardan yapilan alternatif dogal renklendiriciler mevcut olsa da yapay olanlardan daha pahali olmasi nedeniyle gida ureticilerinin cogu tarafindan ucuz olan, ozellikle cocuklar icin tehlikeli saglik sonuclari dogurabilecek yapay gida boyalar tercih edilmektedir. Bu nedenle bazi tuketici gozlem gruplari tarafindan FDA’nin bunlari yasaklamasi talep edilmektedir.
Gida Boyalarinin Insanlar Uzerindeki Etkileri
Kimyasal yollarla yapay olarak uretilen gida boyalarinin bir kisminin insanlar uzerinde cok sayida olumsuz etkileri bulunmaktadir. Gida boyalarinin neden tehlikeli olabilecegi maddeler halinde asagida aciklanmistir.
Petrolden yapilmistir: Baslangicta komur katranindan yapilan gida boyalari artik rafine edilmemis bir yakit kaynagindan yani petrolden elde edilmektedir. Bircok populer spor icecegi, gazli icecekler, toz karisimlar ve enerji icecekleri petrol turevli gida renklendiricileri icermektedir.
Genetik yapiyi etkileyebilir: Gida boyalari fazla tuketilirse insanlarin DNA’sinda bazi sorunlar ortaya cikabilir. Bir universitede yapilan bezelyelerle ilgili bir calismada “Sunset Yellow “ve “Tartrazin” adli renk veren katki maddelerinin belli bir miktardan fazla alinmasi durumunda DNA’larin zarar gorebildigi bulunmustur.
Kanser riskini artirabilir: Red 40, Yellow 5 ve Yellow 6 adli boyalar kanserle baglantili olduklari gosterilen benzidin ve 4-aminobifenil dahil bazi bilesIkler icermektedir. Dunyadaki ulkelerin cogu bu bilesIkleri iceren yapay katki maddelerinin kullanimini yasaklamis olsa da, Amerikan sirketleri bircok yaygin islenmis gida urununde serbestce kullanmaktadir. Ornegin, islenmis makarna ve peynirde genellikle yiyecegin parlak sari tonunu ortaya cikarmak icin Yellow 6 kullanilir.
DEHB riskine etkide bulunur: Cok sayida calisma, cocuklarda yapay gida boyalari ve dikkat eksIkligi ve hiperaktivite bozuklugu (DEHB) arasinda onemli bir baglanti kurmustur. Okunanlari anlama, bilgileri akilda tutma veya ogrenme becerileri de gida boyalari nedeniyle gecikebilir. Avustralya’da gida boyalarinin etkilerini 200 cocuk uzerinde inceleyen bir arastirmada, ebeveynler boyalar cocuklarinin diyetinden cikarildiktan sonra % 75’inin davranis ve dikkatinde bir iyilesme fark ettigini ortaya cikarmistir. Diger arastirmalar bu bulguyu dogrulamis ve bu urunler icin guvenli alim seviyelerini belirlemek icin gelecekte baska calismalar yapilmasi onerilmistir.
Ostrojeni artirabilir: Gun batimi sarisi (Yellow 6) ve tartrazin (Yellow 5) ‘in insan vucudundaki ostrojen gibi davrandigi gosterilmistir. Bu kotudur cunku kaynagindan bagimsiz olarak yuksek ostrojen seviyeleri meme kanserine katkida bulunabilir ve diger istenmeyen etkilerin yani sira erkek cinsel durtusunu azaltabilir.
Alerjik reaksiyona neden olabilir: Gida alerjilerine sIklikla bugday, sut, soya ve yer fistigi gibi gidalar sebep olsa da gida boyalari, MSG ve sulfitler gibi gida katki maddeleri de alerjik olabilirler. Supermarketlerde satilan gidalardaki tum bilesenlerin insanlarin cogunlugu icin guvenli olmasini saglamak amaciyla ABD Gida ve Ilac Dairesi (FDA) tarafindan buyuk ozen gosterilse de bazi katki maddelerine duyarli olan bircok insan vardir. Gida boyasi alerjileri nadirdir, alerjisi olan kisilerin sadece % 4’unde bulunur fakat yine de buyuk bir endise kaynagi olabilirler.
Hangi Boyalar Alerjiye Neden Olabilir?
Bazi insanlarda ozellikle karmin, Yellow 5 ve Annatto adli uc boya tuketildikten sonra alerjik reaksiyonlarin meydana geldigi bulunmustur:
Karmin: Natural red 4 olarak da bilinen karmin, aslinda kurutulmus boceklerin kabuklarindan elde edilir. Garip gorunse de 16. yuzyildan beri gidalarda kullanilmaktadir. Bu boya tipik olarak kirmizi, pembe veya mor tonlarda renk verir. Mesela salam, sosis, sucuk gibi kahvalti sofralarinda sIk bulunan sarkuteri urunlerinde, cocuklarin cok sevdigi meyveli yogurtlarda ve cilekli sutlerde, sekerlemelerde karmin kirmizisi fazla kullanilmaktadir. Karmin alerjisinin hem kucuk hem de anafilaksi dahil buyuk, onemli reaksiyonlarla sonuclanabilecegi bildirilmistir.
Yellow 5: Tartrazin olarak da bilinen Yellow 5, alerjiye neden olan iki sari gida boyasindan biridir. Alerji benzeri reaksiyonlara, kurdesene ve kabariklik gibi semptomlara, hafif ila siddetli asiri duyarlilik reaksiyonlarina neden olabilir. Bu boya genellikle sekerlemeler, konserve sebzeler, peynir, dondurma, ketcap ve sosisli sandviclerde bulunur.
Annatto: Alerjilerle iliskili diger sari gida boyasi annatto’dur. Achiote agacinin tohumlarindan elde edilir ve gidalara sari-turuncu bir renk vermekten sorumludur. Birkac anafilaktik reaksiyon vakasinin raporlari bu boya ile iliskilendirilmistir. Annatto, tahillar, peynirler, atistirmalik yiyecekler ve iceceklerde bulunabilir.
Gida boyasiyla iliskili reaksiyonlar hafif ya da siddetli olabilir. En yaygin semptomlar arasinda bas agrisi, kasintili cilt, yuz sismesi ve urtiker (kurdesen) gibi reaksiyonlar bulunur. Diger gida alerjilerinde oldugu gibi solunum zorlugu, bas donmesi, bayilma, dusuk tansiyon ve nefes almada zorluk gibi siddetli reaksiyonlar da gorulebilir. Anaflaksi durumunda ilk reaksiyon belirtisinde acil tibbi yardim alinmalidir. Gida boyasi alerjileri sadece gidalardan kaynaklanmaz cunku yapay boyalar gidalar disinda ilaclara, sabun ve losyonlar gibi bircok kisisel bakim urunlerinin yani sira goz fari, allik ve oje gibi kozmetik urunlere renk verici olarak kullanilmaktadir. Ayni sey baska temizlik malzemeleri, sampuanlar, boya kalemleri ve benzeri ev urunleri icin de gecerlidir. Etiketlerin nasil okunacagini ve hangi urunlere dikkat edilmesi gerektigini bilmek gida boyasi alerjisi olanlar icin cok onemlidir.
Diger Gida Boyalari ve Zararli Etkileri
Arastirmalar gida boyalarini cocuklarda alerjiden baska hiperaktivite, ogrenme bozuklugu, sinirlilik ve saldirganlik gibi problemlerle iliskilendirmistir. On kanitlar, bircok cocugun gida boyalarina karsi hafif bir duyarliliga sahip oldugunu ve daha kucuk bir yuzdenin cok hassas oldugunu gostermektedir. Gida boyalari zaten hiperaktif olan cocuklarda bu davranislari daha da tetiklemektedir. Cocukluk cagi obezitesi bunlardan cok daha buyuk bir halk sagligi sorunudur cunku boyali yiyecekler genellikle asiri kalori ve yag icermektedir. Iste cocuklarda ve yetiskinlerde saglik sorunlarina neden olabilen diger bazi gida boyalari:
Yellow No.6 (Gunbatimi Sarisi): Sari renk veren bu sentetik boya pastalarda, unlu mamullerde, bircok icecekte ve dondurmalarda, hazir corbalarda, sosislerde, konserve balikta, bazi suruplarin ve ilaclarin uretiminde kullanilmaktadir. Norvec’te yasakli olan bu renklendiricinin rinit, burun tikanikligi, kurdesen, alerji, bobrek tumoru, hiperaktivite, kromozom hasarlari, hazimsizlik, karin agrisi, istahsizlik, bulanti ve kusma gibi yan etkileri bulunmaktadir.
Citrus Red No. 2: Portakal kabuklarina parlak turuncu bir renk kazandirmak icin kullanilan bir boyadir. Kromozomal hasari indukler ve asiri yuksek dozlarda uygulandiginda hayvanlarda kanserojendir; boyali portakal yiyen insanlarin maruz kaldigi dusuk seviyelerin etkisi belirsizdir ve muhtemelen minimaldir. Farelerde mesane ve diger tumorlerin olusumuna neden olabilmektedir, bu sebeple Uluslararasi Kanser Arastirmalari Ajansi tarafindan muhtemelen insanlar icin kanserojen olarak etiketlenmistir.
Red No.3 (Eritrosin): Gidalara pembe renk kazandirir. Cocuklarda hiperaktivitenin supheli tetikleyicisidir. Hayvanlarda tiroid kanserine neden olur. 1970’lerde baslatilan cabalarin sonucu olarak 1990 yilinda FDA tarafindan kismi bir yasak koyulmustur. Yaygin olarak unlu mamullerde, sekerlemelerde, sosis, kiraz sekerlemelerinde bulunur.
Red 40 (Alura Kirmizi): En cok kullanilan gida boyalarindan biri oldugu kadar en tartismali olanlardan biridir. Boyanin cocuklarda alerji, migren, hiperaktivite ve zihinsel bozukluklarla baglantili oldugu dusunulmektedir. Bazi insanlarda alerji benzeri reaksiyonlara neden olur. Yaygin olarak iceceklerde, sekerlemelerde, kahvaltilik tahil gevreklerinde ve kozmetik urunlerde bulunur.
Gida Boyasi Alerjilerinin Teshisi
Gida alerjileri genellikle kan testleri ile teshis edilirken, bir gida boyasi alerjisinin teshisi icin hicbir test yoktur. Bu nedenle, beslenmeye dahil edilen yiyeceklerin gunlugunun tutulmasi ve sonucta ortaya cikabilecek reaksiyonlar not alinmalidir. Bu yontem daha sonra yasanabilecek bir soruna hangi gida katki maddesinin sebep olabileceginin belirlenmesine yardimci olacaktir. Kisiler sorunlarinin ne oldugunu kendisi teshis etmeye calismamali, belirtiler ve onerilebilecek testlerle ilgili bir uzmana danisilmalidir. Ne yazik ki, gida boyasi ya da katki maddeleri ile ilgili alerjilerden herhangi birini tedavi etmenin tek yolu sorunlu bilesenleri iceren gidalardan kacinmaktir. Sadece gidalardaki ve ilaclardaki degil, kisisel, ev ve kozmetik urunlerdeki etiketler de dikkatle okunmali, sorunlara yol sebep olabilecek yapay boyalar iceriyorsa kullanimi birakilmalidir.
Alternatifler Vardir
Tuketilen hazir gidalarin cogu renklendirici bulundurmaktadir. Yapay gida boyalarindan ve olasi zararlarindan tamamen kacinmanin tek yolu islenmemis gidalar tuketmektir. Eger dar bir zamanda zorunlu olarak islenmis bir gida maddesi satin almak zorunda kalinirsa, organik oldugundan emin olunmalidir. Organik urunlerde yapay renklendirici, koruyucu, tatlandirici veya lezzet artirici kullanilmasi yasaktir. Organik sertifikali yiyecekler tercih edilmeli ancak “organik bilesenlerle yapilmistir” etiketini tasiyan yiyeceklerin bile sentetik boyalar icerebilecegi unutulmamalidir. Organik islenmis gidalar, gezegendeki besin degeri en yuksek gidalar olmasa da diger seceneklere gore cok daha iyi bir alternatiftir.
Yapay boyalara alternatif olarak havuc, ispanak, pancar, balkabagi, kirmizi orman meyveleri (cilek, bogurtlen gibi), kirmizi lahana, zerdecal tozu, safran tozu, kirmizibiber gibi dogal boyalar kullanilabilir. Dogal boyalar yapay boyalar kadar konsantre renge sahip degildir. Bu nedenle fazla kullanimlari besinlerin tadini etkileyebilir. Dogal boyalarin isiya daha duyarli olmalari nedeniyle renkleri degisebilir. Etiketlerde yer alabilen karotenler, capsanthin (kirmizibiber ozu) gibi renklendiriciler dogaldir. Ayrica etiketlerde bulunan “yapay renk”, “yapay renk eklenmistir”, “renklendirilmistir” veya “renk verici eklenmistir” terimleri sentetik boyalarin adlarina gore listelenmesi gerektiginden, dogadan elde edilen pigmentlerin kullanildigini gostermektedir. |