Bozayı kim buldu, Bozayı kim icat etti. Farsça “büze”, Moğolca “bodso” biçimleriyle bilinen sözcüğün kökünün Soğd diline kadar uzandığı söylenir. “Meyhaneciden kefil istemişler, bozacıyı göstermiş,” sözünün de belirttiği gibi 16.-17. yüz-yıllarda çok yaygın olan bozahanelerde satılan bozalar az çok sarhoşluk vermekte, çok yerde de içine esrar katılmaktadır. Ankara köylerinde sarhoş eden bozaya mırmırık denir. Evliya Çelebi bozacıları “esnaf-ı bozacıyan-ı mezmuran” ve esnaf-ı tatlı bozacıyan” olarak ayırrnıştır; Evliya’ya göre, bozacılar “Pirimiz Sarı Saltuk Sultan’dır” dese de, Pirleri Salsal Tatar’dır. Ebussuüd fetvalarında acı ve tatlı boza ayrımı yapılsa da, çarşıdan boza alınması ve bozahaneye gidilmesi hoş görülmez buyurmuştur.

Kapıların süvesine yani çerçevesine hasır asılması meyhane işareti olduğuna göre, Evliya’nın keçesi de aynı işlevi görüyor olmalıdır. Oy-sa Ankara meyhane ve bozahaneleri Çelebi’den önce 1589’da kapatılmış, yedi ay sonra gelen ikinci ferman üzerine “Ankara’da vaki olan bozacının küpleri ve çanakları kırılub bi’l-külliye ref” olunmuştu.

İstanbul’da zamanında Kırım Tatarlarının bozasının ünlü olduğunu biliyoruz. 1567 yılına ait olup, Eyüp Sultan civarında “edilen münasebetsizliklerin men’i” hakkında verilen fermanda mahallede fahişelik, şürb-i hamr, zar ve satranç oynamakla birlikte “Tatar bozası işlenmesi” de şer’le haklarından gelinmek için sebep sayılmıştır.

1768- 74 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Tatarlara kızan Ahmet Resmi Efendi, Tatarların tembelleşip zaafa düştüklerini, geleneksel içkileri olan bozayı bırakıp çay, kahve, afyona daldıklarını iddia eder. İstanbul’un Vefa bozası ise Balkan Savaşı sırasında Ermeni usulü yerine Arnavut bozasıyla ününü kazanmıştır. Ankara’da da boza geleneği Akman bozasıyla sürmektedir. İstanbul’un yerlisi bozayı dükkanda satarken Arnavutlar kış gecelerinde seyyar satardı. Seyyar bozacılar artık mani söylemeseler de, kış gecelerini şenlendirmeye, kimine göre de hüzünlendirmeye devam ediyorlar. Bozanın gece içilmesi Hızır’ın ab-ı hayatı olmasındandır, onun gibi bozanın da yeri gizlidir.

alıntıdır