|
|
23 Mart 2020, 11:41
| #1 |
 |  Virusler Canli midir, Nasil Cogalir ve Yayilir? Bir virusun yapisi sasirtici derecede basittir. Her biri, kapsid adi verilen bir protein kilifla sarilmis genetik materyal ( DNA veya RNA ) icerir. Bazilari ayrica yumusak, lipit ortuyle sarilidir. Bu kucuk virus paketleri, 20 ila 300 nanometre arasindadir. Bu onlari cogu bakteriden daha kucuk yapar, bir insan kan hucresinin yaklasIk onda biri kadar kucuk olabilirler. Boyle kucuk bir boyut, cogu virusun isIk mikroskobu ile tespit edilemeyecegi anlamina gelir. Tek istisna, dev virus olarak bilinen bir grup, sasirtici derecede buyuk genomlara sahip uyelere sahiptir. Bu mega virusler cogundan yuzlerce kat daha buyuktur, yaklasIk 400 ila 500 nanometre boyutunda olan kapsidler ve 750 nanometreye kadar olcebilen viral formlardir. Ilk Virusler Nereden Gelmistir? Bazi bilim insanlari, viruslerin evrim oyuna oldukca gec kaldigina ve bir sekilde cogalma yetenegini kaybetmis olan hucrelerin kalintilari olduguna inanmaktadir fakat diger uzmanlar viruslerin Dunya’nin en eski yaratiklarindan once gelebilecegini one surmektedir. Dev virusler, kucuk muadillerine kiyasla sasirtici bir bagimsizliga sahiptir, bu yuzden bugun bildigimiz yasam cesitliliginin yapi taslarini saglamis olabilirler. Bilim insanlari viruslerin gercekten canli olup olmadigi konusunda pek anlasamazlar. Iowa Universitesi’nden Albert Erives, viruslerin daha cok hayat agacinin bircok dalini saran sarmasIklar gibi oldugunu one surmektedir. Her daldaki yaratiklara erisebilir ve enfekte edebilirler, zaman icinde konakci ev sahipleri degisime ugradikca ustun gelmek icin onlarla yarisirlar. Virusler Canli midir? Grip, hepatit, kizamik, kuduz gibi bircok hastaligin sebebi olan virusler dunya capinda yasanan coronavirus salgini ile bir kez daha meraklari uzerine cekmistir. Virusler canli mi yoksa cansiz midir sorulari sIkca tartisilmaktadir. Bilim insanlari viruslerin canli olup olmadigindan emin degillerdir. Genel olarak, bilim insanlari bir seyin canli olup olmadigini belirlemek icin bir kriter listesi kullanirlar. Canlilarin bazi ozelliklerine bakalim ve viruslerin de bu ozelliklere sahip olup olmadigini gorelim. 1-Canlilar hucrelerden olusmali ve homeostazisi korumalidir Homeostasis denge ile ilgilidir. Canlilarin hucreleri vardir. Viruslerin hucresi yoktur. Genetik materyallerini (DNA veya RNA) koruyan bir protein kilifa (kapsid) sahiptirler ancak hucre zarina, cekirdege veya hucrelerin sahip oldugu diger organellere (ornegin ribozomlar veya mitokondri) sahip degillerdir bu nedenle ic ortamlari hakkinda fazla bir sey soylenemez. Bazi virus suslarinin cevresinde zarf adi verilen ekstra bir zar (cift lipit tabakasi) bulunur. Bu kriter, tek bir virionun kendi basina kararli bir ic ortamini surdurup surduremeyecegini sorar. Bazi bilim insanlari kapsid ve zarfin virionlarin cevrelerindeki degisime direnmesine yardimci oldugunu iddia etse de genel fikir birligi viruslerin yasam icin bu ilk sarti karsilamadigi yonundedir. Yine de, biyolojideki cok az sey siyah ve beyazdir, bu yuzden son karar verilmeden once viruslerin listedeki diger kriterlere uyup uymadigina bakalim. 2- Canlilar farkli duzeylerde organizasyonlara sahiptir Hayat karma****************** ve canli organizmalar bu karmasIkligi yapilarina yansitir. Daha kucuk yapi taslari daha buyuk bir urun elde etmek icin bir araya gelir. Virusler kesinlikle bunu yapar. Nukleik asitlerden yapilmis genlere ve kapsomer adi verilen daha kucuk alt birimlerden olusan bir kapsidlere sahiptirler. 3-Canlilar cogalir Dogadaki temel durtulerden biri, bir turun genetik bilgisini aktarmasidir. Genel olarak, hucreler DNA’larinin bir kopyasini olusturarak cogalirlar. Hucrelerin aksine, virusler DNA’larinin bir kopyasini olusturmak icin araclara sahip degildir fakat yeni virusler olusturmanin baska yollarini bulmuslardir. Basit yapilari nedeniyle virusler, istemsiz bir konakci hucre yardimi olmadan hareket edemez ve hatta cogalamaz ama bir konak buldugunda virus hizla cogalabilir ve yayilabilir. Dogru konakciyi tanimak icin virusler, yuzeylerinde ideal hedef hucrelerine uyan reseptorler bulundurur ve genetik materyalini iceri gondererek kendine ait genetik materyal ve proteinlerin cogalmasina yardimci olmak icin ev sahibinin hucresel elemanlarini ele gecirir. Bu stratejiyi kullanarak yagmacilar konak hucrede cogalir. Bir tahmine gore sadece memelilere en az 320.000 farkli virus bulasabilir. BagisIklik sistemimiz kesinlikle tek bir virionla basa cikabilse de, kisa surede hucrelerimize zarar veren yuz binlerce virion olusur. Bu viral ordu, oksurukten hafif veya ic kanamaya kadar olumcul semptomlara neden olabilir. Bircok bilim insani, viruslerin kendini cogaltmak icin diger hucreleri kullanabilmesine ragmen, viruslerin bu kategori altinda hala canli olarak kabul edilmedigini iddia etmektedir cunku virusler genetik materyallerini kendi baslarina kopyalayacak araclara sahip degildir. Daha yakin zamanlarda, bilim insanlari mimivirus adi verilen yeni bir virus turu kesfetmislerdir. Bu virusler DNA’sinin bir kopyasini olusturmak icin araclar icerir. Bu, bazi virus turlerinin gercekten yasiyor olabilecegini dusundurmektedir. 4-Canlilar buyur Canlilar buyur. Daha buyuk veya daha karmasIk hale gelmek icin enerji ve besinleri kullanirlar. Virusler konakci hucreleri yeni virusler olusturmak icin manipule eder, varligi boyunca ne boyutu ne de karmasIkliginda degisme olmaz, virusler buyumez. 5- Canlilar enerji kullanir Canlilar enerji kullanir. Bir konakci hucrenin disinda olan virusler herhangi bir enerji kullanmaz. Sadece bir konakci hucre ile temas ettiklerinde aktif hale gelirler. Aktif hale geldikten sonra, daha fazla virus olusturmak icin konak hucrenin enerjisini ve araclarini kullanirlar. Kendi enerjilerini kullanmadigi icin, bazi bilim insanlari onlari canli olarak gormezler. Bu biraz garip bir ayrimdir, cunku bazi bakteriler konakcilarinin enerjisine guvenir ve yine de canli kabul edilir. Bu tur bakterilere zorunlu hucre ici parazitler denir. 6- Canlilar uyaranlara tepki verir Canlilar cevrelerine tepki verirler. Viruslerin cevreye gercekten tepki verip vermedigi tartisma konusudur. Bir uyarana yanit, ortamdaki bazi degisIkliklere neredeyse aninda tepki verilmesi ile tanimlanir. Virusler enfekte ettikleri hucrelerle etkilesime girerler ancak bunlarin cogu sadece virus anatomisine dayanir. Ornegin, hucreler uzerindeki reseptorlere baglanirlar, genetik materyallerini hucreye enjekte ederler ve cogalirlar. Canli hucreler ve organizmalar da genellikle bu etkilesimlere sahiptir. Hucreler diger hucrelere baglanir, genetik materyali gecer ve zamanla gelisir fakat bu eylemler cogu organizmada cok daha aktiftir. Dokunmaya, sese veya isIklara tepki olarak davranislarini insanlar, bakteriler veya deniz sungerlerindeki gibi degistirmeseler de, viruslerin hicbir seye yanit vermedigini kesin olarak soylemek icin yeterli arastirma yapilmamistir. 7-Canlilar cevrelerine uyum saglar Adaptasyon ve evrim, tum turler icin avantajli olan kasitsiz degisIklikler (mutasyonlar) yoluyla gerceklesir. Virusler kesinlikle cevrelerine uyum saglar. Acil bir yanit gerektiren onceki gereksinimden farkli olarak, adaptasyon zaman icinde gerceklesen bir surectir. Bir virus iki farkli fazda yasayabilir: -Litik faz virusun bir konakci hucrede aktif olarak replike oldugu ve konakciyi oldurdugu fazdir. -Lizogenik faz viral DNA’nin kendisini hucrenin DNA’sina dahil ettigi ve cogaldigi fazdir, konakci bundan zarar gormez. Bazen bir konakci, virusun aktif olarak cogalmasini desteklemek icin yeterli enerjiye veya kaynaga sahip degildir, bu nedenle lizojenik faza gecerler. Kosullar uygun oldugunda virus sonunda litik faza yeniden girebilir. Bu adaptasyon yetenegi, insan immun yetmezlik virusunde (HIV) ‘de oldugu gibi tedavi etmeyi zorlastiran seydir. HIV hizla mutasyona ugrar cunku genomunu kopyalarken sIk sIk hata yapar. Virus surekli degistigi icin, ona karsi ilac ve asi tasarlamayi cok zorlastirir. Bir ilac, cok sayida virionun cogalmasini onleyebilir ancak birkaci etkilenmeyecektir. Hayatta kalan virionlar direncli suslarin kopyalarini yaparak daha fazla hucreyi enfekte etmeye devam edecektir. Virusler Nasil Yayilir? Hucresel konakcilarin icinde virusler cok sayida kopya olusturabilir ve enfeksiyonu diger hucrelere yayabilir. Ornegin, grip olursaniz, vucudunuz sadece birkac gun icinde yuz trilyon virusle (dunyadaki insan sayisinin 10.000 katindan fazla) dolar. Viruslerin kisiden kisiye nasil yayildigi turune baglidir. Bircogu, her oksurdugunuzde veya hapsirdiginizda agzinizdan ucan damlaciklarin icinde bulunur. Cesitli faktorler havadaki viruslerin ne kadar hizli yayilabilecegini etkileyebilir. Grip, ozellikle soguk ve kuru ortamlarda daha uzun sure hayatta kaliyor gibi gorunmektedir, bu da genellikle kis aylarindaki yayilimin kaynagi olabilir. Tropik bolgelerde de yuksek nem, gribin kisiden kisiye sicramasina yardimci oluyor gibi gorunmektedir. Diger virusler diger vucut sivilariyla temas yoluyla kolay yayilir. Ornegin, Ebola virusu enfekte kan, diski veya kusmukla temastan yayilir. Diger bircok virusun aksine, bilim insanlari Ebola’nin insandan insana oksurme ve hapsirmayla havaya yayilamayacagini dusunmektedir. Yine de diger virusler, bir sivrisinek gibi bir araciyla yayilir, sivrisinek insanlari isirip enfekte eder. Bu sivrisinek kaynakli hastaliklara bir ornek, potansiyel olarak olumcul, grip benzeri bir enfeksiyona neden olan Dang’dir. Dunya Saglik Orgutu’ne gore, Dang atesi ya da Dang hummasi riski son yillarda artmakta ve kuresel nufusun yaklasIk yarisini tehdit etmektedir. Diger sivrisinek kaynakli diger kotu hastaliklar arasinda Zika, Chikungunya ve Bati Nil hastaliklari bulunur. Peki, Sonuc Nedir? Virusler canli mi yoksa cansiz midir? Bilim insanlari bir virusun canli olup olmadigini belirlemek icin bu kriterler listesini uyguladiginda cevap belirsizdir. Virusler hucrelerden olusmazlar, kendilerini kararli bir durumda (homeostasis) tutamazlar, buyumezler ve kendi enerjilerini uretemezler. Cogalsalar ve cevrelerine adapte olsalar da virusler gercek canli organizmalardan cok androidler gibidir. Bu nedenle viruslerin canli olup olmadiginin tartismasi devam etmektedir. Viruslerin anlasilmasi konusunda gelismeler devam ettikce bilim insanlari ilerleyen yillarda bu soru hakkinda nihai bir karara ulasabilirler. Bir virusun canli olmamasi viral enfeksiyonlarla nasil basa cikilacagini etkiler. Ornegin antibiyotikler bakteriyel enfeksiyonlari tedavi etmek icin kullanilir ve grip veya sucicegi gibi viral bir enfeksiyonda ise yaramaz. Antiviral ilaclar ise virusu yok etmek yerine onlarin cogaltma dongusunu engellemeye calisir. |
| |
| Konuyu Toplam 1 Üye okuyor. (0 Kayıtlı üye ve 1 Misafir) | |
| |
Normal
