 Diyabetik Ketoasidoz Mekanizmasi ve Teshis Testleri
Diyabetik ketoasidoz, vucut yaglari cok hizli bir sekilde parcaladiginda ortaya cikan hayati tehdit eden bir diyabet komplikasyonudur. Diyabetik ketoasidoz (DKA) , vucut yeterli insulin yapmadiginda veya almadiginda diyabetli kisilerde gorulur. Bu makalede, DKA mekanizmasi ve testleri haiinda bilgiler bulunmaktadir.
Diyabetik ketoasidoz mekanizmasi vucutta insulin eksIkligi sebebiyle ortaya cikmaktadir. Insulin eksIkligi ve buna karsilik gelen glukagon yukselmesi, glikojenoliz yoluyla ve ayrica glukoneogenez yoluyla karaciger tarafindan glikoz salinimina (normalde insulin tarafindan bastirilan bir islem) yol acmaktadir.
Diyabetliler dusuk kan insulin seviyelerine sahipken, bazi norotransmitterler (katekolaminler) ve asagidaki insuline karsi hormonlar yuksek konsantrasyonlarda bulunur:
• Glukagon
• Kortizol
• Buyume hormonu
Normal kosullarda, insulin seker uretimini ve yag parcalanmasini onler. Insulin ve karsit hormonlari arasindaki dengesizlik diyabetik ketoasidoz mekanizmalarini tetiklemektedir.
1) Glikoz Olusumu
Dusuk kan insulin seviyeleri ve yuksek glukagon, kortizol ve norotransmitter konsantrasyonlari (katekolaminler), 2 tip seker (glikoz) uretim yolunu aktive etmektedir:
• Karacigerdeki seker depolarinin bozulmasi (glikojenoliz )
• Sekersiz bilesIklerden seker uretimi (glukoneogenez)
Artan kortizol, daha fazla protein parcalanmasina neden olur. Ortaya cikan amino asitler (ozellikle glutamin ve alanin ) seker uretimi icin onemlidir.
Seker depolarinin parcalanmasi, glikoz yapiminda kullanilan bir yan urun olarak laktat salgilamaktadir. Bu kosullarda, yaglar glikoz yapan gliserole ayrilir. Dokulara glikoz tasinmasi azalir, bu da kanda glikoz birikmesine neden olmaktadir. Dusuk kan insulini ve yuksek glukagon, kortizol ve katekolaminler, birden fazla glikoz uretim yolunu aktive ederek, kanda tehlikeli bir glikoz birikmesine neden olur.
2) Keton Olusumu ve Asidoz
Dusuk kan insulin seviyeleri ve yuksek karsit hormon konsantrasyonlari bir arada mevcut yag molekullerini yikar ve yeni yaglarin depolanmasini onlemektedir. Ortaya cikan yag asitleri karacigerde birikir ve burada asagidaki keton cisimlerine donusurler:
• hidroksibutirat
• asetoasetat
• aseton
Keton cisimleri kan asidi seviyelerini yukseltir ve notralize etmek icin kullanilan molekulleri (orn. Bikarbonat) tuketerek durumu daha da kotulestirmektedir. Dokular cok fazla keton cismi ememez, bu nedenle sonunda kanda birikmeye baslar . Negatif yuklu iyonlar (anyonlar) formunda bulunurlar ve anyon acigini arttirirlar. Alternatif olarak, seker deposu parcalanmasi ile uretilen laktat da kan asidozuna katkida bulunmaktadir. Dusuk kan insulini ve yuksek glukagon, yag molekullerinin keton cisimciklerine parcalanmasini destekler. Bunlar yavas yavas kanin asitligini arttirir ve sonunda asidozise neden olur.
3) Su ve Elektrolit Dengesizligi
Vucut sivilarindaki yuksek glikoz seviyeleri suyun ve iyonlarin (elektrolitler) hucrelerin disina tasinmasina neden olur. Bobrek, konsantrasyonlar cok yukseldiginde idrarda bulunan cok fazla glikozu ememez. Bu, daha sIk idrara cikmaya neden olur, bu da su ve asagidaki elektrolitlerin eksIkligine yol acabilmektedir:
• Sodyum
• Potasyum
• Fosfat
• Magnezyum
• Kalsiyum
4) Diger Ketoasidoz Turleri
Aclik ketoasidoz: Uzun sureli olan aclikta olusur ve sunlara neden olabilir:
• Karacigerdeki seker depolarini tuketir
• Insulin seviyelerini azaltir
• Insuline karsi hormon seviyelerini arttirir
• Enerji icin keton cisimlerinin kullanimini artirir
Alkol ketoasidoz: Bu tur ketoasidoz, uzun sureli alkol kotuye kullanimi, normal olarak yetersiz beslenme eslik eder. Seker ve protein depolarinin tukenmesi keton cisimlerini arttirir. Alkol yikimi, glikoz uretimi icin de gerekli olan bir molekulu (koenzim NAD + ) tuketmektedir.
Salisilat zehirlenmesi: Asidozise neden olabilir ve sunlara neden olur:
• (Seker uretiminde kullanilan) laktat uretiminin uyarilmasi
• Yag asidi yikimini arttirmak ve kan sekeri seviyelerini dusurmesi (keton cisimlerinin birikmesine neden olur)
• Artan kan asidi seviyeleri
Dogustan ketoasidoz: Bu letoasidoz keton cisimlerinin uretimi ve parcalanmasinda rol oynayan enzimlerdeki genetik bozukluklardan kaynaklanmaktadir. Sut uretimi yuksek seker tuketim oranlari gerektirdiginden emziren kadinlarda laktasyon ketoasidoz ortaya cikabilir. Aclik, alkol kotuye kullanimi, salisilat toksisitesi, genetik kusurlar ve emzirme, ketoasidoz ile sonuclanmasi icin gerekli olan seker depolarinin tukenmesine ve insulinin dusmesine neden olabilir.
Teshis
Listelenen semptomlarin bir veya birkaci tespit ederse, kan sekeri ve kan veya idrar ketonlari icin hizli bazi testleri yapilmalidir. Bu testler sunlardir:
Kan testi: Kan kimyasi belirlemek icin analiz edilir ve sunlar degerlendirilir:
• Glikoz konsantrasyonu
• Keton konsantrasyonu
• Kan ozmolalitesi (elektrolit-su dengesi)
• Enflamasyonu tespit etmek icin C-reaktif protein sayisi
• Kalp yetmezligini tespit etmek icin Troponin T konsantrasyonu
• Tam kan sayimi
• Normal kan pihtilasma fonksiyonunu dogrulamak icin koagulasyon profili
• Bobrek ve karaciger fonksiyonu
• Zararli kimyasallar (orn. Salisilat) icin toksIkoloji taramasi
Idrar testi: Analiz etmek icin idrar testleri yapilmalidir ve sunlar degerlendirilir:
• Keton konsantrasyonu
• Enfeksiyonlari tespit etmek icin nitrit varligi
• Gebeligi tespit etmek icin spesifik bir hormonun (β- insan koryonik gonadotropin ) varligi
• Enfeksiyonlari, stresi ve dehidrasyonu tespit etmek icin beyaz kan hucresi seviyeleri
Diger laboratuvar degerlendirmeleri: Labratuvar degerlendirmeleri sunlari icermelidir:
• Kan asidozunu degerlendirmek icin kan gazlari
• Enfeksiyonlari ve solunum komplikasyonlarini tespit etmek icin gogus rontgeni
• Ozellikle iyon dengesizligi olan hastalarda kalp hastaligi belirtilerini tanimlayan elektrokardiyogram
• Enfeksiyoz organizmalari tanimlamak ve keton cisimlerinin varligini test etmek icin kan, idrar ve balgam bakteri ornekleri
Diyabetik ketoasidoz varligi su degerler teshis edilir:
• Yuksek idrar keton konsantrasyonu (3 mmol/l’nin uzerinde)
• Yuksek kan sekeri konsantrasyonu (250 mg/dl’nin uzerinde) veya tip 1 diyabet varligi
• Damarlarda dusuk kan bikarbonat konsantrasyonu (18 mmol/l’nin altinda) veya yuksek asidoz (pH 7.3’un altinda)
Ayrica, taninin teyiti icin asagidaki teyit edilmelidir:
• Dusuk sodyum seviyeleri (149 mmol/l’nin altinda)
• Yuksek kan kreatinin konsantrasyonu (0.12 mmol/l’nin uzerinde)
• Yuksek kan osmolalitesi (320 mmol/kg’in uzerinde)
Bir hasta birden fazla ketoasidoz belirtisi ve semptomu gosterirse, acil bir hemsire veya doktor dusuk kan sekeri, keton cisimleri ve asitligi tespit etmek icin kan ve idrar testleri yapacaktir.
Sonuclarin Degerlendirmesi
Elde edilen sonuclar kullanilan ekipmanlar, teknik ve kimyasallardaki farkliliklar nedeniyle laboratuvardan laboratuvara degisebilir. Sonuclar biraz aralik disinda olsa bile panige kapilmadan testi yapan laboratuvara dayali normal aralikta oldugu surece, deger normaldir. Doktor sonuclari tibbi gecmis ve diger test sonuclariyla birlikte yorumlayacaktir. Ve bilinmelidir ki tek bir test teshis koymak icin yeterli degildir. Doktorlar kisinin tibbi gecmisi ve diger testleri dikkate alarak bu testi yorumlayacaktir. Biraz dusuk veya yuksek bir sonuc tibbi onem tasimayabilir, cunku bu test genellikle gunden gune ve kisiden kisiye degisir.
Ketoasidoz, kan ve idrardaki keton cisimleri, yuksek kan sekeri ve yuksek kan asiditesi ile karakterize tehlikeli bir durumdur. En sIk diyabet neden olur, ancak enfeksiyonlar, alkol kotuye kullanimi, aclik, salisilat toksisitesi veya emzirme de duruma neden olabilir.
Ketoasidoz, insulin dusuk oldugunda ya seker depolari tukendiginden ya da (diyabetik ketoasidoz durumunda) insulin yeterli miktarda uretilemediginde gelisir. Bu kosullar, keton cisimlerinin birikmesine ve kanin asitlesmesine yol acan bir dizi olay olusturur. Bie saglik uzmani tarafindan ketoasidoz semptomlari tespit ederse, kan sekeri, keton seviyeleri ve kan asiditesini kontrol etmek icin bir dizi kan ve idrar testi yapilarak tani konacaktir. Eger bir kisi ketoasidoz gelistirdiginden supheleniyorsa, derhal tibbi yardim almasi tavsiye edilir. |