| |  Yaslilarda Sindirim Sistemiyle Ilgili Degisimler ve Hastaliklar
Sindirim sistemi, vucudun kullanmasi icin yiyecekleri bilesenlerine ayirmaktan sorumlu olan hayati bir sistemdir. Yaslandikca, diyet, yasam tarzi, hastaliklar ve ilaclardan yillarca suren etkilerin doruk noktasi nedeniyle sindirim sisteminde bir seylerin yanlis gitme riski gittikce artmaktadir. Yasli kiside, divertikuler hastalik veya kolorektal kanser ya da uzun sureli gibi kosullar, kotulesme dispepsi, irritabl bagirsak sendromu, enflamatuar bagirsak hastaligi (Crohn hastaligi ve ulseratif kolit), colyak hastaligi ve GERD gibi yeni tibbi sorunlar gibi ortaya cikabilir
Bu yazida yaslandikca sindirim sagligini korumanin yollarinin yani sira yasli bireyleri sIklikla etkileyen bozukluklara, bu durumlarin tedavisi ve yonetimlerine dair bilgiler bulunmaktadir.
Diyet ve Yasam Tarzi DegisIklikleri
Saglikli beslenme aliskanliklarini surdurmek, genel sindirim sagligin buyuk faydalar saglayabilir. Bircok saglikla ilgili hazirlanmis kitap ve yayinlara bakildiginda besleyici yiyecekleri secilmeli ve diyet cesitlendirilmelidir. Kabizlik, ishal ve divertikuler hastaligi olumlu yonde etkilemek icin yeterli lif almak onemlidir. 50 yasindan buyuk kadinlar gunde 21 g lif hedeflemeli ve bu yas grubundaki erkekler 30 g hedeflemelidir.
Yeterli D vitamini almak ozellikle kis aylarinda hayati onem tasir ve yaslandikca ihtiyac artar. 51-70 yas arasi olanlar gunde 400 IU (10 mikrogram) D vitamini almali ve 71 yas ve ustu olanlar gunde 600 IU (15 mikrogram) almalidir. Takviye almak kesinlikle gereklidir, cunku yeterli miktarda diyet kaynaklarinda alinamayabilir. Mesela Kanada’da gibi ulkelerde yasayanlar kendi D vitaminini sentezlemek icin yil boyunca yeterli gunes isigi alamamaktadir 1.200 mg tuketmesi gereken yaslilar icin kalsiyum alimi da cok onemlidir. Gunde uc porsiyon sut veya alternatiflerini tuketerek veya takviyelerle gunluk gereken kalsiyum miktari alinmalidir.
Kisinin yasam boyunca aktif kalmak onemlidir. 50 yasindan buyuk bir kisi, her hafta en az iki bucuk saat orta ila kuvvetli aerobik aktiviteye katilmali ve bunlari on dakika veya daha uzun seanslara seklinde yayarak yapmalidir. Bu yuruyus, bisIklet ve yuzme gibi aktiviteleri icerebilir. Haftada en az iki kez kas ve kemik guclendirme aktivitelerini de egzersiz listesine ekleyebilir.
Yeterli uyku almak da sindirim sagligina ve fonksiyonuna fayda saglayabilir, bu yuzden yeterli saat uyuyarak uykuyu almak onemlidir. Stres ayrica sindirim semptomlarinin kotulesmesine katkida bulunabilir ve soylenenden daha kolay olsa da, stresi hafifletmeye odaklanmak kisinin sagligini korumasina yardimci olabilir. Stresi yonetmek icin bazi teknikler arasinda duzenli egzersiz, kendine zaman ayirmak, gulmek, daha iyi bir nefes almak ve olumsuz dusuncelerden uzaklasmak yer alir.
Disfaji
Yutma guclugu (disfaji) yasli bireylerde yaygindir. Cunku tukuruk uretiminin azalmasi, ust ozofagus sfinkterindeki azalmis guc, sinirlerin ve kaslarin dejenerasyonu (Parkinson ve inmenin ortak bir sonucu olan) ve yutma surecinin bozulmus koordinasyonu dahil olmak uzere buna katkida bulunan birkac faktor vardir. Bu belirtiler yaslandikca daha sIk gorulur. Yutma guclugu yasaniyorsa, semptomlari azaltmak icin birkac teknik vardir. Kapsamli cigneme, iyi dis sagligi, protezlerin uygun sekilde takilmasi, yavas yemek ve yemek yerken dik oturmak yardimci olabilir.
Fonksiyonel Dispepsi
Fonksiyonel dispepsi (FD), ust sindirim sisteminde populasyonun yaklasIk% 20-45’ini etkileyen kronik bir durum ve hareket bozuklugudur (peristalsis). Semptomlar tekrarlayan ust karin agrisi, bulanti, gegirme, siskinlik, erken dolgunluk ve hazimsizligi icerir. Fonksiyonel dispepsi nedeni bilinmemektedir; bununla birlikte, hicbiri FD ile tutarli bir sekilde iliskilendirilemese de, birkac hipotez bu durumu aciklayabilir. Asiri asit salgisi, mide veya onikiparmak bagirsagi iltihabi, gida alerjileri, yasam tarzi ve diyet etkileri, psIkolojik faktorler, ilac yan etkileri (steroidal olmayan anti-enflamatuar ilaclar ve aspirin gibi ilaclardan) ve Helicobacter pylori enfeksiyonunun ile ilgili ilaclar gosterilebilir.
Gastroozofageal Reflu Hastaligi
Gastroozofageal reflu hastaligi (GERD), sindirim sisteminin ust kismi duzgun calismadiginda ortaya cikar ve mide iceriginin yemek borusuna geri akmasina neden olur. GERD’nin en yaygin semptomu asit refludur ve diger semptomlar arasinda mide eksimesi, asit veya gida yetersizligi, surekli bogaz agrisi, kronik oksuruk, gogus agrisi ve agiz kokusu bulunur.
Dispepsi ve GORH Yonetimi
Bu iki ust GI bozuklugunun yonetimi benzerdir. Diyet ve yasam tarzi degisIklikleri ve gerektiginde ilaclarin bir kombinasyonunu icerir. Tukettiginde semptomlari kotulesen yiyeceklerin tespit edilmesi onemlidir. FD ve GERD icin bazi yaygin tetikleyici gidalar yagli gidalar, baharatlar, alkol ve kafeindir, ancak her bir birey benzersizdir bu yuzden bir yiyecek birini rahatsiz ederken digerini etmeyebilir. Bu yiyeceklerden kacinmak veya sadece kucuk miktarlarda tuketmek semptomlarin yonetilmesine yardimci olabilir. Obezite ve nikotin, ozofagus sfinkter arizalanmasina katkida bulunabileceginden, saglikli bir vucut agirligini korumak ve sigarayi birakmak veya azaltmak da yardimci olabilir. Yedikten hemen sonra uzanmaktan kacinilmali ve uyurken yatagin basini alti inc yukseltme denenmelidir. Mide eksimesini azaltmaya yardimci olan ilac turleri vardir ve bunlar mide asidi notralize eden maddeler vardir. Bunlar genellikle sadece kisa sureli (iki hafta veya daha az) kullanim icindir.
NSAID Komplikasyonlari
Steroid olmayan anti-enflamatuar ilaclar (NSAID’ler) bir tur agri kesici ilactir. Bunlardan en yaygin olanlari asetilsalisilik asit (Aspirin®, ASA), ibuprofen (Advil®) ve naproksendir (Aleve®). Bu ilaclar agriyi hafifletmede etkilidir ve nispeten dusuk bir yan etki gosterdigi icin ust sindirim sisteminde hasara neden olabilirler. Yaslandikca, mide ulseri gibi komplikasyon gelisme riski artar. Diger risk faktorleri arasinda yuksek dozlar veya NSAID’lerin sIk kullanimi, onceki GI kanamasi, eslik eden steroid kullanimi, kardiyovaskuler hastalik ve coklu NSAID’lerin karistirilmasi yer alir. NSAID’lerden gastrointestinal hasari onlemek icin, midedeki asidi azaltan H2RA’lar ve PPI’lar veya mideyi asitten korumak icin mukozal etkili mide koruma ilaclar alinabilir. Alternatif NSAID’ler de var, COX-2 inhibitorleri gibi, ancak bunlarin kendi riskleri vardir. Bu seceneklerin hicbiri ise yaramazsa, NSAID’leri sinirlamayi veya bunlardan kacinma denenebilir. NSAID kullanimi ve potansiyel komplikasyonlari hakkinda endiseler varsa, uzman bir doktora danisilmasi tavsiye edilmektedir.
Bagirsak Aliskanliklari Nasildir?
Normal bagirsak aliskanliklari kisiden kisiye degisir ve odaklanilmasi gereken onemli durum kisinin kendini rahat hissedip hissetmesidir. Tipik olarak, haftada uc kez bagirsak hareketine sahip olmak normal kabul edilir, ancak bu aralik disina cikiliyor ve sIkayetler kisi icin saglikli olmayabilir. Fakat bu araligin disinda kaliniyor, ancak baska semptom yoksa, problem olmaz. Saglikli bir bagirsak hareketi sorunsuz, acisiz gecerken diski cok gevsek ve sulu veya cok sert ve topakli degildir. Kisi zorlanmamali tuvalete gitmesi gerektiginde rahatsizlik verici duzeyde hizli olmamalidir.
Ishal
Ishal, sindirim sistemi maddeyi cok hizli bir sekilde ittiginde ortaya cikar (hizli kolon gecis suresi). Bu, kalin bagirsagin suyu kolondan yeterince uzaklastirmasi icin yeterli zamanin olmadigi ve artan sivi, hacim ve bagirsak hareketlerinin sIkligina yol actigi anlamina gelmektedir. Karin rahatsizligi da oldukca yaygindir. Ishalin bircok nedeni vardir, bazilari gecici etkilerden kaynaklanirken bazilari kronik hastaliklardan kaynaklanir. Ornekler arasinda enfeksiyon, ilac yan etkileri, laktoz intoleransi, colyak hastaligi, irritabl bagirsak sendromu ve inflamatuar bagirsak hastaligi (Crohn hastaligi ve ulseratif kolit) bulunur. Ishal, yaslilarin yaklasIk % 7-14’unu etkileyen bir durumdur.
Ishalin Onlenmesi ve Yonetilmesi
Ishali hafifletmeye yardimci olabilecek iki ilac grubu vardir. Ilk grup, dokme sekillendiriciler, diski gevsekligini ve sIkligini azaltmak icin bagirsaktaki suyu emerek calisir. Ve safra tuzu baglayicilari bulunur. Ikinci grup, bagirsagin kas aktivitesini degistiren, gecis suresini yavaslatan, bagirsagin diskidan daha fazla su emmesine izin veren ilaclari icerir. Bunlar arasinda loperamid gibi narkotik olmayan diyare onleyici maddeler, narkotik anti-diyare onleyici maddeler ve anti-spazmodik maddelerin ter aldigi ilaclardir.
Kabizlik
Kabizlik fekal madde sindirim sisteminde cok uzun sure hareket ettiginde olusur (yavas kolon gecis suresi). Bu, kalin bagirsagin diskidan fazla suyu emmesine, sert, kuru diskilara, azaltilmis frekansa, gerilmeye, rektal basinca veya dolgunluga, siskinlige, karin agrisina ve eksIk tahliye hissine neden olur. Bu belirtiler istahsizlik, sirt agrisi ve genel halsizliklere neden olabilir. Nedenleri arasinda lif ve sivi bakimindan cok dusuk bir diyetin tuketilmesi, yetersiz fiziksel aktivite, ilac yan etkisi (opiatlar, trisIklik anti-depresanlar, kalsiyum kanal blokerleri), bazi takviyeler (kalsiyum ve demir), irritabl bagirsak sendromu, bagirsak tikanikliklari veya darliklar bulunur. Bu tikanikliklar ve darliklar cerrahi, diyabet, inme, hipotiroidizm ve Parkinson hastaligindan kaynakli olabilir. Kabizlik genel nufusunun% 15’ini etkiler, ancak yasli bireylerde cok daha yaygindir.
Kabizligin Onlenmesi ve Yonetilmesi
Yasam tarzi ve diyet modifikasyonlarinin bir kombinasyonu, bircok durumda kabizligi hafifletmeye yardimci olabilir. Yeterli lif tuketmek ve bol miktarda sivi tuketimine dikkat etmek, diskiya hacim kazandirir, bu da sindirim sisteminde daha hizli hareket etmesini saglar. Kuru erik, kabizligin tedavisinde etkili olan ve genel saglik icin besin iceren yuksek lifli bir besindir. Yeterli fiziksel aktivite elde etmek, diskiyi kolonda daha hizli hareket ettirmeye de yardimci olabilir. Hemoroid gibi kabizlik komplikasyonlari ilik dus almak zorlanmamaya saglayarak da sIkayetleri azaltabilir. Diskilma esnasinda Ayaklari hafif yukseltmek ve one egilmek, rahat diski gecisi icin kolonunu daha ideal bir konuma getirebilir.
Bu yasam tarzi degisIklikleri yeterli olmadiginda, kabizligi onlemek ve rahatlatmak icin diskinin gecis suresini hizlandirmaya yardimci olabilecek bircok ilac vardir. Bunlar arasinda diski yumusaticilari, yaglayicilar, uyaricilar ve salin, laktuloz, gliserin ve polimer dahil olmak uzere hiperosmotikler gibi cok cesitli laksatifler bulunur. Ayrica lavmanlar bazi kisilere de yardimci olabilir. Daha ciddi vakalarda, linaklotid adi verilen receteli bir ilac, bagirsak sivisi sekresyonunu artirarak diski tutarliligini artirabilir. Bu, diskinin sindirim sisteminden gecisini kolaylastirmaya ve iliskili semptomlari hafifletmeye yardimci olur.
Divertikuler Hastalik
Divertikuler hastalik, kolon astarinda dis kolon duvarindan balon olusturan kucuk keseye benzer dis keseler olustugunda ortaya cikar. Divertikul (sadece bir ise divertikul) adi verilen bu torbalarin capi genellikle 0,5-1 cm’dir, ancak nadir durumlarda cok daha buyuk olabilir. En sIk kolonun alt kisminda bulunurlar. Divertikuler hastalik yaslilarin bir hastaligidir. 40 yasindan kucuk Bati yetiskin nufusunun % 5’ini etkiler, ancak 60 yas ve ustu kisilerin % 50’sini etkiler ve 85 yas ve ustu olanlarda % 65’e yukselir.
Divertikuler hastalikta iki ana durum vardir: divertikul osis ve divertikul itis. Divertikuloz, divertikul mevcut oldugunda ortaya cikar, ancak iltihaplanmadilar. Genellikle semptomlar olmadan (zamanin % 85’i) bulunur ve yeterli lif ve su alimi ve ilimli egzersiz de dahil olmak uzere saglikli beslenme aliskanliklariyla yonetilebilir. Divertikulit, alevlenme sirasinda, divertikul iltihaplandiginda veya enfekte oldugunda ortaya cikar ve divertikuler hastalik vakalarinin % 10-25’inde gorulur. Semptomlar diyare, kramp ve bagirsak iritabilitesinde artis, ayrica kanamanin, siskinligin, atesin ve karin sol alt kisminda yogun agri ve hassasiyette olabilir. Divertikulit tedavisi, bagirsak dinlenmesine izin vermek icin dusuk lifli veya sivi bir diyet icerir ve bazen antibiyotik veya cerrahi gereklidir.
Kolorektal Kanser
Kolorektal kanser, hayati tehdit eden ciddi bir hastaliktir. Yaslilarda genclerden daha yaygindir, ancak yine de dusuk bir yasam boyu gelisme riski vardir. Nufusun yaklasIk% 5-6’sinda kolorektal kanser gelisir ve erkeklerde kadinlardan daha yaygindir. Kolonda on yildan fazla ulseratif kolit veya Crohn hastaligi olan ve ailede kolorektal kanser oykusu olan bireyler de artmis bir risk altindadir. Yikici bir hastalik olsa da, erken yakalanirsa tedavi cok etkilidir.
Kolorektal kanserin bir polipten gelismesi on yila kadar surer. Bu nedenle her on yilda bir kolonoskopi onerisi etkilidir. Bu, doktorlarin kanserli hale gelmeden once riskli polipleri cikarmasina izin verir. Diger bir secenek, yillik veya iki yilda bir diski testine sahip olmaktir, Testte doktor anormal bir sey gorurse kolonoskopi onerebilir. Bununla birlikte, cogu doktor 75 yasina geldiginde veya onemli saglik sorunlari yasiyorsa kolon taramasinin kesilmesi tavsiye edilir.
Yaslandikca sindirim hastaliklari ve bozukluklari gelistirme riski orta derecede artmaktadir. Fakat dengeli bir diyet, egzersiz ve duzenli doktor kontrolleri sindirim sisteminin saglikli islevini surdurmesinde uzun bir yol kat edilmesini saglayabilir. |