[CeReN ✓]

Stereotip tehdidi, bir kisinin bir grubun uyelerinin kendisi hakkinda olumsuz dusunmesinden endise duydugunda ortaya cikan baskidir. Bu durum karsisinda kisi strese girerek, performansinda dusus yasayabilir. Ornegin, bir kadin matematik derslerinde kadinlar hakkinda stereotipler nedeniyle bir matematik testi yaparken kendini gergin hissedebilir veya dusuk bir not almanin baskalarinin kadinlarin yuksek matematik becerisine sahip olmadigini dusunmesine neden olacagindan endise edebilir.
Insanlar davranislarinin parcasi olduklari bir grup hakkinda bu endiseyi gelistirirler ve endise ettiklerinde stereotip tehdidi yasarlar. Arastirmacilar, stereotip tehdidi yasama stresinin, zorlu bir kursta standart bir test veya not uzerindeki puanini potansiyel olarak azaltabilecegini dusunmektedirler. Insanlar kendine deger verdiklerinde ve kendini onayladiklarini hissettiklerinde stereotip tehdidinin etkileri zayiflar.

Stereotip Tehdidin Tanimi
Insanlar icinde bulundugu gruplar hakkinda olumsuz bir stereotipin farkinda oldugu zaman, baska kisiler tarafindan, gruplari hakkindaki dusuncelerin kisinin kendi performansi ile ozdeslestireceklerinden endise ederler. PsIkologlar, insanlarin bir grup stereotipini dogrulamaktan endise duyduklari bu durumu ifade etmek icin stereotip tehdidi terimini kullanirlar. Stereotip tehdidi, bunu yasayan insanlar icin stresli ve dikkat dagitici olabilir. Ornegin, stereotip tehdidi birisi zor bir test yaparken, teste odaklanmasini ve tum dikkatini vermesini engelleyebilir, bu da normal bir zamanda aldigi puana nazaran daha dusuk bir puan almasina neden olabilir.
Bu fenomenin duruma ozgu oldugu dusunulmektedir: insanlar sadece gruplariyla ilgili olumsuz bir klisenin kendilerine daha acik oldugu bir ortamda olduklarinda tecrube ederler. Ornegin, bir kadin matematik veya bilgisayar bilimleri dersinde stereotip tehdidi yasayabilir, ancak bunu bir beseri bilimler dersinde deneyimlemesi beklenemez. (Her ne kadar kliseler tehditi genellikle akademik basari baglaminda incelense de, bunun diger alanlarda da olabilecegini belirtmek onemlidir.)



Stereotip Tehdidi Uzerine Anahtar Calismalar
Arastirmacilar Claude Steele ve Joshua Aronson stereotip tehdidinin sonuclari uzerine unlu bir calisma yapmislar, bu calisma da bazi katilimcilarin zor bir kelime testi yapmadan once stereotip tehdidi yasamasina neden olmuslardir. Kaliplasmis tehdit yasayan ogrencilerden testten once bir ankette irklarini belirtmeleri istenmis ve puanlari yarisla ilgili bir soruyu cevaplamasi gerekmeyen diger ogrencilerle karsilastirilmistir. Arastirmacilar, irklari hakkinda sorulan siyahi ogrencilerin kelime testinde daha kotu performans gosterdigini ve beyaz ogrencilerden daha dusuk aldigini tespit etmislerdir.
Onemlisi, ogrencilere irklari sorulmadiginda, siyah ve beyaz ogrencilerin puanlari arasinda istatistiksel olarak anlamli bir fark yoktur. Baska bir deyisle, siyah ogrencilerin yasadiklari kliseler bu tehdidi testte daha kotu performans gostermelerine neden olmustur. Bununla birlikte, tehdit kaynagi ortadan kaldirildiginda, beyaz ogrencilere benzer puanlar aldilar.
PsIkolog Steven Spencer ve meslektaslari, STEM alanlarindaki kadinlarla ilgili kliselerin bir matematik testinde kadinlarin puanlarini nasil etkileyebilecegini incelemislerdir. Yapilan bir calismada, erkek ve kadin lisans ogrencileri zor bir matematik sinavina girmislerdir. Ancak, deneyciler katilimcilarin test hakkinda soylediklerini degistirmislerdir. Bazi katilimcilara testte kadin ve erkeklerin farkli puanlar aldigi soylenmis; diger katilimcilara, almak istedikleri testte erkek ve kadinlarin esit derecede iyi puan aldiklari soylenmistir(gercekte, tum katilimcilara ayni test verildi).
Katilimcilar test puanlarinda cinsiyet farki beklediginde, klise tehdidi baslamis ve kadin katilimcilar erkek katilimcilardan daha dusuk puan almislardir. Bununla birlikte, katilimcilara testin cinsiyet yanliligi olmadigi soylendiginde, kadin katilimcilarin yani sira erkek katilimcilarin da oldugu gorulmustur. Baska bir deyisle, sinav puanlari sadece akademik yetenegi yansitmaz, ayni zamanda beklentileri ve cevredeki sosyal baglami da yansitir. Kadin katilimcilar kliselestirme tehdidi altina alindiginda puanlari daha dusuk cikmistir ancak katilimcilar tehdit altinda olmadiginda bu cinsiyet farki bir fark yaratmamistir.

Stereotip Tehdit Arastirmalarinin Etkisi
Yapilan stereotip arastirmalar yuksekogretimdeki mikroagresyonlar ve yanlilik uzerine yapilan arastirmalari tamamlar ve marjinal gruplarin deneyimlerini daha iyi anlasilmasina yardimci olur. Ornegin, Spencer ve meslektaslari, tekrarlanan deneyimlerin bu tehditle ilerideki zamanda kadinlarin matematikle ozdeslesmesine neden olabilecegini one surmektedir, baska bir deyisle kadinlar yasadiklari stereotip tehdidini onlemek icin matematik derslerin yaninda diger ana dallarda ders almayi tercih edebiliyorlar.
Sonuc olarak, stereotip tehdidi, bazi kadinlarin neden STEM’de kariyer izlememeyi sectiklerini aciklayabilir. Kalip yargi tehdidi arastirmasi da toplum uzerinde onemli bir etkiye sahiptir, kalip yargi tehdidini azaltmaya yonelik egitim mudahalelerine yol acmistir ve Yargitay davalari kalip yargi tehdidinden bile bahsetmislerdir.
Ancak, stereotip tehdidi konusu elestirisiz degildir. Radiolab ile 2017’de yapilan bir roportajda, sosyal psIkolog Michael Inzlicht arastirmacilarin stereotip tehdidi uzerine klasIk arastirma calismalarinin sonuclarini her zaman tekrarlayamadiklarina dikkat cekmektedir. Stereotip tehdidi cok sayida arastirma calismasinin konusu olmasina ragmen, psIkologlar stereotip tehdidinin kisileri nasil etkiledigini belirlemek icin hala daha fazla arastirma yapmaktadirlar.

Stereotip Tehdidin Etkileri Nasil Azaltilir?
Stereotip tehdidi bireyler icin olumsuz sonuclar dogurabilse de, arastirmacilar psIkolojik mudahalelerin stereotip tehdidinin bazi etkilerini hafifletebilecegini bulmuslardir. Ozellikle, kendini onaylama olarak bilinen kisisel mudahale, bu etkileri azaltmanin bir yoludur.
Kendini onaylama, herkesin kendini iyi, yetenekli ve etik insanlar olarak gormek istedigi fikrine dayanir ve benlik imajinin tehdit altinda oldugunu hissedildiginde de bir sekilde yanit verme ihtiyaci hissedilir. Ancak, kendini olumlama teorisinde onemli olan kisinin yaptiklarini onaylayarak stereotip etkileri azaltmak mumkundur. Ornegin, bir sinavda zayif bir nottan endise ediliyorsa, kisi kendisi icin onemli olan diger seyleri hatirlayabilir. Bunlar belki de en sevilen hobiler, yakin arkadaslar, belirli kitap ve muzikler olabilir. Kisi kendisi icin de onemli olan bu seyleri kendine hatirlattiktan sonra, zayif test notlari icin artik daha az strese girmektedir.
Arastirma calismalarinda, psIkologlar genellikle katilimcilarin kendileri icin onemli ve anlamli olan kisisel bir deger hakkinda dusunmelerini saglayarak kendini teyit etmelerini saglamaktadir. Yapilan bir dizi calisma, ortaokul ogrencilerinin ogretim yili degerleri hakkinda yazdigi bir egzersiz tamamlamak istenmistir. Cok onemli degisken, kendini onaylama grubundaki ogrencilerin daha once kisisel olarak alakali ve kendileri icin onemli olarak tanimladiklari bir veya daha fazla deger yazmalaridir. Karsilastirma grubundaki katilimcilar, nispeten onemsiz oldugunu belirledikleri bir veya daha fazla degeri yazmislardir. (katilimcilar, bir baskasinin neden bu degerleri onemsedigini yazdi).
Arastirmacilar, kendini onaylama gorevlerini tamamlayan siyahi ogrencilerin kontrol gorevlerini tamamlayan siyahi ogrencilerden daha iyi notlar aldiklarini tespit etmislerdir. Ayrica, kendini onaylama mudahalesi, siyah ve beyaz ogrencilerin notlari arasindaki boslugu azaltabilmistir.
2010 yilinda yapilan bir arastirmada, arastirmacilar, kendini teyit etmenin, bir universite fizik dersinde erkekler ve kadinlar arasindaki basari farkini azaltabildigini bulmuslardir. Calismada, kendileri icin onemli olan bir deger hakkinda yazan kadinlar, kendileri icin nispeten onemsiz bir deger hakkinda yazan kadinlara kiyasla daha yuksek notlar alma egilimindedir. Baska bir deyisle, kendini teyit etme, klise tehdidinin test performansi uzerindeki etkilerini azaltabilir.