Bazı insanlar kendilerinde bir varlık görürler. Kendilerini bir şey sanırlar. Kendilerini herkesten üstün ve herkesi de kendilerinden küçük görürler. Konuşurken ağızlarını büze büze konuşurlar. Yürürken küçük dağları sanki onlar yaratmış gibi yürürler. Adeta bir kibir abidesi gibidirler. Ne kadar yanlış! İnsan olana elbette bu tavır ve davranış yakışmaz. İnsan olan kendisinde bir varlık görmez. Bu hâl insanı küçültür. Büyültmez. Acaba insan neden kendisinde bir varlık görür veya görmek ister? Zayıf karakterli olan insanlar buna ihtiyaç hissederler. Akıllarınca böyle bir varlık gösterisiyle zayıflıklarını izale etmeye çalışırlar. Hâlbuki zavallılaştıklarının farkına varmazlar.

Manevi yönden güçlü olan insanlar buna tenezzül etmezler. Çünkü onlar böyle bir davranışın kendilerini büyültmeyeceğini, bilakis küçülteceğini iyi bilirler. Yaratılışlarını bilirler. Bunun gayet şuurundadırlar. Başlangıçlarının bir damla kerih su, nihayetlerinin de gübre olacağını bilirler. Bunun şuurunda oldukları için kendilerinde bir varlık görmezler. Böyle bir davranışın insanı küçülten ve Yüce Yaratıcı’yı inciten bir davranış olduğunu bilirler.

Kendisinde bir şey olmayan insanlar kendilerini bir şey sanırlar. Bunların hali; içi kof kavak ağacının sallandıkça çıkardığı gıcırtıya benzer. Kendisinde insanlık namına bir mânâ taşıyanlar da, kendilerini bir şey sanmazlar. Kendilerini yaratılmışlar içerisinde en edna varlık olarak görürler. Zaten insan olana da bu yakışır. Kendini bilen, Rabbini bilen insan büyüklük gösterisinde bulunacak kadar küçülmez. Kendisini bilmeyen, Rabbini bilmeyen kibir abideleri ancak kendisini bir şey sanırlar. Bir de akıl fukaraları kendilerini bir şey sanırlar…

Kendisini bir şey sanan insanlar aynı kırık teneke gibidirler; tın tın eder dururlar. Yani boşturlar. İnsanların beyinlerini ve kâlplerini tırmalarlar. Kendisini bir şey sanmayan insanlar ise dolu doludurlar. Bir şey söylemelerine gerek yoktur. Anlayana halleri çok şeyler söyler…

Kendisinde varlık gören insanların toplumda hiçbir varlıkları yoktur. Esâmîleri okunmaz. Sevilmedikleri gibi saygı da görmezler. İtibarları hiç yoktur. Kelimenin tam anlamı ile bunlar basit insanlardır. Ama kendisinde hiçbir varlık görmeyen insanların ise toplumda çok büyük bir varlıkları ve itibarları vardır. Hatırlıdırlar. Sevgileri ve saygıları su gibidir.

Evet, kendisini bir şey sanan insanlar hiçbir şeydir. Ama kendisinde bir varlık görmeyen insanlar ise çok şeydir. Sözümüz; bilene, görene. Görmeyen köre, bilmeyen bineğe ne diyelim!