| |  BagisIklik Sistemini Kontrol Etmek Icin Kullanilan Testler Nelerdir?
Yasanan saglik problemlerinde, bagisIklik sisteminin saglikli isleyip islemedigi onemli rolu oynamaktadir. Bazi durumlarda bunu tespit etmek icin bazi testler gerekir. Bu yazida bagisIklik sistemi sagligi icin yapilan testler hakkinda bilgiler bulunmaktadir.
Beyaz Kan Hucreleri (Lokositler) Testi
BagisIklik ve bagisIklik sistemi sagligi soz konusu oldugunda bakilmasi gereken ilk yer beyaz kan hucreleri ( WBC ) veya lokositlerdir. Bu hucreler bakteri, virus ve diger yabanci istilacilarla savasarak bizi enfeksiyonlara ve hastaliklara karsi korumaktadir. Bu nedenle, bagisIklik sisteminin sagligini kontrol ederken, ilk adim bir WBC diferansiyeli veya sadece bir WBC diferansiyeliyle tam bir kan sayimi (CBC) testi yaptirmak gerekir.
CBC, kirmizi kan hucreleri (RBC’ler), beyaz kan hucreleri (WBC’ler) ve trombositler hakkinda bilgi saglamaktadir. Normalde rutin saglik muayenesinin bir parcasi olan yaygin bir testtir. Doktorlar bunu anemi, enfeksiyonlar, pihtilasma sorunlari, bagisIklik sistemi bozukluklari ve kan kanserleri de dahil olmak uzere cok cesitli saglik sorunlarinin saptanmasina yardimci olmak icin kullanmaktadirlar. Ornegin, beyaz kan hucreleri soz konusu oldugunda, dusuk WBC seviyelerine sahip olmak, vucudun enfeksiyonlara karsi uygun sekilde savasmak icin yeterli kaynaga sahip olmadigi anlamina gelmektedir. Diger yandan yuksek WBC, su anda bir enfeksiyonla savasildiginda veya vucutta iltihaplanma oldugu anlamina gelmektedir. Beyaz kan hucreleri vucudun mikroplara karsi savasmasina yardimci olmaktadir. Beyaz kan hucresi seviyelerini rutin tam kan sayimi (CBC) testi veya diferansiyel ile beyaz kan hucresi (WBC) testi alarak kontrol ettirmek mumkundur.
Beyaz Kan Hucresi Diferansiyel
Beyaz kan hucreleri azalir veya artarsa, hangi belirli hucrelerin neden oldugunu kontrol ettirmek onemlidir. WBC diferansiyeli toplam beyaz kan hucresi sayimi vermenin yani sira testin ayrica 5 ana beyaz kan hucresi turunun sayimlarini veya yuzdelerini de icerecegi anlamina gelmektedir ve bunlar asagidaki gibidir:
• Notrofiller: Enfeksiyon ve enflamasyon bolgelerindeki bu ilk yanit verenler mikroplari yutarak ve onlari olduren enzimleri serbest birakarak enfeksiyonla savasmaya yardimci olmaktadir.
• Lenfositler: Bunlar mikroplara karsi antikor ureten, kanseri veya virus bulasmis hucreleri olduren ve bagisIklik yanitini yonlendirmeye yardimci olan hucrelerdir.
• Monositler: Mikroplari olduren, yabanci partikulleri yutan, olu hucreleri cikaran ve bagisIklik yanitini arttiran hucrelerdir.
• Eozinofiller: Parazit enfeksiyonlariyla savasan ve alerjik yanitta yer alan hucrelerdir.
• Bazofiller: Inflamatuar yanitlarda yer alan hucrelerdir.
Her bir farkli WBC tipinin normal bir yuzdesine ve seviyesine sahip olmak saglik icin onemlidir.
C-Reaktif Protein (hs-CRP) Testi
C-reaktif protein veya CRP yararli bir testtir, cunku bagisIklik sisteminin bir enfeksiyonla mucadele edip etmedigini gostermektedir. Daha da iyisi, metabolik sagliga yakindan bagli kronik inflamasyon yasayip yasamadigini gostermektedir. Karaciger travma, inflamasyon ve enfeksiyona yanit olarak CRP yapmaktadir. CRP’nin gorevi daha sonra hasarli dokuyu veya istilaci mikroplari baglayip bagisIklik sisteminin (beyaz kan hucreleri) onlari tanimasi ve temizlemesi icin etiketlemektir. Rahatsizligin nedeni giderildikten sonra CRP seviyeleri genellikle normale donmektedir. Bununla birlikte, vucutta kronik dusuk dereceli inflamasyon oldugunda, CRP seviyeleri biraz artmis olmaktadir. Iki tip CRP testi bulunmaktadir. Ciddi bakteriyel enfeksiyon veya enflamatuar hastalik belirtileri olan kisiler icin duzenli bir CRP testi istenmektedir. CRP’yi 10 ila 1,000 mg/L araliginda olcmektedir.
Bakteriyel enfeksiyonlar CRP’yi (40 – 200 mg/L veya daha fazla) kitlesel olarak artirabilirken viral enfeksiyonlar ve hafif inflamasyon genellikle CRP’de (10-40 mg/L) daha ince bir artisi tetiklemektedir. Bununla birlikte, dusuk dereceli kronik iltihaplanma veya kalp hastaligi riskinin bir gostergesi icin ilgileniliyorsa, bir hs-CRP testi yapilmalidir. hs-CRP testi, CRP’yi 0.5 ila 10 mg/L araliginda olcmektedir. Hs-CRP testinin hassasiyeti, normal bir CRP testi ile fark edilmeyecek olan hafif yukselmis CRP duzeylerinin saptanmasina izin vermektedir.
hs-CRP ve Metabolik Saglik
Gunumuzde artik, hs-CRP seviyelerinin, gorunuste saglikli kisilerde bile gelecekteki kalp (kardiyovaskuler) hastalik riskini tahmin etmeye yardimci olabilecegi kabul edilmektedir. CRP seviyeleri kalp hastaligi riski ile iliskilidir ve bu riskler asagidaki gibidir:
• Dusuk risk: 1,0 mg/L’nin altinda hs-CRP seviyesi
• Ortalama risk: 1,0 ila 3,0 mg/L arasinda
• Yuksek risk: 3,0 mg/L’nin uzerinde
• Cok yuksek risk: 5-10 mg/L
• 10 mg/L’nin ustunde – klinik olarak anlamli inflamatuar durumlar
Uyku eksIkligi, stres, sigara icme, sagliksiz diyetler, besin eksIkligi, daha yuksek CRP seviyeleri ile iliskilendirilmistir.Ayrica Metabolik sendrom, obezite, obstruktif uyku apnesi ve diyabette de yuksek CRP duzeyleri bulunmustur.
HS-CRP/CRP Testine Alternatifler
ESR gibi vucutta iltihaplanma veya devam eden bir enfeksiyon olup olmadigini kontrol etmek istendiginde doktorlarin kullanabilecegi baska testler de bulunmaktadir. Eritrosit sedimantasyon hizi veya ESR genellikle hastalik indeksi olarak adlandirilmaktadir. Hs-CRP testleri yapilmadan once daha sIk test edilmektedir. Doktorlar hala belirli hastaliklarin ilerlemesini izlemek icin kullanmaktadirlar.
Globulinler (Gama Boslugu) Testi
Bazen gama boslugu olarak da adlandirilan globulin seviyeleri, alfa, beta ve gama globulinler dahil olmak uzere kandaki albumin disindaki proteinlerin bir olcusudur. Doktorun viral veya bakteriyel bir enfeksiyonu, enflamatuar bozuklugu veya otoimmun bir hastaligi teshis etmesine yardimci olmaktadir. Cunku antikorlar gama globulinlerdir ve bunlarin artmis uretimi bu hastaliklara isaret edebilmektedir. Bununla birlikte, sadece hastalik icin bir sinyal gorevi goren yuksek seviyeler degildir. Dusuk seviyeler de bir saglik sorunu oldugunu gostermektedir. Globulin seviyeleri antikor seviyeleri icin bir vekildir ve bir enfeksiyon, enflamatuar veya otoimmun bozukluklarin teshis edilmesine yardimci olmaktadir.
Spesifik Antikor Testleri
Gerektiginde doktor daha derinlemesine antikor testleri istemektedir. Ornegin, dort ana antikor tipinin seviyelerine bakan testler bulunmaktadir ve bunlar asagidaki gibidir:
• IgM: Yeni bir enfeksiyonun ilk asamasinda seviyeleri artmaktadir ve enfeksiyonlara karsi genel ancak kisa sureli koruma saglamaktadir. Vucut tarafindan daha cok IgG antikoru uretildiginde IgM duzeylerinde dusus olmaktadir.
• IgG: Bunlar kandaki en yaygin antikorlardir. Bunlar bagisIklik yanitinin ikinci dalgasinda yapilmaktadir, viruslere ve bakterilere karsi basarili bir savunma icin cok onemlidir.
• IgA: Kandan ziyade, bu antikorlar mukusta veya bagirsakta, akcigerlerde ve urogenital sistemde bulunmaktadir. Nefes alindiginda veya yutuldugunda zararli mikroplara karsi ilk savunma hattidir.
• IgE: Bu antikorlar parazitlere karsi koruma saglamaktadir, ancak alerjik reaksiyonlarda da rol oynamaktadir.
Baska bir antikor turu bulunmaktadir ve bu IgD dir. Ancak, bilim adamlari hala bu konuda ya da ne yaptigi hakkinda fazla bir sey bilmemektedirler ve bu yuzden arastirma disinda test edilmemistir. Son olarak, belirli hastaliklara karsi spesifik antikorlara bakan testler de bulunmaktadir ornegin, Epstein-Barr virusu, hepatit B ve C antikorlari veya antitroid antikorlari icin VCA IgG ve IgM testleri. Doktorlar bunlari potansiyel bir hastaligi dogrulamak veya dislamak icin kullanmaktadirlar. Bununla birlikte antikor alt tiplerinin seviyelerini olcen testler ve belirli hastaliklara ozgu antikorlari olcen testler bulunmaktadir.
D Vitamini (25-hidroksivitamin D)
D vitamini veya gunes isigi vitamini kemiklerin guclu, saglikli kalmasinda ve korunmasindaki roluyle bilinmektedir. Bununla birlikte, bu vitaminin bagisIklik sisteminde de onemli bir rol oynadigi ve hem dogustan hem de uyarlanabilir bagisIklik tepkisi uzerinde etkileri oldugu daha az bilinmektedir. Aslinda, calismalar D vitamini eksIkliginin bazi bakteriyel ve viral enfeksiyonlar gelistirme riskini arttirdigini gostermistir. Ayrica bilim adamlari, D vitamininin asiri iltihaplanmayi uzak tutmak icin onemli olabilecegini dusunmektedirler. Bu, ABD’li yetiskinlerin yaklasIk % 42’sinin bu vitaminde eksIk oldugunu gosteren buyuk populasyon calismalari isiginda onemlidir. D vitamini gunes isigina maruz kaldiginda cilt tarafindan uretilmektedir ve diyette veya vitamin takviyeleri yoluyla da elde edilebilmektedir.
D vitamini eksIkligi riski tasiyan kisiler bulunmaktadir ve bunlar asagidaki gibidir:
• Daha yuksek enlemlerde yasamak, ornegin Kanada veya ABD’nin kuzey bolgeleri
• Gunese maruz kalmada buyuk mevsimsel degisIkliklerin oldugu bolgelerde yasamak, ornegin kisin, insanlarin disari cikma olasiligi daha dusuk oldugunda
• Gunes isigini engelleyen yuksek duzeyde hava kirliligi olan bolgelerde yasamak
• Koyu tenli olmak
• Asiri gunes koruyucu kullanmak
• Cildi kapali tutmak (daha soguk iklimlerde veya bazi kulturlerde)
BagisIklik sagligi ile ilgili endise ediliyorsa, D vitamini eksIkligi olmadigindan emin olmak dogru yonde atilmis bir adim olacaktir. Bu, ozellikle D vitamini eksIkligi riski yuksekse gecerlidir. Seviyeleri kontrol etmek icin doktordan 25-hidroksivitamin D testi yapilmasi istenmelidir. Bununla birlikte D vitamini bagisIklik fonksiyonu icin onemlidir ve D vitamini eksIkligi olan kisiler belirli enfeksiyonlara yakalanma riski daha yuksektir.
Cinko
Diger temel besin maddelerine benzer sekilde, cinko da bagisIklik sistemindeki rolu de dahil olmak uzere vucutta bircok onemli rol oynamaktadir. Cinko, birden fazla bagisIklik hucresinde normal islevini surdurme de ve gelisiminde gerekli olmaktadir. Oynadigi kritik rol nedeniyle, hafif bir eksIklik bile bagisIklik fonksiyonunu bozabilmektedir, bakteriyel ve viral enfeksiyon riskini artirabilmektedir. Bilim adamlari yaslilarda yaygin olan cinko eksIkliginin bagisIklik savunmasini azalttigini, yurume, zaturree ve diger enfeksiyon riskini artirdigini bulmuslardir. Bazi tahminlere gore, cinko eksIkligi alt solunum yolu enfeksiyonlarinin yaklasIk % 16’sina katkida bulunmaktadir. Bazi durumlarda cinko eksIkligi riski altinda olmak mumkundur ve bu durumlar asagidaki gibidir:
• Sindirim bozuklugu varsa
• Hamile veya emziren biriyse
• Alkolikse
• Vejetaryansa
• Diyabet veya prediyabetre sahipse
• Orak hucre hastaligi varsa
Cinko eksIkligi belirtiler, ishal, sIk enfeksiyonlar, sac dokulmesi, goz ve cilt kosullari, gecikmis yara iyilesmesi, iktidarsizlik ve istah kaybidir. Calismalar yaslilarda ve immun yetmezligi olanlarda ornegin, orak hucre hastaligi, HIV enfeksiyon, cinko takviyesinin bagisIklik fonksiyonunu ve enfeksiyonlara karsi direnci geri yukleyebilecegini dusundurmektedir. Bununla birlikte, cinko ile dikkatli bir sekilde doz almak onemlidir, cunku asiri seviyeler bagisIkligi baskilayarak tam ters etkilere sahip olabilmektedir.
Demir/Ferritin
Demir, bagisIklik sisteminde ve enfeksiyonlara karsi direncte onemli bir rol oynayan baska bir besindir ve sunlari uretmek icin etkilidir:
• Beyaz kan hucreleri
• Sitokinler
• Mikroplari oldurmek icin gerekli reaktif oksijen turleri
Demir eksIkligi bagisIklik fonksiyonuna mudahale etmektedir, vucudun viral ve bakteriyel enfeksiyonlarla savasma yetenegini azaltan Th1’den Th2’ye dogru bagisIklik tepkisini carptirabilmektedir. Ornegin, demir eksIkligi anemisi cocuklarda daha sIk solunum yolu enfeksiyonlari ile iliskilendirilmistir. Kadin ve cocuklarin demir eksIkligi yasama olasiligi daha yuksektir. Semptomlari yorgunluk, bas agrisi, soluk cilt, anksiyete ve nefes darligidir. Doktorun demir seviyeni kontrol etmek icin bazi kan testlerini istemektedir ve bunlar asagidaki gibidir:
• Demir ve TIBC (Toplam demir baglama kapasitesi), bunlar demir eksIkliginin bir gostergesini vermek icin birlikte olculmektedir.
• Transferrin doygunlugu (% doygunluk), demir ve TIBC seviyelerden elde edilmektedir.
• Ferritin, genellikle vucudun toplam demir depolarinin iyi bir olcusudur, ancak vucutta bir enfeksiyon veya iltihaplanma varsa guvenilmez olmaktadir
Demir takviyesinin bazi solunum yolu enfeksiyonlarini onlemede yararli olabilecegini gosteren calismalar vardir. Bununla birlikte, demir eksIkligi bazi enfeksiyonlarda bagisIklik tepkisini ve iyilesmeyi engellerken, sitma veya tuberkuloz gibi diger enfeksiyonlara yardimci oldugu gorulmektedir. Cunku bazi mikroplarin gelismek icin aslinda demire ihtiyaci olmaktadir. Ayrica, vucuttaki asiri demir seviyeleri toksIk olabilmektedir, bu nedenle ihtiyaclara gore en iyi takviye rejimini olusturmak icin doktora gidilmelidir. Demir, bagisIklik sisteminin duzgun calismasi icin gerekli olan baska bir besindir. Demir eksIkligi, bagisIklik sistemini Th1’den Th2’ye dogru egerek vucudun bakteriyel ve viral enfeksiyonlarla mucadele yetenegini azaltmaktadir.
Magnezyum
Magnezyum vucutta bulunan 4. en bol mineraldir. D vitamini aktivasyonu da dahil olmak uzere 300’den fazla farkli bedensel surec icin gereklidir. Bu nedenle, bir eksIklik bagisIklik sistemi de dahil olmak uzere sagliga zarar verebilmektedir. Bazi raporlar magnezyum eksIkliginin viral enfeksiyonlara yatkinligi artirabilecegini dusundurmektedir. Bu ozellikle yaygin magnezyum eksIkliginin ne oldugu isiginda onemlidir. Bir calisma, ABD nufusunun % 75’inin diyetlerinde yeterli magnezyum alamadigini tahmin etmektedir. Kotu bir diyete ek olarak, bazi kisi gruplari malabsorptif hastalik, diyabet, alkolizm veya yaslilik gibi diger nedenlerden dolayi daha yuksek eksIklik riski altindadir. Son olarak, duygusal stres ve stresli aktiviteler vucuttan magnezyum kaybini artirabilmektedir. Dusuk magnezyum ile baglantili semptomlar istahsizlik, halsizlik, bulanti, uykusuzluk, sinirlilik, bas agrisi ve kas gucsuzlugudur. Bununla birlikte magnezyum eksIkligi oldukca yaygindir. Bu kotudur, cunku vucudun bagisIklik yaniti da dahil olmak uzere bircok islem icin bu minerale ihtiyaci vardir. D vitamini aktive etmek icin magnezyum gereklidir.
Folat
B9 vitamini olarak da bilinen folat, suda cozunur esansiyel vitaminlerdir. Yeni hucreler uretmek icin gereklidir ve buna bagisIklik hucreleri dahildir. Bilim adamlari, folat eksIkligi olan kisilerin bagisIklik tepkisinde bozulma (cogunlukla hucre aracili bagisIklik) oldugunu ve enfeksiyonlara karsi daha hassas oldugunu bulmuslardir. Buyuk olcekli bir nufus calismasi, ABD’deki yetiskinlerin % 1’inden daha azinin folat eksIkligi oldugunu bulmustur. Bununla birlikte, kadinlarin % 20’sinde folat yetersizligi vardir. Folat yetmezligi, vucudun en iyi sekilde calismasi icin yeterli folatin olmadigi anlamina gelmektedir. Folik asit takviyesi olmayan ulkelerde folat eksIkligi daha yuksek olabilmektedir. Dusuk folat semptomlari halsizlik, yorgunluk, beyin sisi, sinirlilik, bas agrisi, vurma veya yaris kalp atisi ve nefes darligidir. Bu gunlerde, folat eksIkliginin nadiren izolasyonda meydana geldigi unutulmamalidir. Aksine, genellikle B12 vitamini eksIkligi gibi diger besin eksIklikleri ile bulunmaktadir ve bazi durumlarla iliskilidir. Bu durumlar asagidaki gibidir:
• Kotu bir diyet (folat esas olarak taze meyve ve sebzelerde bulunur)
• Alkolizm
• Malabsorptif bozukluklar (ornegin col yak hastaligi)
Folati artirmanin en iyi yolu taze meyve ve sebze alimini arttirmaktir. Pisirme, pismis gidalarin folat iceriginin % 90’ini ortadan kaldirmaktadir. Folat takviyeleri alinmasi gerekiyorsa, folik asit uzerine 5-MTHF (B9 vitamininin sentetik versiyonu) secilmelidir, cunku ikincisi de emilmemektedir. Bununla birlikte bagisIklik hucrelerini uretmek icin folat gereklidir. Duz folat eksIkligi ABD’de nadirdir, ancak yetersizlik yaygindir. Diyetleri zayif, alkol kotuye kullanimi veya emilim bozuklugu olan insanlar daha yuksek bir eksIklik riski altindadir.
C Vitamini
C vitamini, hem dogustan gelen hem de uyarlanabilir bagisIklik tepkisini destekleyerek bagisIklik savunmasina katkida bulunan onemli bir besin ve antioksidandir. Asiri aktif bir bagisIklik tepkisi nedeniyle doku hasarini azaltmak icin mikrop oldurmeyi artirabilmektedir. Bu nedenle C vitamini eksIkliginin bagisIkligi bozabilecegi ve enfeksiyonlara yatkinligi artirabilecegi sasirtici degildir. Gunumuzde insanlar C vitamini eksIkliginin gecmiste kaldigini dusunmektedirler. Bununla birlikte, Ulusal Saglik ve Beslenme Sinavi Arastirmasina gore, ABD’deki yetiskinlerin yaklasIk % 5-17’si C vitamini ek******************. Ozellikle sigara icenler C vitamini eksIkligi acisindan yuksek risk altindadir. Ayrica, enfeksiyonlar bagisIklik sisteminin C vitamini gereksinimlerinin artmasi nedeniyle C vitamini seviyelerini azalmaktadir. C vitamini takviyesinin solunum ve sistemik enfeksiyonlari hem onleyebilecegine hem de tedavi edebilecegine dair kanitlar bulunmaktadir. Genel olarak, enfeksiyonun onlenmesi daha dusuk seviyelerde C vitamini alimi (yani 100-200 mg/gun), bir enfeksiyon sirasinda ise vucut onemli olcude daha yuksek (gram) dozlar gerektirmektedir.
Peki; Diger Besin Maddeleri?
BagisIklik sistemini de etkileyebilecek baska besinler de vardir. Yani A, E, B2, B6, B12 ve selenyum vitaminleri. Bu besinlerdeki eksIklikler gelismekte olan ulkelerde ornegin A vitamini eksIkligi daha yaygin olabilirken, bunlarin hepsi ABD’de oldukca nadirdir. Ornegin, ABD nufusunun % 1’inden daha azi A vitamini veya E vitamini bakimindan yetersizdir. Bununla birlikte, besin yetersizligi riskinin genellikle yasla ve belirli saglik kosullarinda arttigi unutulmamalidir. Ornegin, B12 vitamini eksIkligi, genc populasyonda pratik olarak mevcut olmayan, ancak yaslilikta daha yaygin hale gelen eksIkliklerden biridir. ABD’deki yaslilarin yaklasIk % 4’unde vardir.
Selenyum eksIkligi, gida icerigi topraktaki selenyum konsantrasyonuna bagli oldugundan bolgesel olma egilimindedir. BagisIklik sistemi icin yapabilecek en iyi sey, beslenme eksIkliklerini onlemek icin dengeli, saglikli bir diyet yemektir. A, E, B2, B6, B12 ve selenyum vitaminlerinin hepsi bagisIklik sisteminde onemli roller oynamaktadir. Bununla birlikte, insanlarin buyuk cogunlugu diyetleri yoluyla bu besinlerden yeterince almaktadirlar. |