|
|
22 Mart 2021, 10:27
|
#1 |
  |
Ergenligin Beyne Etkileri
Insanlar cocukluktan yetiskinlige dogru ilerledikce ergenlik denen bir asamadan gecerler. Ergenlik, bir kisinin hayatindaki buyuk sosyal, cevresel ve biyolojik degisimin yasandigi bir donemdir. Genellikle genclik yillarinda meydana gelen ergenligin baslangici, insanin fiziksel ve duygusal gelisiminin onemli bir donemidir. Bu sure zarfinda meydana gelen daha belirgin bedensel degisIkliklere ek olarak, bir ergenin beyni de gorunmeyen degisIkliklerden gecer. Bu degisIklikler hormon adi verilen kimyasallar tarafindan yonlendirilir.
Hormonlar vucudun daha uzun olmasina, sekil degistirmesine ve hatta sac uzamasina yardimci olur. Hormonlar vucudun farkli bolgelerine (kemikler, kaslar veya deri gibi) etki etse de, beyinde ergenlik icin birkac onemli hormon uretilir. Bilim adamlari, hormonlarin beynin nasil buyudugunu ve degistigini nasil etkiledigi hakkinda daha fazla sey ogreniyorlar. Erkek ya da kiz, olsun dogdugu andan itibaren bedeni degismeye baslar ve yaslandikca degismeye devam eder. Bu, insani gelisme denen bir surectir. Insan gelisimini bebeklik (0-2 yas), cocukluk (3-11 yas), ergenlik gibi yasamin birkac onemli asamasindan gecerken dusunebilir. Ergenligin Beyne Etkileri12-18 yas ergenlik iken 18-24 yas arasi genc yetiskinlik olarak adlandirilir. Tahmin edebilecegi gibi, bebeklikten genc yetiskinlige kadar bircok degisIklik vardir! Bu degisIklikleri ve bunlarin nasil gerceklestigini anlamak, olgunlastikca kisinin kendisini ve etrafindakileri daha iyi anlamasina yardimci olabilir. Hormonlar ve Vucut Peki, vucut buyume zamani geldigini nasil biliyor? Bu surecte icte ve dista bu degisimi etkileyen nedir? Ergenlik donemi olan bu gelisme ve degisme donemi oldukca karmasIk bir surectir ve genellikle tum hareketli parcalari yonetmek icin organize bir sistem gerektirir. Ornegin bir senfoni dinlenildigi zaman duyulan guzel muzigi uretmek icin bircok farkli enstrumanin dogru zamanda dogru notalari calmasi gerekir. Tum bu ayri ogelerin birlikte calismasi icin bir sef, her enstrumana neyi, ne zaman ve nasil calinacagini soyler. Vucuttaki genlerde, her vucudun kendi benzersiz sarkisini yapmak icin bir araya dizilmis muzik notalari gibidir. Uygun zaman geldiginde hormon denilen ozel kimyasallar salgilanmasini saglar. Vucudun bir bolumunde (bir endokrin bezi) yapilan ve daha sonra kanda dolasarak vucudun diger bolgelerine ne yapmasi gerektigini soyleyen kimyasallara hormon denir. Bunlar adeta vucudun diger bolgelerine ne yapmasi gerektigini soyleyen iletkenler gibidir. Vucuttaki bircok organ sistemi, o zaman, sefin emirlerini yerine getiren ve tum sureci hayata geciren aletler gibidir. Bu karmasIk gecis donemlerinde hormonlar, vucutta dolasan ve buyumek (veya buyumeyi durdurmak), seklini ve boyutunu degistirmek veya vucudun ihtiyac duydugu bir seyden daha fazlasini (veya daha azini) yapmak icin emirler veren haberciler olarak hizmet eder ve insan vucudunda yaklasIk 50 farkli tur hormon vardir. Adrenalin ve kortizol gibi bazilari strese tepki vermemize ve “savas ya da kac” tepkisini baslatmamiza yardimci olur. Melatonin gibi digerleri biyolojik saatlerimizi ayarlamaya yardimci olur ve bize ne zaman uyuyacagimizi veya uyanacagimizi soyler. Tiroksin ve insulin gibi bircogu metabolizmanin kontrolune yardimci olur. Ostrojen, testosteron ve buyume hormonu gibi digerleri, ureme organlarinin buyumesi gibi ergenlik doneminde gelisirken vucudumuzda meydana gelen degisIklikler icin kritik oneme sahiptir. Ergenlik Doneminde Ne Olur? Ergenlik, cocukluktan yetiskinlige gecilen zamandir ve ergenlik doneminin hemen oncesinde ve adini bu sirasinda vucutta meydana gelen bir dizi hormon kaynakli degisIkliklerden alir. Vucudun sekli, boyutu ve bilesimi, bir organizmanin ureme yetenegi olan cinsel olgunluga dogru ilerledikce degisir. Ergenligin bir sonucu olarak ruh hali ve davranislar da degisir. Vucutta degisIkliklere neden olan ayni hormonlar, beynin yapisini ve organizasyonunu da sekillendirmeye yardimci olur. Ergenlik caginda beyinlerimiz, olgun dusunme, hissetme ve davranis bicimlerine izin veren baglantilari guclendirir ve ince ayar yapar. Ergenligin baslarinda adrenal bezler (bobreklerin ustunde bulunur) DHEA (yesil) gibi androjenler adi verilen hormonlari uretir. KasIk kili, vucut kokusu, yagli cilt ve akne gibi ergenlik caginin en erken belirtilerini bu asamada gorebilirsiniz. Ardindan, hipotalamus ve hipofiz bezi (pembe) olarak adlandirilan iki kucuk beyin bolgesi ureme organlarina mesajlar gondererek onlara testosteron, ostrojen ve progesteron (mavi) gibi seks steroidleri yapmalarini soyler. Bu hormonlar beynin yapisini sekillendirebilir ve gelisim boyunca islev gorebilir. Androjenler Androjenler sac, kemik ve erkek ureme sisteminin buyumesini duzenleyen adrenal bezler (erkeklerde ve kadinlarda), testisler (yalnizca erkeklerde) ve yumurtaliklar (yalnizca kadinlarda) tarafindan yapilan hormonlardir. Genellikle erkek ozellikleriyle iliskili bir hormon grubudur, ancak ayni zamanda disilerin duzgun gelisimi icin de cok onemlidirler. Erkekler ergenlik doneminde androjen testosteronunda buyuk bir artis yasarken, testosteron da kadinlarda artar, ancak erkeklere gore daha azdir. Sonuc olarak, beyin devreleri cinsiyete ozgu sekillerde duzenlenirken kadinlarin ve erkeklerin beyinlerini biraz farkli kilar. Bu, cesitli beyin bolgelerinde buyume, hayatta kalma ve hucre tipindeki farkliliklari icerir. Cinsel dimorfizm adi verilen bu ince farkliliklar bulunur. Bu farkliliklar; Aslan yelesi (sadece erkeklerde) veya kanguru kesesi (sadece disilerde) gibi, ayni ture ait erkek ve disilerde farkli olan biyolojik bir ozelliktir. Beyin her iki cinsiyetin benzersiz biyolojik taleplerine hazirlanirken bu cinsiyet steroidleri adi verilen baska bir hormon grubu ile saglanir. Ergenlik doneminde erkek ve disi cinsel gelisim arasindaki farkliliklari kontrol eden kolesterolden yapilan bir grup hormondaha bulunur. Kadinlarda yumurtaliklar ve erkeklerde testis tarafindan uretilir ve ikincil cinsiyet ozelliklerinin gelisimini tesvik eder. Ergenlik doneminde artan seks hormonlarinin neden oldugu, erkeklerde ve kadinlarda farkli olan ve cinsel gelisimin tamamlanmasini simgeleyen gorunum degisIklikleri olusur. Kizlar icin bu, daha genis kalcalari, daha buyuk gogusleri ve adetin baslangicini icerir. Erkekler icin bu, artan kas kutlesi, daha derin bir ses ve yuz killarinin buyumesini icerir. Buyume atagi olarak adlandirilan hizli bir yukseklik artisi, genellikle erkek ve kizlarda ergenlige eslik eder. Steroid hormonlar ayni zamanda cinsel davranislarla ilgili beyin devrelerini de harekete gecirir, bu nedenle ergenler sekse olan ilginin artmasina neden olur. Ergenlik ve Beyine Etkileri Ergenligin Beyne EtkileriOrtalama olarak ergenlik, kizlarda 10-14 yaslari arasinda, erkeklerde 12-16 yaslari arasinda gorulur. Bireyler arasinda ergenligin zamanlamasinda pek cok farklilik vardir. Bilim adamlari, ergenligin baslangici, suresi ve temposunun bir kisinin kulturel gecmisi, egitim seviyesi, vucut kompozisyonu ve genleri gibi faktorlerden etkilenebilecegini kesfettiler. Ilginctir ki, ergenligin basladigi ortalama yas nesiller boyunca azalmistir. Ergenligin erken evrelerinde meydana gelen degisIklikleri dogru ve guvenilir bir sekilde olcme yetenegi, ergenligin beyni nasil etkiledigini anlamada onemli bir adimdir. Bilim adamlarinin hormonlarin beyindeki etkilerini incelemelerinin bir yolu, sicanlar gibi hayvanlari incelemektir. Hayvanlari kullanarak diyet gibi cevresel faktorleri daha iyi kontrol edebilir ve insanlar uzerinde gerceklestirilmesi imkansiz olan deneyler yapabilir. Hormonlarin uretildigi vucut kisimlarini (testisler veya yumurtaliklar gibi) cikarabilir ve bu hormonlar olmadan gelisimin nasil ilerledigini inceleyebiliriz. Ergenligi tetiklemek ve belirli noronlarin buyumesini izlemek icin kimyasallar kullanabilir. Ve farelerin insanlardan daha kisa yasam sureleri oldugundan ergenligi yillar yerine haftalar icinde inceleyebilir. Hayvanlar, ergenlik gibi biyolojik mekanizmalari baska hicbir sekilde mumkun olmayan bir ayrinti duzeyinde bilgi edinilmesini saglar. Yine de, insanlar ve diger turler arasinda buyuk farkliliklar vardir, bu nedenle farelerde olanlarin tam olarak insanlarda olanlarla ayni oldugu dusunulemez. Bir kisinin hormonlari arastirma icin degistirilemez cunku kisi uzerinde uzun sureli bir etkisi olabilir. Bunun yerine, insanlari incelemek icin arastirmacilar, kandaki testosteron miktari veya ilk adet dongusundeki yas gibi vucutta zaten dogal olarak meydana gelen seyleri olculmektedir. Bilim adamlari daha sonra bu bedensel degisIkliklerin beyin hacmi gibi diger vucut olcumleriyle baglantili olup olmadigini test edebilir. Bu baglantilar bize bir seyin digerine yol acip acmadigini soyleyemez, sadece bir sekilde iliskili olduklarini soyler. Pubertal Hormonlar Beyin Yapisini ve Islevini Nasil Degistirir? Ergenlik, bizi yetiskinler dunyasina hazirlayan dinamik bir gecis donemidir. Yine de yetiskinler olarak bile hayat surekli akis halindedir ve beyin bu devam eden degisIkliklere uyum saglamanin yollarina ihtiyaci vardir. Ergenlik doneminde beyni ve vucudu sekillendirmeye yardimci olan ayni hormonlar, aslinda tum yasam boyunca oyundadir! Dogumdan once bile, testosteron ve ostrojen erken beyin gelisiminde rol oynar, yeni noronlarin yaratilmasina yardimci olur ve beynin yapisini olustururken onlara rehberlik eder. Ergenlik doneminde, bu hormonlar beynin organizasyonunu ve yapisini kalici olarak olgun formuna donusturmek icin hareket eder. Testosteron ve DHEA gibi androjen hormonlarinin yani sira ostradiol gibi ostrojen hormonlari, beynin ogrenme ve hafiza, cinsel davranislar ve duygu isleme ile ilgili bolumlerinin dogru gelisimi icin ozellikle onemlidir. Bilim adamlari, hormonal bozukluklarin yani sira saglikli insanlar uzerinde yapilan calismalarla birlikte hayvan modellerini kullanarak, pubertal hormonlarin beynin yapisini ve islevini nasil degistirdigine dair daha iyi bir resim elde etmeye baslamaktdir. Beyin yapisini degistirmenin birkac yolu vardir. Bunlardan biri, beyin bolgelerinin genel boyutunu degistiren noron buyumesi veya olumudur. Hayvanlarda ve saglikli insanlarda, pubertal hormonlar hipotalamus, hipofiz bezi ve amigdala gibi beyin yapilarinin duzgun buyumesi icin gereklidir. Hipotalamus ve hipofiz bezi yasam boyu hormon regulasyonu icin cok onemli oldugundan, ergenlik doneminde bu beyin bolgelerinin uygunsuz buyumesi, uyku veya metabolizma bozukluklari gibi uzun vadeli saglik sonuclarina yol acabilir. Fazladan bir X kromozomunun neden oldugu genetik bir bozukluk olan Klinefelter sendromu, ergenlik doneminde testosteron eksIkligine ve onemli olcude azalmis amigdala hacmine yol acar. Bu hormonal ve beyin yapi degisIklikleri, bu bireylerin karsilastigi sosyal ve duygusal sorunlara katkida bulunabilir. Beyin yapisini degistirmenin bir baska yolu da, her bir noronun diger noronlarla yaptigi baglantilarin sayisini degistirmektir, bu da beyin devrelerinin genel karmasIkligini degistirir. Ornegin, hipokampuste ostrojen hormonu icin cok sayida hormon reseptoru vardir ve ostrojenin sicanlarda noronlar arasindaki baglanti sayisini artirdigi gosterilmistir. Hipokampustaki artan sayida noronal baglanti, ergenlik doneminde sIklikla gorulen ogrenme ve hafizadaki gelismeler icin etkilere sahip olabilir. Hayvanlarda ve insanlarda seks steroidleri miyelinlesmede kritik bir rol oynar Miyelin adi verilen bir maddede bulunan noronlari kaplayan bir tur yalitim, boylece bilgileri uzaktaki diger noronlara hizla tasiyabilirler. Bu elektrik sinyallerinin daha verimli olmasi icin beynin noronlarini izole eden bir surectir. Miyelinlesmenin ergenlik caginda gerceklestigi gercegi bize beyin bolgeleri arasindaki verimli iletisimin, bilgiyi hizli bir sekilde islemeye yardimci oldugunu, beynin olgunlasma surecinin gerekli bir parcasi oldugunu belirlenmistir. ALİNTİ ~
________________
Bizde Mutsuz Olalim ~
|
|
|
|
25 Nisan 2021, 12:31
|
#2 |
  |
Ergenlikte kanlar taze oluyor
________________
 ~ E & B ~ |
|
|
| Konuyu Toplam 1 Üye okuyor. (0 Kayıtlı üye ve 1 Misafir) | |
|
|
Normal
