[CeReN ✓]

Yasadigimiz yuzyil itibari ile ulasim oldukca kolay bir hal aldi ve dunyanin her yerine erisim oldukca erisebilir bir hal aldi. Son donemlerde ortaya cikan COVID-19 ile insan neslini tehlike altina sokmustur. Bu virus pek cok devleti onlem dahi alamadan etkisi altina almistir. Ulasimin gelismesi ile pandemi hastaliklarinin giderek yukseldigi gorulmektedir. Kara Veba Salgini 1347 – 1351 yillarinda 250 milyon insanin hayatini kaybettigi ve Avrupa ulkelerinde ekonomik ve siyasi alanda buyuk cokuslere sebep olmustur. Cicek, kolera ve veba gibi hastaliklarina tip alaninda gelismelere ragmen cozum bulunamamistir. 80’lerin sonundan itibaren bulasici hastaliklara yol acan gerip virusleri ve korona virusler ortaya cikmistir.

Justinianus Veba Salgini
541 yilinda Roma Imparatorlugu zamaninda ortaya cikmistir. Ticaret gemilerinde bulunan fareler yuzunden insanlara gectigi dusunulmektedir. Ozellikle Roma Imparatorlugu’nun baskenti Konstantinopolis’te gorulmustur. Tarihin en buyuk salgin hastaliklarindan biri olan bu salgin, yaklasIk 250 yil boyunca devam etmistir. Neredeyse Avrupa nufusunun yarisi bu salgin hastalik yuzunden hayatini kaybetmistir. Bu hastalik Yersinia pestis bakterisi yuzunden ortaya cikmistir. Bu hastalik ilk olarak Orta Asya’da ortaya cikmistir. Salgin ilk olarak Justinianus zamaninda ciktigi icin, salginin ismi Justinianus Veba Salgini olmustur. Hatta Roma Imparatoru Justinianus da bu hastaliga yakalanmis ancak iyilesmistir.



Kara Olum
Insanlik tarihinin en olumcul salginlarindan biri olan Kara Veba hastaligi Kara Olum olarak da adlandirilir. 100-200 milyon kadar insanin hayatini kaybetmesine sebep olan bir hastalik olmustur. Bu hastaligini ortaya cikaran bakteri yersinia pestis bakterisidir. Bu bakteri en fazla Bubonik Vebaya sebep olur. Goruldugu yillarda bu salgin sonucunda 200 milyon kisi hayatini kaybetmistir. Kara Veba hastaligi ilk kez Orta Asya ve Cin’de gorulmustur. Avrupa’ya ise Mogol ordusunun vebali cesaretlerinin kent iclerine atilmasi sonucu bulasmistir. Vebadan sadece halk degil cok sayida soylu da hayatini kaybetmistir. Bu salginin en yaygin belirtisi kasil bolgesindeki sismelerdir. Ilk kez 14. yuzyilda gorulen bu hastalik 20. yuzyilda da benzer belirtiler ve bakteriler ile pire ve fareler ile tasindigi bilgisi verilmistir. Bu salginin yapilan arastirmalar sonucu virusun hayvansal degil insan kaynakli oldugu kesinlesmistir. Kara Veba hastaligin bakterisi olan Yersinia Pestis adindaki bakteri tamamen insan modeli bir bakteri oldugu belirtilmistir.

Ispanyol Gribi
1918 – 1920 yillarinda H1N1 virusunun olumcul bir alt dali Ispanyol gribidir. Tarihte bilinen en buyuk salginlardan biri olan Ispanyol gribi 16 ay icerisinde yaklasIk 60 milyon kadar insanin can kaybina sebep olmustur. Ayni zamanda 600 milyon insan bulasici hastaliga yakalanmistir. Bu hastalik uc dalga seklinde seyreder. Ilk dalga daha ilimli gecerken, ikinci ve ucuncu dalga ise daha siddetli gecer. Bu hastalik ilk kez New Mexico’da 1918 yilinda gorulmustur. Bu yilin Eylul ve Kasim aylari arasinda en yuksek noktasina ulasmistir. Tum dunya ulkesini etkileyen bu hastalik Osmanli’yi da etkilemistir. Bu hastaliktan hayatini kaybeden nufusun yaklasIk %6’si Hindistan’dadir. Cogu bilge isim de bu hastaliga yakalanmistir. Hatta Ataturk’te bu hastalik sirasinda Samsun’a hareket etme hazirliklarindayken bu hastaliga yakalanmis ve daha sonra da atlatmistir. Ispanyol gribi tum dunyayi etkisi altina aldigi gibi Istanbul’u da kasip kavuran bir hastalik olmustur.

Hong-Kong Gribi
1968 – 1969 yillari arasinda yaklasIk olarak bir milyon kisinin olumune sebep olan hastalik Hong Kong Gribi’dir. Bu hastaligin etkeni H3N2 virusudur ve aslinda birden fazla alt virusu bulunur. H2N2 virusunun alerjik sapmasi sonucu H3N2 virusu olusmustur. Hastaligin adinin sebebi ise ilk kez Hong Kong’da gorulmesidir. H2N2 virusu yeni nesil kus gribinin genlerini icerir. Bu sebeple Hong Kong gribi icerisinde de kus gribi genleri bulunur. Hong Kong hastaliginda olum oraninin buyuk cogunluk 65 yas uzeri kisilerdir. Hastaligin kendini gosterme sureci 5 ile 7 gun arasinda degismektedir. Hong Kong salgini ilk kez 1968 yilinda gorulmustur. Adindan da anlasildigi gibi ilk kez Hong Kong’da gorulmustur. Ayni yil icerisinde bu hastalik Singapur ve Vietnam’a da sicramis ve hastalik buralarda da hizla yayilmistir. ABD’ye yayilmasi 1969 yilinda yapilmistir. Olumler 6 ay icinde hizla artmistir. ABD’deki salgin hizla artmis ve bir ay icinde de asisi bulunmustur. En fazla ise Hong Kong’da gorulmustur. Nufusun yaklasIk %20’si salgina yakalanmistir.

SARS
Ilk olarak 2003 yilinda Asya, Amerika ve Avrupa kitasinda ortaya cikmistir. Sebebi belli olmayan bu hastalik atipik bir pnomoni olarak gelisir. Virus, 2-7 gun arasinda ilk belirtilerini gosterir. Ilk olarak yuksek ates, titreme ve bas agrisi belirtileri ortaya cikar. Hastaligin bulasiciliginin ne zaman basladigi hakkinda kesin bir bilgi yoktur. SARS daha cok oksuruk ile yayilir. Bunun yaninda hasta insanlarin esyalarini kullanmakta hastaligin bulasmasina sebep olur. Bugune kadar dunyada bu hastaliktan hayatini kaybeden insan sayisi 774’tur. Gunumuzde kontrol altinda olan bu hastaligin kesin bir tedavi yontemi yoktur. Asi calismalari devam etmektedir. Gunumuzde kontrol altina alinmaya calisilan Covid-19 virusune oldukca benzeyen SARS hastaligina neden olan virus bir korona virus turudur. Ancak SARS hastaligi Covid-19 kadar bulasiciligi yuksek bir hastalik degildir.

Bati Afrika Ebola Hastaligi
2013 yilinda Gine de baslayan salginin ismi Bati Afrika Ebola salginidir. Butun Bati Afrika ulkelerine yayilan bu hastalik yaklasIk olarak uc yil devam etti. Ebola salgini kanamali atesli bir hastalik olup Haziran 2016 yilina kadar devam etmistir. Bu atesli salginda hayatini kaybedenlerin sayisi 11 bin kisiyi gecmistir ve viruse yakalananlarin sayisi da 28 binden fazladir. Maddi yardim ve tibbi yardim olarak pek cok kurulus bu salgin icin yardim gondermistir. Ayni zamanda sinir tanimayan doktorlar ekibi de bu salgina buyuk destek saglamislardir. 2013 yilinda Gine’de ilk vakaya rastlanmis ve ilk zamanlar kimse fark etmemistir. Bu sebeple kisa surede buyuk bir salgina donusmustur. Gine’deki artan vakalar komsu ulkelerin de bu salginla karsilasmasina sebep olmustur. Vakalarin en yuksek oldugu zaman ilk vaka goruldukten 6 ay sonra olmustur. En yuksek seviyeye ulastiktan sonra buyuk cabalar sonucu Ebola salgini dususe gecmistir.



Kolera Hastaligi
Siddetli ishal belirtisi bulunan, bagirsak enfeksiyonuna bagli bir hastalik olan Kolera hastaligi 1817 yilinda Japonya’da gorulmustur. 1912 ile 1913 yillari arasinda Balkan Savaslari oldugunda ordu icerisinde calisanlara Kolera salgini bulasmis ve Osmanli Devleti en buyuk salginini yasamistir. Kolera hastaligi pek cok insanin olumune sebep olan riskli bir hastaliktir. Gunumuzde dahi bu hastalik gorulmekte ve can kayiplari olmaktadir. Kolera hastaliginin tedavisi oldukca basittir. Agizdan sivi tedavisi ile bu hastaliktan kurtulmak mumkundur. Hastaya sivi takviye ederek kaybedilen suyu yerine koymak ve sivi elektrolit dengesini korumak mumkundur. Kolera hastaligi ilk evrelerinde anti bakteriyel ilac kullanarak da tedavi edilebilir. Bu ilac ile diskinin yaklasIk olarak yarisinin azalmasi ve ishalin durma noktasina gelmesine sebep olmaktadir. Kolera hastaligindan korunmak icin bir takim onlemler almak gerekir. En onemli olan sey temiz su tuketimidir. Su kaynaginin temiz olmadigi dusunulen durumlarda suyu once kaynayip daha sonra sogutarak tuketmek gerekir. Diskilamanin yapilacagi alanin mutlaka temiz olmasi gerekir. Ayni zamanda tuketilen yiyeceklerinde pismemiz ve cig durumdaki gidalar olmamasina ozen gostermek gerekir.

Covid-19
Cin’in Vuhan kentinde Aralik ayinda ortaya cikan bulasici hastaligin ismi Yeni Korona virus Hastaligi (COVID-19)’dur. Bu hastalik solunum yollarina etki eden bir hastaliktir. En cok bilinen belirtisi yuksek ates, siddetli oksuruk ve nefes darligidir. Bu virusun tanimlandigi tarih 13 Ocak 2020’dir. Covid-19 hastaliginin ilk goruldugu yer Vuhan kentinin deniz urunlerini sattigi hayvan pazarinda gorulmustur. Daha sonra ise insandan insana bulasma baslamistir. Ilk olarak Vuhan’i daha sonra ise Cin’in tum eyaletlerini etkisi altina almistir. Daha sonra da tum dunyaya yayilan bir hastalik olmustur. Covid-19 hastaliginin bilinen belirtileri oldugu gibi bilinmeyen bir kisim belirtileri oldugu da gorulmektedir. Nefes darligi, ates ve oksuruk en cok bilinen ve en sIk rastlanan belirtiler arasinda yer alir. Bobrek yetmezligi, zaturre, agir solunum ve olum yetmezligi hastaligin agir seyrettigi kisilerde karsilasilabilecek durumlar arasinda yer alir. Gunumuzde halen devam etmekte olan bu pandemi, bugune kadar 350 bine yakin kisinin yasamini kaybetmesine neden olmustur ve her gecen gun bu sayi artmaktadir.
Covid-19 hastaligindan korunmak icin ellerin temizligine dikkat etmek gerekir. Elleri 20 saniye boyunca bol kopukle yikamak gerekir. Elleri disarida herhangi bir yere temas ettikten sonra goz, agiz ve burunlara degdirmemek gerekir. Hasta insanlara dokunmamak ve yaklasmamak gerekir. Insanlar ile aradaki mesafe en az 1 metre olmali ve bu mesafe korunmalidir. Hastaligin cok olmasindan dolayi hastanelere cok acil olmadikca gidilmemelidir. Hapsirma ve oksurme durumlarinda agiz ve burun pecete ile kapatilmali, pecetenin bulunmadigi durumda ise dirsek ici ile kapatilmalidir. Az pismis ve cig hayvanlari tuketmemek gerekir. Bu onlemlere uyuldugu takdirde Covid-19 virusunden korunmak mumkundur.

[L_ ✓]

Bi arada şarbon davası vardı bişey olmadı ;khv

[She ✓]

Nedir dünyanın bu salgınlardan çektiği